Shqiptarët e burgosur në Kalanë e Akrës në Palestinë pas shtypjes së Lidhjes së Prizrenit, 1878-1882

Një biograf i familjes (Hammud al-Shamli) hartoi historinë e kësaj familjeje, me theks të posaçëm për udhëheqësin Muhammad Hawash dhe vitet e tij të burgut në Akër në bazë të rrëfimeve të tij të ruajtura në familje. Dorëshkrimi i këtij biografi ra në duart e mikut dhe historianit sirian Xhamal Barut, i cili ma dërgoi një kopje pasi që e  pa se atje bëhet fjalë për shqiptarë të burgosur në Kalanë e Akrës gjatë qëndrimit të udhëheqësit M. Hawash në burg gjatë 1884-1886. Nga konteksti shihet se atje nuk është fjala për “kriminelë shqiptarë” por për njerëz që lavdërohen si “pari shqiptare”

Siç dihet, pas shtypjes së Lidhjes së Prizrenit në verën e vitit 1882 u arrestuan krerët dhe luftëtarët shqiptarët në krye me Abdyl Frashërin dhe nxorën në gjyqe duke i dënuar me dënime të ndryshme. Vetë Abdyl Frashëri u dënua një herë me vdekje, pastaj me burg në Kalanë e  Prizrenit deri më 1885, kurse më vonë u internua në Anadoll e në fund u kthye në Stamboll ku vdiq më 1892.

Po në atë kohë (1884) u burgos Muhammad Hawash (1843-1896), udhëheqës i sektit Alevi në veriperëndim të Sirisë, i ngjashëm me sektin bektashi te ne, gjoja për revoltë kundër pushtetit osman dhe u dërgua për vuajtjen e burgut në Kalanë e Akrës (Akka) në veri të Palestinës.

Fortifikimi që zmbrapsi edhe Napoleon Bonapartin

Vlen të përmendet këtu se Akra ose Akka ishte një fshat në gërmadha nga Mesjetës në fillim të sundimit osman derisa Sinan Pashë Topojani ndërtoi rreth vitit 1587 një bërthamë urbanistike të kasabasë së re, që mbeti prej saj deri tani “Xhamia e Sinan Pashës”, kurse më vonë, valiu me orgjinë nga Bosnja, Abdulla Pasha e fortifikoi mirë Kalanë e Akrës më 1798 saqë N. Bonaparti dështoi ta pushtonte dhe u detyrua të kthehej mbrapa në Kajro më 1799.

Në kuadër të kësaj kalaje ishte një burg famëkeq që shërbeu deri në fund të sundimit osman, madje deri në fund të Mandatit Britanik më 1948.

Gjatë qëndrimit në burg, M. Hawash e ngriti në apel dënimin e tij, i cili e shpalli të pafajshëm më 1886. Megjithatë, Sulltan Abdulhamidi II e internoi me familje në Rodos, deri kur vdiq më 1896. Djali Aziz Hawash (1887-1930) studioi mjekësinë në Stamboll dhe u rekrutua si toger në ushtrinë osmane nën komandën e Mustafa Qemalit dhe mori pjesë në Luftën Ballkanike 1912-1913 duke u graduar në kapiten.

Me tërheqjen e trupave osmane nga Siria dhe shpallja e Qeverisë Arabe në Damask 1918-1920, Azizi u kthye në Siri dhe përtëriu pozitën udhëheqëse të familjes duke u bërë figurë e njohur në gjendjen e re politike në rajon, qoftë me princin Fajsal që u shpall mbret i Sirisë më 8 mars 1920 ose me sundimin francez në emër të mandatit të Ligës së Kombëve.

Në këto rrethana të reja një biograf i familjes (Hammud al-Shamli) hartoi historinë e kësaj familjeje, me theks të posaçëm për udhëheqësin Muhammad Hawash dhe vitet e tij të burgut në Akër në bazë të rrëfimeve të tij të ruajtura në familje. Dorëshkrimi i këtij biografi ra në duart e mikut dhe historianit sirian Xhamal Barut, i cili ma dërgoi një kopje pasi që e pa se atje bëhet fjalë për shqiptarë të burgosur në Kalanë e Akrës gjatë qëndrimit të udhëheqësit M. Hawash në burg gjatë 1884-1886.

Nga konteksti shihet se atje nuk është fjala për “kriminelë shqiptarë” por për njerëz që lavdërohen si “pari shqiptare”, gjë që lë të kuptohet se ata mund të jenë nga ata që u dënuan me burg pas shtypjes së Lidhjes së Prizrenit në verën e vitit 1882.

Pari shqiptare në Burgun e Akrës

Pasi doli vendimi për burgosje të tij Muhammad Hawash u dërgua në burgun famëkeq në Kalanë e Akrës më 1884. Sipas autorit të dorëshkrimit që citon rrëfimet e familjes, M. Hawash gjeti në burg më shumë se 50 nga “paria e shqiptarëve”. Pasi që u njoh “u kënaq me ta sikurse edha ata u kënaqën me të” duke folur në gjuhën që e dinin (turqishten). Pasi ai kishte kulturë të gjerë duke përfshirë letërsinë dhe historinë, ata nuk ndaheshin gjithë ditën duke folur në tema të ndryshme. Kjo shoqëri e përditshme dhe bisedat e ndryshme arritën në vesh të valiut të Damaskut, Hamdi Pasha (1880-885), i cili kishte insistuar për burgosjen e M. Hawashin ndaj urdhëroi të ndahet M. Haw ashin e të lidhet me hekur që mos të lëvizë prej vendi. M. Hawashi, pasi kishte ngritur për apel në Stamboll dënimin e paarsyeshëm për burg u ankua duke ia dërguar një letër autoriteteve në Stamboll.

Si pasojë, M. Hawash u lirua prej prangave, por tani ai kishte frikë mos po i bën valiu një intrigë për vrasjen e tij duke pretenduar se ai po ikte prej burgu. Në këtë gjendje ai mblidhet me krerët shqiptarë në burg dhe merren vesh që të organizojnë një rebelim në shenjë proteste për keqtrajtimin e tyre. Mirëpo, në momentin kur ishin gati të shpallin rebelimin u vjen lajmi për vdekjen e valiut më 1885 dhe ardhja e valiut të ri (Rashid Pasha), i cili e shpejtoi procesin e apelit, me çka doli vendimi i ri për lirimin e M. Hawashit. Megjithatë, sulltani Abdulhamid II nxori një vendim për internimin e tij me terë familje në Rodos deri në vdekjen e tij më 1896, ku ende ruhet varri tij atje. Me vdekjen e tij u kthyen djemtë në vendin e tyre ku u paraqiten në jetën politike të Sirisë pas mbarimit të sundimit osman 1516-1918.

Ndonëse në këtë dorëshkrim unik kemi këto të dhëna për mbi 50 nga  paria shqiptare në burgun e Kalasë në Akër gjatë viteve 1884-1885, të cilët mendojmë se mund të jenë në lidhje me Lidhjen e Prizrenit, kemi nevojë për më shumë kërkime që të identifikojnë këto figura që nuk janë “kriminelë” siç del prej këtij dorëshkrimi me vlerë për atë kohë.