Më 12 dhe 19 shtator kjo gazetë botoi një artikull dypjesësh të dr. Bedri Muhadrit, historian, mbi kishat dhe manastiret mesjetare në Kosovë. Mëton që botimi ishte jo i zgjuar dhe do të shpjegojë përse.
Nuk kam kompetencë për të shqyrtuar mëtimet e dr. Muhadrit për historinë e këtyre ngrehinave. Sidoqoftë, kritika ime kufizohet në përfundimet e tij dhe nuk kërkon asfarë përgënjeshtrimi të mëtimeve të atilla.
Brenga ime kryesore, po aq, është projektimi i këtyre përfundimeve në situatën e tashme, që objektivisht përftohet nga titulli i dhënë në artikull: Përvetësimi nga serbët i monumenteve mesjetare arbërore në Kosovë *1. Kështu unë e nis me kontekstin në të cilin nisin këto fjalë, raporton KOHA.
Pavarësia e Kosovës është e pakthyeshme. Sidoqoftë, qytetarët e saj kanë më shumë arsye për t’u brengosur sesa vite më parë, për shkak se miqtë perëndimorë të vendit janë më të përçarë, shumë syresh janë më kërkues në bisedimet me Beogradin, dhe disa përkrahin idenë e shkëmbimit të tokave.
Në të vërtetë, në paragrafin e parë të artikullit të tij të parë dr. Muhadri lamenton pikërisht që ideja e “koncesioneve të mëtejshme të hidhura”, përtej planit të Ahtisaarit, po qarkullon sërish.
Pavarësisht se ka mbetur kryesisht e segreguar në enklava, pakica serbe në Kosovë shpesh është cak i demonstrimeve të armiqësisë, e ndonjëherë edhe i sulmeve. Këto shqetësime mund të rriten në numra. Të paktën kjo është çfarë ka ngjarë prej 1999-s, kurdo që shqetësimet mbi mëvetësinë e Kosovës apo pozicioni ndërkombëtar bëheshin më të mprehta, cak ishin shpesh ngrehinat fetare që vizitoheshin prej serbëve.
Mes tyre, Manastiri i Deçanit – një fotografi e kishës shfaqet mbi titull në artikullin e parë – duket se ngacmon një animozitet të caktuar. Gjatë trazirave të 2004-s për pak i shpëtoi fatit të Kishës së Levishkës në Prizren; më pas pësoi disa sulme, paçka se më pak serioze; grafite armiqësore shpesh janë shkruar në muret e tij apo në afërsi; një fesat mbi tokat përreth tij ende vazhdon, pavarësisht vendimeve të përsëritura gjyqësore në favor të manastirit; dhe punimet për të ndërtuar një rrugë përgjatë zonës së tij të mbrojtur kanë nisur tash së fundmi, pavarësisht se janë thjesht të paligjshme, dhe shpejt u ndalën për këtë arsye. Për më tepër, peshkopi i tij është kritikuar ashpër e vazhdueshëm nga regjimi i Vuçiqit për kundërshtimin që i bëri shkëmbimit të tokave. Këta murgj duket se janë të zënë mes dy zjarresh. Në të vërtetë, ato mbesin nën mbrojtjen e drejtpërdrejtë të NATO-s.
Po i kthehem artikullit të dr. Muhadrit. Ka të bëjë me “monumentet kryesore krishtere të kultit, që sot konsiderohen ortodokse serbe”*2. Gjashtë janë renditur, përfshirë manastiret e Deçanit dhe Graçanicës, Patrikanën dhe kishat kryesore të Prizrenit.
Shkurt, ai pretendon (1) që “të gjitha” këto monumente u ndërtuan gjatë shekujve 13 dhe 14, në themelet e kishave të mëhershme; (2) se këto të fundit ishin “iliro-arbërore” dhe “katolike”; (3) se shqiptarët e Kosovës atëherë ishin katolikë; (4) se serbët asokohe “nuk kishin traditë të ndërtimit”*3. ; (5) se prandaj monumentet që i shohim sot ishin ndërtuar nga joserbët; (6) se, në veçanti, “një prift katolik shqiptar” nga Kotorri dizajnoi Kishën e Deçanit dhe mbikëqyri ndërtimin e saj; (7) se fiset shqiptare kanë mbrojtur këto monumente gjatë shekujve të fundit duke vepruar kështu se këto dikur kishin qenë kishat e tyre.
Nga këto, Muhadri nxjerr dy përfundime: se këto monumente janë “uzurpuar” *4 nga serbët, dhe se ato “nuk janë dëshmi e kulturës serbe”*5.
Le t’i tumirim të gjitha mëtimet e tij (1-7). A i bjen kjo që mund të flitet për “uzurpim”?
Gabimi më i keq i historianëve, anakronizmi, është të projektohen kategoritë dhe vlerat tona në të shkuarën. Fjala vjen, luftërat pushtuese dhe skllavërimet tash janë të paligjshme, dhe plaçkitja e qyteteve është krim lufte. Por në të kaluarën këto sjellje ishin legjitime dhe të shpeshta. Kështu, duke shkruar në shekullin e 17-të, juristi i madh Grotuis skoqur e njihte të drejtën për të plaçkitur qytetin që s’pranon dorëzimin. Konstandinopoja u bëri qëndresë ushtarëve të krishterë e aventurierëve të udhëhequr nga Venediku në Kryqëzatën e katërt, më 1204, dhe u plaçkit; i rezistoi ushtrisë së Mehmetit II Fatih, më 1453, dhe u plaçkit. Do të ishte anakronike – dhe prandaj jo vetëm e gabuar, por edhe e pakuptimtë – të thuhet se kjo ishte kriminale apo mizore: bashkëkohësit nuk e gjykonin si të tillë.
Kjo është arsyeja pse askush nuk kërkon që plaçka e venedikasve, tash kryesisht në Shën Mark, të rikthehet në Hagia Sophia, të cilën e grabitën me themel. Dhe kurrkush nuk argumenton që Hagia Sofia – e ndërtuar nga Justiniani si kisha më e madhe e krishterë, e konvertuar në xhami nga Mehmeti II, në muze nga Ataturku, dhe sërish në xhami nga Erdogani – duhet të kthehet sërish në kishë.
Artikullin e plotë mund ta lexoni në gazetën Koha Ditore. Klikoni këtu për t’u regjistruar falas.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
