Tri vrojtime për peshqit e Blerta Surroit

Peshku, si simbol, por edhe si metaforë, në veprat e Blertës prej vitesh e shpreh ankthin e një populli të kapluar nga harresa. Kujtesa jonë i afrohet gjithnjë e më shumë asaj të peshkut. Edhe pas tragjedive më të mëdha, neve nuk na duhet shumë kohë për të harruar çfarë na ka ndodhur...

Në ujërat e harresës

Në qeramikën e ngjyrosur të Blerta Syla-Surroit, peshqit nuk janë thjesht forma biologjike, por trupa të veshur me kujtesë dhe kuptime të përftuara, që i shfaqin si qenie dhe si simbole ujore. Ata ngjajnë me silueta, që lëvizin në ujërat e pavetëdijes kolektive, duke përçuar – në vend të lëkurës natyrore – kode ornamentale dhe struktura gjeometrike të trashëguara nga tradita shqiptare, me të cilat artistja i vesh figurat e saj.

Peshku nuk është më vetëm simbol ujor: ai mund të shihet si një aktor i veshur me petkun e një figure të lashtë – njësoj si qilimat, që dikur e mbulonin kashtën mbi tokën e shtëpive të varfra – një trup-peshk, që e mbart mbi vete kostumin e një shoqërie në dementi historike, që vazhdimisht harron çfarë i ka ndodhur në të kaluarën dhe sërish kafshon në grepin e njëjtë, për të përfunduar në tryezën e peshkatarëve.

Peshku, si simbol, por edhe si metaforë, në veprat e Blertës prej vitesh e shpreh ankthin e një populli të kapluar nga harresa. Kujtesa jonë i afrohet gjithnjë e më shumë asaj të peshkut. Edhe pas tragjedive më të mëdha, neve nuk na duhet shumë kohë për të harruar çfarë na ka ndodhur...

Proto-njeriu në barkun e baltës

Qeramikat e Blerta Syla-Surroit duken si vazo dy-dimensionale, të zbuluara në ndonjë gërmim të pavetëdijes – të nxjerra nga shtresat arkeologjike të një shpirti të heshtur, i cili vetëm përmes artit guxon ta tregojë sekretin e vet. Ato duken të rrafshëta, por janë të thella. Duken si objekte, por janë edhe shenja, që na ftojnë të ndiejmë dhe të reflektojmë mbi kuptimet e tyre të fshehura.
Vazot në veprat e Blertës janë si pemë të përmbysura – të mbushura me fryte misterioze parajse, që nuk varen në degë në pritje të një dore kureshtare që do t’i këpusë. Ato shfaqen në një gjendje ngërçi; disa prej tyre mbajnë fryte ende të palindura, por që kanë marrë trajtë jete në formën e një peshku – i cili nuk është vetëm simbol i jetës, por edhe një fetus i heshtur, që noton në parajsën amnionale të nënës, prej ku shumë shpejt do të dëbohet dhunshëm, sapo të rritet dhe të bëhet i gatshëm për jetën tjetër. Njësoj siç u dëbuan Adami dhe Eva nga parajsa.

Dhe, kjo përsëritet sa herë që dhuna na shkëput nga toka, nga kultura, nga vetvetja.

Peshku në qeramikat e Blertës nuk është vetëm formë jete: ai është forma që merr “mëkati” para se të bëhet njeri. Peshku në veprat e saj është proto-njeriu i rrëzuar – një jetë me mal dëshirash të paplotësuara, por, gjithashtu, një trup që kurrë nuk e njeh, as nuk e ndien barrën e mëkatit. Sepse ai mëkat, apo ajo histori, për të asnjëherë nuk ka ndodhur me fajin e tij…

Ndëshkimi dhe dhimbja përballohen në heshtje të përjetshme, në barkun e baltës, në nëntokën së cilës asnjëherë nuk i jemi qasur me dashuri të mjaftueshme.

Çdo krijesë-peshk në veprat e Blertës është një Adam i pashndërruar, një Evë pa fjalë – një dëshmi e asaj që ishim, para se të ndëshkoheshim për të qenë ata që jemi sot.

Kur bukuria e zëvendëson mëkatin

Ngjyrat në peshqit e Blertës e kanë një qëllim të vetëm: ta zhvendosin vëmendjen nga epshorja te estetika – nga trupi që tundon, te forma e bukur që mahnit. Aty ku më parë ishte e ndaluar të shikohej, tani është e pamundur të mos shikohet.

Forma erotike e trupit të peshkut, e mbuluar me ngjyra të thyera dhe të rindërtuara në kujtesë, si forma gjeometrike, e kthen epshoren në një shpërthim të bukurisë.

Ngjyrat nuk janë aty për ta ftuar njeriun në një mbretëri tjetër, ku nuk ekzistojnë ndalesat – si ajo nga e cila vazhdojmë të dëbohemi. Blerta na fton në një konvertim të ri: në një botë arti, ku përmes bukurisë – brenda së cilës qëndron e qetë dhe e mbrojtur vetë epshorja – një peshk i bukur nuk do të përfundonte në tryezën e asnjë peshkatari.

Në një botë të estetizuar mjafton bukuria. Brenda saj mund të jetojë e qetë gjithçka.

“Të gjitha artet janë të padobishme” – thoshte dikur Oscar Wilde.

Kjo është mbretëria e formave dhe e ngjyrave. Jo e ligjit, por e dritës. Jo e ndalimit, por e përkryerjes vizuale, që na lejon të jemi të lumtur – pa frikën se do të ndëshkohemi për veprimet tona në kërkim të lumturisë.

Ndoshta pikërisht aty qëndron shpëtimi ynë – të shkojmë përtej mëkatit, përtej moralit, përtej simbolit – në një estetikë, që nuk kërkon asgjë, veç pranisë.