-
Από:
Μπιλγκίν Σαΐτ
- 21 Σεπτεμβρίου 2025 11:00
- Μοιράστε σε:
Η ορχήστρα δεν είχε ακόμη συγκροτηθεί πλήρως και τώρα έπρεπε να βρει μια χορωδία 100 ατόμων, οι μισές από τις οποίες έπρεπε να είναι γυναίκες! Χρειαζόταν έναν ολόκληρο στρατό από σοπράνο, άλτο, τενόρους και μπάσους. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έπρεπε να προστατεύσει αυτόν τον άοπλο στρατό από ελεύθερους σκοπευτές, οβίδες όλμων και πυρά αρμάτων μάχης... έπρεπε να τους κρατήσει ζωντανούς!
Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα – πώς μπορεί κανείς να επικοινωνήσει με έναν παγκοσμίου φήμης μαέστρο… από μια πολιορκημένη πόλη – Θα διαβάσετε γι' αυτό λίγο αργότερα, αλλά τώρα ας στρέψουμε την προσοχή μας πίσω στην Αντίσταση.
Στο πλέον διάσημο αρχείο της Ραδιοφωνικής Ορχήστρας του Λένινγκραντ, υπάρχει ένα πολύτιμο έγγραφο: μια εντολή που εκδόθηκε από τους ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος του Λένινγκραντ:
«Ό,τι και να συμβεί, πάρτε την παρτιτούρα της 7ης Συμφωνίας από τη Μόσχα. Μεταφέρετέ την στο Λένινγκραντ το συντομότερο δυνατό.»
(Πριν φτάσει στο Λένινγκραντ, η συμφωνική μουσική ακολουθούσε μια μακρά διαδρομή: από το Κουίμπισεφ στη Μόσχα και, μέσω μιας άλλης διαδρομής, από την Αίγυπτο στην Αγγλία...)
Προς το τέλος του δεύτερου έτους της πολιορκίας, στις 2 Ιουνίου 1942, ο 20χρονος πιλότος Λιτβίνοφ εκτέλεσε με επιτυχία την εντολή. Πετώντας ένα ελαφρύ αεροσκάφος πάνω από τον ναζιστικό αποκλεισμό, προσγειώθηκε στο Λένινγκραντ και παρέδωσε τις συμφωνικές παρτιτούρες στον μαέστρο Καρλ Έλιαμσμπεργκ!
«Αυτό δεν μπορεί ποτέ να παιχτεί» – ήταν η πρώτη αντίδραση του Έλιασμπεργκ καθώς έριχνε μια ματιά στις σημειώσεις.
Αυτό που τον ανησυχούσε περισσότερο ήταν ο μεγάλος αριθμός των χάλκινων οργάνων και η ενορχήστρωση με μια εξαιρετική, σχεδόν τρομακτική ένταση. Η πρώτη πρόβα ήταν ένα μαρτύριο αλήθεια. Τα πνεύματα άντεξαν μόνο 15 λεπτά, εξαντλημένα από την καχεξία και την πείνα, κάποιοι έπεσαν αναίσθητοι, άλλοι ένιωσαν ζάλη και κάποιοι επαναστάτησαν...
Αλλά, ό,τι και να γινόταν, δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Αυτή η συναυλία θα γινόταν πάση θυσία.
Ο μαέστρος Έλιασμπεργκ, νωρίτερα, παρείχε τα 250 γραμμάρια ψωμιού που είχε υποσχεθεί στους καλλιτέχνες. Αυτά τα 250 γραμμάρια δεν ήταν απλώς φαγητό! Ήταν πίστη, θάρρος και σύμβολο αντοχής.
Έτσι, μέρα με τη μέρα, οι μουσικοί άρχισαν να συνέρχονται. Τα χέρια που κάποτε έτρεμαν τώρα έσφιγγαν ξανά τα όργανα. Μια νέα λάμψη εμφανιζόταν στα χλωμά πρόσωπά τους. Τώρα έμενε πολύ λίγος χρόνος μέχρι τη μεγάλη μέρα: 9 Αυγούστου 1942!
Οι ήρωες των Ιταλών αδελφών, Στοτσίνο
Στο Σεράγεβο, ο Λιουμπιάνκιτς είχε κινητοποιήσει όλες τις ξένες αντιπροσωπείες, ξεκινώντας μια εντατική εκστρατεία αυτού που ονομάστηκε «διπλωματία συναυλιών». Μετά από εκτεταμένη έρευνα, κατάφεραν τελικά να αποκτήσουν τον αριθμό τηλεφώνου των Ιταλών αδελφών που έκαναν την παραγωγή της συναυλίας, Μικέλε και Φραντσέσκο Στοτσίνο. Στη συνέχεια, τον προώθησαν αμέσως στον Βόσνιο μαέστρο Εμίρ Νουχάνοβιτς. Ο Εμίρ, μέσω δορυφορικού τηλεφώνου, κάλεσε τον Μικέλε:
«Μισέλ, είμαι ο Εμίρ Νουχάνοβιτς, ο νέος διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Σαράγεβο!»
Έκπληκτη, η Μικέλε απαντά: «Ναι, γεια!»
Η Εμίρι συνεχίζει: «Αγαπητέ φίλε, πρέπει να επικοινωνήσουμε με τον Μάριο Ντράντιν. Μπορείς να μας βοηθήσεις;»
Η Μικέλε προσπαθεί να ηρεμήσει την κατάσταση: «Εμίρ, είσαι πραγματικά στο Σεράγεβο αυτή τη στιγμή; Τι συμβαίνει εκεί; Πώς είσαι;» (Ακούγονται πυροβολισμοί και εκρήξεις βομβών στο βάθος.)
«Λίγο θορυβώδες, αλλά είμαστε καλά», τον χαιρετά ήρεμα ο Εμίρι και τον επαναλαμβάνει μέσα στη φλόγα του χρόνου πτήσης: «Μάριο Ντράντι... Πρέπει οπωσδήποτε να τον βρούμε!» Παρόλο που ο Μικέλε θεωρεί αδύνατη την οργάνωση που είχε στο μυαλό του ο Εμίρι, κάνει αυτό που του ζητήθηκε.
Ποιος είναι λοιπόν ο Μάριο Ντράντι;
Ήταν ο άνθρωπος που, το 1990, στη Ρώμη, κατά τη διάρκεια της μεγάλης βραδιάς έναρξης του Παγκοσμίου Κυπέλλου της FIFA, έθεσε τα θεμέλια για ένα έργο που θα έμενε στην ιστορία: τη θρυλική συναυλία «Τρεις Τενόροι». Ήταν αυτός που συνέλαβε και υλοποίησε αυτή την ιδέα.
Εκείνη την αξέχαστη βραδιά, οι Παβαρότι, Ντομίνγκο και Καρέρας εμφανίστηκαν μαζί, με επικεφαλής τον διάσημο μαέστρο Ζούμπιν Μέχτα.
Έτσι, η αλυσίδα έκλεισε: ο Μικέλε το είπε στον αδελφό του Φραντσέσκο. Ο Φραντσέσκο επικοινώνησε με τον Μάριο Ντράντι, ενώ ο Ντράντι μετέφερε την πρόσκληση του Εμίρ στον Ζούμπιν Μέχτα να πάει στο πολιορκημένο Σεράγεβο.
Μαέστρος, ανελέητα!
Ο Ζούμπιν Μέχτα δέχεται την πρόσκληση χωρίς δισταγμό. Υπάρχει όμως ένας όρος: το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ πρέπει να παιχτεί. Μόλις αυτό το αίτημα μεταφέρεται στον Εμίρ, βγάζει μια τυπική βοσνιακή κατάρα, γλυκιά στον ήχο, αλλά πολύ βαριά σε βάρος. Ένα τόσο μεγάλο όνομα όπως ο Ζούμπιν Μέχτα έχει συμφωνήσει να έρθει σε μια πολιορκημένη πόλη: (παρόλο που ο τρόπος που θα φτάσει είναι από μόνος του μια εξίσωση, σχεδόν σαν κβαντομηχανική!) αλλά ο Εμίρ δεν μπορεί καν να είναι χαρούμενος γι' αυτό.
Τι σημαίνει Ρέκβιεμ;!
Η ορχήστρα δεν είχε ακόμη συγκροτηθεί πλήρως, και τώρα έπρεπε να βρουν μια χορωδία 100 ατόμων, εκ των οποίων οι μισοί έπρεπε να είναι γυναίκες!
Χρειαζόταν έναν ολόκληρο στρατό από σοπράνο, άλτο, τενόρους και μπάσους. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έπρεπε να προστατεύσει αυτόν τον άοπλο στρατό από ελεύθερους σκοπευτές, οβίδες όλμων και πυρά αρμάτων μάχης... έπρεπε να τους κρατήσει ζωντανούς!
Πράγματι, ο Μέχτα, με εξαιρετική ευαισθησία, είχε κάνει αυτή την πρόταση, η οποία ήταν επίσης βαθιά σημαντική, λαμβάνοντας υπόψη τον μεγάλο αριθμό νεκρών. Έτσι, είχε προτείνει το «Ρέκβιεμ» ως έναν μεγαλοπρεπή φόρο τιμής σε όσους δεν ήταν πια ανάμεσα στους ζωντανούς. Αλλά ο Μαέστρος, απόλυτα αφοσιωμένος στην τέχνη του, τελειομανής μέχρι τέλους, δεν είχε σκεφτεί καθόλου τι εξαιρετικό βάρος αντιπροσώπευε αυτό για το Σεράγεβο.
Ο αδίστακτος πρόεδρος!
Ο Εμίρ προσπαθεί να βρει μια διέξοδο, μια εναλλακτική λύση στο «Ρέκβιεμ», για παράδειγμα, γιατί να μην παίξει την «Ηρωική» του Μπετόβεν; Και αμέσως αρχίζει να καταστρώνει ένα σχέδιο. Στόχος είναι να πείσει τον Πρόεδρο Ιζετμπέγκοβιτς να ακυρώσει το Ρέκβιεμ και αντ' αυτού να προτείνει κάτι άλλο.
Με αυτόν τον τρόπο, ο Εμίρ θα μπορούσε εύκολα να μεταφέρει το «επίσημο αίτημα του προέδρου» στον μαέστρο Μεχτά, κάτι που δεν θα φαινόταν καν ως δισταγμός εκ μέρους του.
Την επόμενη μέρα, ο Εμίρης αναμένεται στο κτίριο της Προεδρίας για να συζητήσει τις τελευταίες εξελίξεις. Όταν εισέρχεται στο γραφείο, ο Πρόεδρος Ιζετμπέγκοβιτς βρίσκεται σε συνάντηση με τον Υπουργό Εξωτερικών και έναν ανώτερο στρατιωτικό αξιωματικό. Με ένα ήρεμο νεύμα του χεριού του, ο Πρόεδρος κάνει νόημα στον Εμίρη να καθίσει. Ο Εμίρης κάθεται. Μετά από λίγο, ο Πρόεδρος απευθύνεται στους συνομιλητές του: «Ας κάνουμε ένα διάλειμμα, κύριοι». Στη συνέχεια, γέρνει ελαφρώς πίσω στην καρέκλα του και στρέφει το βλέμμα του στον Εμίρη:
– Σας ακούω!
– Κύριε Πρόεδρε… Θα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε τη συναυλία όπως επιθυμείτε… Και θα τη διευθύνει ο διάσημος μαέστρος Ζούμπιν Μέχτα.
(Ο Πρόεδρος περπατάει προς την έδρα, σηκώνεται ελαφρά από τη θέση του.)
– Είναι ασφαλές;
– Ναι!
– Αυτά είναι τα καλύτερα νέα αυτών των ημερών, Εμίρ!
– Αλλά η Μέχτα έχει ένα αίτημα για εμάς!
– Ποιο αίτημα;
– Η συναυλία θέλει να ερμηνεύσει το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ! Ρωτάνε αν υπάρχουν εμπόδια;
(Ο Εμίρης κοιτάζει τον πρόεδρο με ελπίδα).
– Γιατί υπάρχουν εμπόδια;
– Ίσως νόμιζαν ότι, επειδή είμαστε Μουσουλμάνοι, δεν θα θέλαμε να παιχτεί... Άλλωστε, το «Ρέκβιεμ» είναι μια επικήδεια ελεγεία που γράφουν οι Καθολικοί για τους νεκρούς.
(Ο Εμίρης περιμένει με ανυπομονησία μια αρνητική απάντηση από τον πρόεδρο. Ακολουθεί σιωπή αρκετών δευτερολέπτων.)
– Πώς ξεκίνησε το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ, θυμάστε;
(Ο Εμίρ δεν καταλαβαίνει στην αρχή τον λόγο της ερώτησης, αλλά χωρίς δισταγμό αρχίζει να απαγγέλλει το απόσπασμα στα αγγλικά :)
- «...χάρισέ τους αιώνια ανάπαυση, Κύριε, και ας λάμψει πάνω τους αιώνιο φως».
(Ο Πρόεδρος εγκρίνει με ένα ελαφρύ νεύμα του κεφαλιού του και αρχίζει να το απαγγέλλει ο ίδιος, ήρεμα και με σιγουριά, απέξω, στα Λατινικά:
- «...requiem aeternam dona eis, Domine, et lux perpetua luceat eis».
- Αυτή η συναυλία από μόνη της είναι μια ελεγεία, Εμίρ... Δεν βλέπω κανένα εμπόδιο στην ερμηνεία του «Ρέκβιεμ». Αντιθέτως, είναι μια εντυπωσιακή επιλογή, ταιριάζει με το η ψυχή αυτής της πόλης.
(Ο Εμίρ σκύβει το κεφάλι του για να μην δείξει την απογοήτευσή του, και με αυτοσυγκράτηση, λίγο σαστισμένος, λέει:)
– Όπως επιθυμείτε, κύριε Πρόεδρε… Λοιπόν, χωρίς να χάνουμε χρόνο, ας ξεκινήσουμε με τις προετοιμασίες!
Αλλά, Εμίρ, έχω κι εγώ μια παράκληση για σένα!
Ο Εμίρ σταματάει και περιμένει προσεκτικά, άναυδος από την περιέργεια. Ο Πρόεδρος του το λέει με μία μόνο πρόταση. Τα μπλε μάτια του νεαρού μαέστρου ανοίγουν σαν να τα χτύπησε κεραυνός. Δεν μπορεί να πιστέψει στα αυτιά του. Ο Πρόεδρος μόλις έκανε ένα αίτημα που δεν θα του περνούσε ποτέ από το μυαλό... και που, ίσως, δεν θα έπρεπε ποτέ να προέρχεται από αυτόν.
Ο νεαρός μαέστρος, αβοήθητος μπροστά στην εξουσία και την κατάσταση, δέχεται αυτό το αίτημα. Αν και εντελώς συντετριμμένος, δεν το βάζει κάτω καθόλου. Χαιρετάει με στρατιωτικό χαιρετισμό και φεύγει.
Μόλις πριν από μισή ώρα προσπαθούσε να ξεφύγει από το αδύνατο «Ρέκβιεμ» του Ζούμπιν Μέχτα, τώρα το απίστευτο αίτημα του Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς τον βαραίνει.
Καθώς περπατάει στους διαδρόμους της Προεδρίας, ο Εμίρης βγάζει μια παλιομοδίτικη κατάρα για να ξεσπάσει στην οργή του: "Σιεμπάλι με άμυλο!"
Θα συνεχιστεί στο επόμενο τεύχος του Παραρτήματος Πολιτισμού
Ο Δρ. Μπιλγκίν Σαΐτ γεννήθηκε το 1977 στο Γκίλαν του Κοσσυφοπεδίου. Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στην Πρίστινα, ενώ παράλληλα, για έξι χρόνια, παρακολούθησε και κλασική μουσική εκπαίδευση, με εξειδίκευση στο βιολί. Το 1997, κέρδισε την κρατική υποτροφία της Τουρκικής Δημοκρατίας, όπου συνέχισε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αιγύπτου. Παράλληλα, ολοκλήρωσε την εξειδίκευσή του στην εσωτερική παθολογία στο Πανεπιστήμιο Χατσετέπε. Σήμερα, ο Δρ. Σαΐτ ασκεί το επάγγελμα του ειδικευόμενου σε εσωτερικές παθήσεις στο Αμερικανικό Νοσοκομείο στην Κωνσταντινούπολη. Το ειδικό του πεδίο ενδιαφέροντος περιλαμβάνει τη διαχείριση σύνθετων κλινικών περιστατικών με πολυσυστημικά προβλήματα.
Εκτός από την ιατρική, έχει ιδιαίτερο πάθος για την ιστορία της μουσικής στο πλαίσιο ανθρωπιστικών κρίσεων. Επί χρόνια εργάζεται πάνω σε ένα μυθιστόρημα και μια επιστημονική μονογραφία αφιερωμένη στη συναυλία του Σεράγεβο του 1994, ένα γεγονός ιδιαίτερης συμβολικής σημασίας στο πλαίσιο του πολέμου και της πολιτιστικής αντίστασης. Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε αρχικά στα τουρκικά, στην εφημερίδα «Oksijen» (βλ. σύνδεσμο: Το στέλεχος της Saraybosna άλλαξε 'ağıt')
Μεταφρασμένο στα αλβανικά: Fjolla Spanca