Nga KFOR-i te FSK-ja: Një tranzicion që kërkon kujdes

Që nga shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, ndërtimi i institucioneve shtetërore ka qenë një nga prioritetet kyçe për konsolidimin e sovranitetit dhe stabilitetit të Kosovës. Megjithatë, veriu i Kosovës mbetet një sfidë specifike për shkak të ndjeshmërisë politike dhe etnike që e karakterizon këtë rajon. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të analizohet pse prezenca e Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK) në veri nuk duhet të ndodhë në këtë fazë dhe si mund të ndërtohet një qasje e balancuar që siguron forcimin e kapaciteteve shtetërore të Kosovës.

Mandati i KFOR-it në Kosovë

KFOR do të thotë "Kosovo Force", që është një mision paqeruajtës i NATO-s në Kosovë. Ky mision u themelua më 12 qershor 1999 pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Kumanovës dhe miratimit të Rezolutës 1244 nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara.
Mandati i KFOR-it në Kosovë, i miratuar nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara përmes Rezolutës 1244 në vitin 1999, ka si qëllim kryesor ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në rajon. Si një mision ndërkombëtar nën udhëheqjen e NATO-s, KFOR-i ka luajtur një rol jetik në mbikëqyrjen e sigurisë, mbrojtjen e komuniteteve dhe krijimin e një ambienti të sigurt për zhvillimin e institucioneve shtetërore të Kosovës. Megjithatë, mandati i KFOR-it duhet të vlerësohet në mënyrë periodike në raport me zhvillimet politike dhe kapacitetet e Kosovës për të marrë përgjegjësitë e sigurisë.
Sfida kryesore qëndron në balancimin e nevojës për prani ndërkombëtare dhe përgatitjen e institucioneve vendore për të marrë përgjegjësi. Derisa Kosova të arrijë një nivel të plotë të konsolidimit të kapaciteteve të saj shtetërore dhe një integrim të qëndrueshëm të komuniteteve në veri, mandati i KFOR-it është i domosdoshëm si një garanci për paqen dhe si një pengesë ndaj destabilizimit.
Mandati i KFOR-it nuk është i përcaktuar në kuptimin e një kohe të saktë zgjatjeje. Mandati i tij është i bazuar në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, dhe zgjatja e tij lidhet me përmbushjen e objektivave kryesore, që përfshijnë:
1.    Ruajtjen e një ambienti të sigurt dhe stabilitetit në Kosovë.
2.    Mbështetjen e paqes dhe sigurisë në rajon.
3.    Krijimin e kushteve për një tranzicion të qëndrueshëm të kompetencave të sigurisë tek institucionet e Kosovës.
Zgjatja e pranisë së KFOR-it varet nga vlerësimet periodike që NATO-ja dhe partnerët ndërkombëtarë bëjnë mbi situatën e sigurisë në Kosovë. Pavarësisht përmirësimeve të dukshme në stabilitet dhe ndërtimin e institucioneve vendore, rajone si veriu i Kosovës, ku tensionet janë ende të pranishme, e bëjnë të domosdoshëm vazhdimin e mandatit të KFOR-it deri në krijimin e plotë të kushteve për një transferim të sigurt dhe të qetë të përgjegjësive te forcat vendore.
Në thelb, mandati i KFOR-it është i hapur dhe përcaktohet nga situata reale në terren dhe progresi i institucioneve të Kosovës.

Roli i KFOR-it si garantues i stabilitetit

Aktualisht, siguria në veri të Kosovës mbështetet kryesisht nga misioni i NATO-s, KFOR, i cili gëzon një nivel të lartë besueshmërie ndërkombëtare dhe rajonale. KFOR-i është perceptuar si një forcë neutrale dhe ka ndihmuar në ruajtjen e qetësisë, edhe në situata të tensionuara. Derisa institucionet e Kosovës të arrijnë kapacitetin e plotë për të menaxhuar sigurinë në këtë rajon, KFOR-i duhet të vazhdojë të luajë rolin e tij, duke shmangur vakumin e sigurisë.
Është shumë e rëndësishme se, nga 32 shtetet anëtare të NATO-s, 8 shtete janë nga Evropa Juglindore dhe Ballkani, duke përfshirë: Shqipëria, Bullgaria, Kroacia, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Rumania, Sllovenia, Hungaria.

Forcimi gradual i kapaciteteve shtetërore

FSK-ja, si një forcë emergjencash dhe mbrojtjeje, ka bërë hapa të rëndësishëm drejt profesionalizimit dhe ndërtimit të kapaciteteve të saj edhe ushtarake. Megjithatë, angazhimi i saj në veri duhet të jetë pjesë e një strategjie afatgjate që përfshin:
Integrimin e komuniteteve lokale: Institucionet e Kosovës duhet të investojnë më shumë në ndërtimin e besimit me komunitetin serb në veri, duke përfshirë qasje gjithëpërfshirëse në fusha si ekonomia, arsimi, dhe administrata publike.
Rritjen e kapaciteteve të Policisë së Kosovës: Policia e Kosovës, me një prani më të madhe të oficerëve serbë të integruar, duhet të jetë përgjegjëse për ruajtjen e rendit dhe sigurisë, duke shërbyer si një hallkë ndërmjet institucioneve qendrore dhe komunitetit lokal.
Forcimin e diplomacisë: Për të arritur një zëvendësim gradual të KFOR-it, Kosova duhet të punojë ngushtë me partnerët ndërkombëtarë për të siguruar mbështetje dhe për të ndërtuar një imazh të besueshëm si një shtet që respekton të drejtat e të gjitha komuniteteve.

Strategjia për zëvendësimin e KFOR-it

Zëvendësimi i KFOR-it me FSK-në në veri duhet të bëhet në mënyrë graduale dhe në konsultim me NATO-n dhe partnerët ndërkombëtarë. Ky proces duhet të përfshijë këto faza:
Monitorim dhe mentorim nga NATO-ja: Fillimisht, FSK-ja mund të angazhohet në role mbështetëse nën mentorimin e NATO-s, pa prani direkte në veri.
Projekte të përbashkëta për sigurinë: FSK-ja mund të përfshihet në projekte humanitare dhe civile në veri, si ndihma në raste fatkeqësish natyrore, për të ndërtuar një imazh pozitiv.
Transferimi i kompetencave: Vetëm kur situata të jetë stabilizuar dhe të arrihet një mirëbesim i qëndrueshëm ndërmjet komuniteteve, mund të bëhet një transferim gradual i përgjegjësive nga KFOR-i tek institucionet e Kosovës.
Cilido opsion tjetër e ballafaqon FSK-në me vështirësi të paparashikueshme që janë jashtë mandatit dhe misionit të saj. Veriu nuk është zonë lufte, dhe FSK-ja nuk është e gatshme për luftë, por është në proces partneriteti të paqes rajonale dhe globale në bashkëpunim me NATO-n dhe e mbështetur prej saj. Kosova edhe me Kushtetutën e saj i ka përcaktuar orientimet për procese integruese euroatlantike.

Përfitimet e qasjes graduale

Duke shmangur vendosjen e FSK-së në veri në këtë fazë, Kosova do të forcojë legjitimitetin e saj ndërkombëtar dhe do të kontribuojë në uljen e tensioneve rajonale. Kosova duhet ta ketë në vëmendje se është e kufizuar me tri shtete anëtare në NATO. Kjo qasje gjithashtu lejon që FSK-ja të përqendrohet në profesionalizimin e saj dhe ndërtimin e kapaciteteve të përgjithshme, duke u bërë një forcë që shërben të gjithë qytetarët e Kosovës pa dallim etnie.
Ne besojmë se secili ushtar i FSK-së e ka vullnetin e madh për të kryer detyrën e tij në krahasim me secilin ushtar të ushtrive rajonale, sepse populli i Kosovës ende e ka të freskët aromën e lirisë që, pa dyshim është motivacion shtesë për secilin ushtar dhe epror ushtarak të FSK-ës. 
Zhvillimi specifik i shumë sektorëve në Kosovë për këto 25 vite, sidomos i sektorit ushtarak që, kishte disa transformime nga UÇK-ja te TMK-ja, dhe nga TMK-ja te FSK-ja, dhe fillimi i shtimit të kapaciteteve ushtarake të FSK-së, bënë që misioni i FSK-së si forcë ushtarake të jetë unike në raport me çdo ushtri tjetër, duke e krahasuar edhe me ushtrinë e secilit shtet në rajon dhe më gjerë. Është ndihmesë e madhe që forcimi dhe zhvillimi i kapaciteteve ushtarake të FSK-së të bëhet nën mbikëqyrjen e NATO-s dhe bashkëpunimit me KFOR-in. Në të ardhmen nuk do të duhej reformë në FSK, por plan për veprime operacionale për ta mbrojtur sigurt sovranitetin shtetëror. Mbështetja nga NATO-ja për t’i zhvilluar dhe rritur kapacitetet FSK-ja është mbështetje për ta forcuar sovranitetin shtetëror të Kosovës.

Përfundim

Forcimi i sovranitetit dhe shtetësisë së Kosovës kërkon durim, strategji të menduara mirë dhe angazhim të vazhdueshëm. Duke shmangur përfshirjen direkte të FSK-së në veri dhe duke u mbështetur te KFOR-i në këtë fazë, Kosova mund të vazhdojë të ndërtojë themele të forta për një shtet funksional, gjithëpërfshirës, të qëndrueshëm dhe sovran.
Është gabim të theksohet që FSK-ja duhet të ndërhyjë në veri, sepse kjo e krijon përshtypjen që FSK-ja duhet të luftojë atje. Veriu është i Kosovës. KFOR-i ka mandat sigurie dhe prezencë në Kosovë në kohëzgjatje të papërcaktuar. Asnjëherë pakica nuk mund ta destabilizojë shumicën. Shteti, aq më pak NATO – KFOR nuk i nënshtrohet asnjë rrethane ose destabiliteti të mundshëm në veri. Në veri, sa herë që duhet, punën e kryen Policia, siç e ka kryer disa herë shkëlqyeshëm, dhe do ta kryejë sa herë që duhet.
Në të ardhmen, një tranzicion gradual i kompetencave nga KFOR-i te institucionet e Kosovës, konkretisht te FSK-ja, i realizuar në bashkëpunim me NATO-n dhe partnerët ndërkombëtarë, do të ishte një hap i rëndësishëm drejt forcimit të sovranitetit dhe stabilitetit afatgjatë, duke qëndruar përballë çdo sfide në aspekt të sigurisë nga kushdo qoftë nga jashtë Kosovës.
Aspektet e sigurisë shtetërore nuk janë dëshirore, por strategji e bazuar në dije dhe përgjegjësi për siguri, prandaj NATO – KFOR kanë mandat, të cilin e kanë obligim ta përmbushin, pavarësisht dëshirave të të tjerëve brenda dhe rreth Kosovës, të cilët ndoshta dëshirojnë edhe KFOR-in ta zëvendësojnë njëjtë qysh zëvendësojnë ndonjë pozitë administrative në institucione. Kjo është e pamundur të bëhet, sepse NATO-ja – KFOR-i nuk pyesin e askënd për këtë, por veprojnë sipas mandatit që kanë për të garantuar siguri dhe paqe në Kosovë.
Tranzicioni nga KFOR-i te FSK-ja duhet të bëhet kujdesshëm, por ky tranzicion nuk duhet të fillojë asnjëherë pa u bërë Kosova anëtare e NATO-s.

(Autori është profesor i teorisë së shtetit dhe së drejtës në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës)