-
Nga:
Bilgin Sait
- 21 shtator 2025 11:00
- Shpërndaje në:
Orkestra ende nuk ishte mbledhur plotësisht, dhe tani duhej të gjente edhe një kor prej 100 vetash, ku gjysma patjetër duhet të ishin gra! I nevojitej një ushtri e tërë prej sopranosh, altosh, tenorësh dhe basësh. Dhe si të mos mjaftonte kjo, ai duhej ta mbronte këtë ushtri të paarmatosur nga snajperët, predhat e mortajave dhe zjarri i tankeve … duhej t’i mbante gjallë!
Përgjigjen e pyetjes së mësipërme – se si mund të kontaktohet një dirigjent i famshëm botëror… nga një qytet i rrethuar – do ta lexoni pak më vonë, por tani le të kthejmë vështrimin sërish nga Rezistenca.
Në arkivin e njohur sot të Orkestrës së Radios së Leningradit, ekziston një dokument i çmuar: një urdhër i nxjerrë nga drejtuesit e Partisë Komuniste të Leningradit:
“Çfarëdo që të ndodhë, merrni partiturën e Simfonisë së 7-të nga Moska. Transportojeni në Leningrad sa më shpejt të jetë e mundur”.
(Para se të arrinte në Leningrad, simfonia udhëtoi përmes një rruge të gjatë: nga Kujbišhevi për në Moskë, dhe përmes një linje tjetër nga Egjipti për në Angli...)
Nga fundi i vitit të dytë të rrethimit, më 2 qershor 1942, piloti 20-vjeçar Litvinov e përmbush me sukses urdhrin. Duke fluturuar me një mjet ajror të lehtë mbi bllokadën naziste, ai ulet në Leningrad dhe i dorëzon dirigjentit Karl Eliasberg partiturat e simfonisë!
“Kjo nuk mund të luhet kurrë” – ishte reagimi i parë i Eliasbergut teksa hidhte sytë mbi notat.
Ajo që e shqetësonte më shumë ishte numri i madh i frymorëve dhe orkestrimi me volum të jashtëzakonshëm, thuajse të frikshëm. Prova e parë ishte një torturë e vërtetë. Frymorët mundën të qëndronin vetëm 15 minuta të rraskapitur nga kaheksia dhe uria, disa binin pa ndjenja, të tjerë ndienin marramendje, e disa rebeloheshin…
Por, pavarësisht çdo gjëje; nuk kishte rrugë tjetër. Ky koncert do të mbahej, me çdo kusht.
Dirigjenti Eliasberg, më parë siguroi 250 gramë bukë që ua kishte premtuar artistëve. Ky 250 gramësh nuk ishte thjesht ushqim! Ishte besim, kurajo dhe simbol qëndrese.
Kështu, ditë pas dite, muzikantët nisën të rimarrin veten. Duart që dikur dridheshin, tani kapnin sërish instrumentet. Në fytyrat e zbehta, po shfaqej një shkëlqim i ri. Tani kishte mbetur shumë pak kohë deri në ditën e madhe: 9 gusht 1942!
Vëllezërit italianë heronj, Stochino
Në Sarajevë, Ljubijankiq kishte vënë në lëvizje të gjitha përfaqësitë e jashtme, duke nisur një fushatë intensive të asaj që u quajt “diplomacia e koncertit”. Pas kërkimeve të shumta, më në fund arritën të sigurojnë numrin e telefonit të vëllezërve italianë producentë, Michele dhe Francesco Stochino. Më pas, ia përcollën menjëherë dirigjentit boshnjak Emir Nuhanoviq. Emiri, përmes telefonit satelitor, e telefonoi Michelen:
“Michele, unë jam Emir Nuhanoviq, drejtori i ri i Filarmonisë së Sarajevës!”
I habitur, Michele përgjigjet: “Po, përshëndetje!”
Emiri vazhdon: “Mik i dashur, duhet të lidhemi me Mario Dradin. A mund të na ndihmosh?”
Michele përpiqet ta psonisë situatën: “Emir, ti je vërtet tani në Sarajevë? Ç’po ndodh atje? Si jeni? (Nga prapavija dëgjohen të shtëna armësh e shpërthime bombash.)
“Pak zhurmë, por jemi mirë”, ia pret Emiri me qetësi dhe përsërit në flakë të kohës që po fluturon: “Mario Dradi… Duhet patjetër ta gjejmë!” Edhe pse Michele e sheh të pamundur organizimin që kishte në mendje Emiri, ai bën atë që iu kërkua.
Po kush është Mario Dradi?
Ai ishte njeriu që, në vitin 1990, në Romë, gjatë natës madhështore të hapjes së Kupës Botërore të FIFA-s, hodhi themelet e një projekti që do të hynte në histori: koncerti legjendar i “Tre tenorëve”. Ishte pikërisht ai që e konceptoi dhe e solli në jetë këtë ide.
Në atë natë të paharrueshme, Pavarotti, Domingo dhe Carreras performuan së bashku, të udhëhequr nga dirigjenti i famshëm Zubin Mehta.
Dhe kështu, zinxhiri u mbyll: Michele i tha të vëllait Francescos. Francesco kontaktoi Mario Dradin, ndërsa Dradi ia përcolli Zubin Mehtës ftesën e Emirit për të shkuar në Sarajevën e rrethuar.
Dirigjenti, pamëshirë!
Zubin Mehta e pranon pa hezitim ftesën. Por ka një kusht: duhet të luhet “Requiemi” i Mozartit. Sapo kjo kërkesë i përcillet Emirit, ai lëshon një sharje tipike boshnjake, të ëmbël në tingull, por fort të rëndë në peshë. Një emër kaq i madh si Zubin Mehta ka pranuar të vijë në një qytet të rrethuar: (ani që mënyra se si do të mbërrijë është një ekuacion më vete, thuajse si mekanika kuantike!) por Emiri nuk arrin as të gëzohet për këtë.
Çfarë do të thotë Requiem?!
Orkestra ende nuk ishte mbledhur plotësisht, dhe tani duhej të gjente edhe një kor prej 100 vetash, ku gjysma patjetër duhet të ishin gra!
I nevojitej një ushtri e tërë prej sopranosh, altosh, tenorësh dhe basësh. Dhe si të mos mjaftonte kjo, ai duhej ta mbronte këtë ushtri të paarmatosur nga snajperët, predhat e mortajave dhe zjarri i tankeve … duhej t’i mbante gjallë!
Në të vërtetë, Mehta me një ndjeshmëri të tejzakonshme e kishte bërë këtë propozim gjithaq thellësisht domethënës, duke mbajtur parasysh numrin e madh të të vdekurve. Pra, ai kishte sugjeruar “Requiemin” si një homazh madhështor për ata që nuk ishin më mes të gjallëve. Por Maestroja, i përqendruar krejtësisht në artin e tij, perfeksionist deri në fund nuk e kishte menduar aspak se çfarë barre të jashtëzakonshme përfaqësonte kjo për Sarajevën.
Presidenti pamëshirë!
Emiri përpiqet të gjejë një rrugëdalje, një alternativë përveç “Requiemit”, për shembull, pse të mos luhej “Eroica” e Beethovenit? Dhe menjëherë në mendjen e tij nis të thurë një plan. Qëllimi është që ta bindë presidentin Izetbegoviq për ta anuluar Requiemin, dhe në vend të tij të propozojë diçka tjetër.
Në këtë mënyrë, Emiri do të mund t’ia përcjellë lehtësisht “kërkesën zyrtare të presidentit” dirigjentit Mehta, e cila madje nuk do të dukej fare si hezitim nga ana e tij.
Të nesërmen, Emirin e presin në ndërtesën e Presidencës për të diskutuar mbi zhvillimet e fundit. Kur hyn në zyrë, presidenti Izetbegoviq ndodhet në një takim me ministrin e Jashtëm dhe një oficer të lartë ushtarak. Me një lëvizje të qetë dore, presidenti i bën shenjë Emirit të ulet. Emiri ulet. Pas pak, presidenti u drejtohet bashkëbiseduesve: “Të bëjmë një pushim, zotërinj”. Pastaj mbështetet lehtë në karrigen e tij dhe kthen vështrimin nga Emiri:
– Po ju dëgjoj!
– Zoti President… Koncertin do të mund ta realizojmë ashtu siç dëshiruat… Dhe do të drejtohet nga dirigjenti i famshëm Zubin Mehta.
(Presidenti drejtohet në karrige, ngrihet pak nga vendi.)
– A është e sigurt?
– Po!
– Ky është lajmi më i mirë i këtyre ditëve, Emir!
– Por Mehta ka një kërkesë ndaj nesh!
– Çfarë kërkese?
– Në koncert dëshiron të interpretohet “Requiemi” i Mozartit! Pyesin nëse ka ndonjë pengesë?
(Emiri e vështron presidentin me shpresë).
– Pse të ketë pengesa?
– Mbase kanë menduar se, ngaqë jemi myslimanë, nuk do të donim të luhej… Fundja, “Requiemi” është një elegji mortore që katolikët e shkruajnë për të vdekurit.
(Emiri pret me ngulm një përgjigje negative nga presidenti. Pason një heshtje disa sekondëshe).
– Si fillonte “Requiemi” i Mozartit, e mban mend?
(Emiri nuk e kupton fill arsyen e pyetjes, por pa ngurruar fillon ta recitojë pjesën në anglisht:)
– “…grant them eternal rest, Lord, and let perpetual light shine on them”.
(Presidenti aprovon me një tundje të lehtë të kokës dhe nis ta recitojë vetë, me qetësi dhe siguri, përmendësh, në latinisht:
– “…requiem aeternam dona eis, Domine, et lux perpetua luceat eis”.
– Vetë ky koncert është një elegji, Emir… Nuk shoh asnjë pengesë në interpretimin e “Requiemit”. Përkundrazi, është një zgjedhje e goditur, përputhet me shpirtin e këtij qyteti.
(Emiri, përkul kokën që të mos i duket zhgënjimi, dhe me përmbajtje, paksa i përhumbur thotë:)
– Si të dëshironi, zoti President… Atëherë, pa humbur kohë, le të fillojmë me përgatitjet!
Vetëm se, Emir, kam edhe unë një kërkesë për ty!
Emiri ndalet dhe pret me vëmendje, i shtangur nga kureshtja. Presidenti ia thotë me vetëm një fjali. Sytë e kaltër të dirigjentit të ri hapen si të goditur nga rrufeja. Ai nuk mund t’u besojë veshëve. Presidenti sapo i kishte bërë një kërkesë që as do t’i kishte shkuar ndonjëherë në mendje... dhe që, ndoshta, s’duhej të vinte kurrë nga ai.
Dirigjenti i ri, pa rrugëdalje, i pafuqishëm përballë autoritetit dhe situatës, e pranon edhe këtë kërkesë. Ani se krejtësisht i rrënuar, megjithatë nuk e jep veten aspak. Përshëndet me një salutë ushtarake dhe largohet.
Vetëm gjysmë ore më parë po përpiqej të shpëtonte nga “Requiemi” i pamundur i Zubin Mehtës, tani mbi të rëndon edhe kërkesa e pabesueshme e Alija Izetbegoviqit.
Teksa ecën nëpër korridoret e Presidencës, Emiri lëshon një sharje, nga ato të moçmet, për t’ia nxjerrë inatin vetes: “Sjebali me starci!”
Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për kulturë
Dr. Bilgin Sait u lind në vitin 1977 në Gjilan, Kosovë. Gjimnazin e përfundoi në Prishtinë, ndërsa paralelisht, për një periudhë gjashtëvjeçare, ndoqi edhe shkollimin klasik në muzikë, me fokus në violinë. Në vitin 1997 fitoi bursën shtetërore të Republikës së Turqisë ku vazhdoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë pranë Universitetit të Egesë. Ndërsa specializimin në mjekësinë interne e përfundoi në Universitetin Hacettepe. Aktualisht, dr. Sait ushtron profesionin si specialist i sëmundjeve të brendshme në Spitalin Amerikan në Stamboll. Fusha e tij e veçantë e interesit përfshin menaxhimin e rasteve klinike komplekse me probleme multi-sistemike.
Përveç mjekësisë, ai ka një pasion të veçantë për historinë e muzikës në kontekste të krizave humanitare. Prej vitesh punon për një roman dhe një monografi shkencore kushtuar koncertit të Sarajevës së vitit 1994; një ngjarje me rëndësi të veçantë simbolike në kontekstin e luftës dhe rezistencës kulturore. Ky artikull u botua fillimisht në gjuhën turke, në gazetën “Oksijen” (shih linkun: Saraybosna’nın kaderini değiştiren 'ağıt')
Përktheu në shqip: Fjolla Spanca