Përse njerëzit po vdesin nga uria në el-Fasher të Sudanit?

Lufta civile në Sudan ka shkaktuar krizë të thellë humanitare, me fokus të veçantë në el-Fasher, kryeqytetin e Darfurit të Veriut, ku rrethimi i vendosur nga Forcat e Shpejta të Mbështetjes (RSF) ka përkeqësuar drastikisht situatën. Qyteti është bllokuar, duke çuar në urinë katastrofike dhe përhapjen e sëmundjeve, ndërsa mijëra njerëz, përfshirë fëmijë, po luftojnë për të mbijetuar

Lufta civile 27-muajshe në Sudan është përkeqësuar nga kriza e urisë që po i prek njerëzit më të cenueshëm, veçanërisht ata që janë të bllokuar në kryeqytetin e Darfurit të Veriut, el-Fasher. Pavarësisht thirrjeve të shumta për ndihmë nga njerëzit, agjencitë e ndihmës kanë raportuar se u është mohuar qasja në el-Fasher. Si pasojë, rreth 740.000 njerëz po përjetojnë përkeqësim të shëndetit për shkak të urisë, sipas Qendrës Afrikane për Drejtësi dhe Studime për Paqen. Në dhjetor 2024, Monitoruesi Global i Urisë (IPC), shpalli krizë urie në kampet e Zamzamit dhe Abu Shoukut, dy kampet që strehojnë qindra mijëra të zhvendosur nga Darfuri i Veriut dhe paralajmëroi se uria mund të përhapet në el-Fasher deri në maj.

Çfarë po ndodh në el-Fasher?

Në prill 2024, forcat paramilitare - Forcat e Shpejta Mbështetëse (RSF) vendosën rrethim në el-Fasher, të zemëruar pasi grupet lokale të armatosura shpallën besnikëri ndaj Forcave të Armatosura të Sudanit (SAF). RSF-ja, e cila ka luftuar kundër SAF-it që nga prilli 2023, mbylli të gjitha rrugët që lidhnin qytetin me pjesën tjetër të vendit, duke shtrënguar rajonin në muajt e fundit ndërsa ngushtoi gjithnjë e më shumë rrethimin. Gazetarët lokalë, Kombet e Bashkuara dhe grupet e ndihmës raportojnë se çmimet e ushqimit janë ngritur në nivele të papërballueshme, duke lënë shumicën e njerëzve të paaftë për të përballuar blerjen e produkteve bazë. Kombet e Bashkuara thonë se çmimi i ushqimit është katër herë më i lartë në el-Fasher se sa në pjesën tjetër të vendit, ndërsa gazetari lokal Mohamed Zakaria i ka thënë Al Jazeeras se tregjet shpesh janë bosh. Për më tepër, ai ka shtuar se kuzhinat komunale, të cilat luanin rol thelbësor në ushqimin e civilëve në të gjithë vendin, janë mbyllur për shkak të mungesës së ushqimit të shkaktuar nga rrethimi.

Kush është ngujuar në el-Fasher?

Njerëzit që me origjinë janë nga el-Fasher dhe breza të tërë të të zhvendosurve që kërkuan strehim në Darfurin e Veriut gjatë 20 vjetëve të fundit janë të bllokuar në kryeqytet. Disa prej tyre kanë ardhur në qytet për t’u shpëtuar milicive arabe të mbështetura nga qeveria gjatë Luftës së Parë të Darfurit në vitin 2003. Shumë nga këto grupe të armatosura tani luftojnë si pjesë e RSF-së.  Të tjerë janë larguar për t’i shpëtuar RSF-së, pasi ajo përshkoi katër shtetet e tjera të rajonit të gjerë: Darfuri i Jugut, Lindor, Perëndimor dhe Qendror. Së fundmi, në prill, familjet ikën për në el-Fasher pasi RSF-ja pushtoi kampin e afërt të Zamzamit, i cili strehoi më shumë se gjysmë milioni njerëz. Në mars, Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët (UNICEF) pati thënë se rreth gjysma e njerëzve të bllokuar në dhe rreth el-Fasherit ishin fëmijë.

Çfarë dhe kush e shkaktoi krizën?

Ka krizë urie në të gjithë Sudanin, kryesisht të shkaktuar nga lufta civile që po vazhdon dhe përdorimi i urisë si armë lufte, sipas raportimeve të mëparshme të Al Jazeera. Në el-Fasher, uria katastrofike është shkaktuar nga rrethimi i RSF-së, pasi kjo forcë përpiqet të pushtojë qytetin, i cili do t'i sigurojë kontrollin mbi gjithë rajonin strategjik të Darfurit. Nëse arrin të ketë sukses, Sudani mund të ndahet në dysh, me RSF-në që do të sundonte rajonet perëndimore dhe jugore, ndërsa SAF-i do të mbante kontrollin e pjesës qendrore, verilindore dhe lindore. SAF ka mbështetur grupe të armatosura kryesisht “joarabe”, me të cilët luftoi gjatë Luftës së Parë të Darfurit. Këto grupe të armatosura janë të njohura kolektivisht si “Forcat e Bashkuara”, dhe megjithëse kanë mbajtur el-Fasher deri tani, ato po humbin terren. SAF ka kryer disa misione bombardimi ajror mbi rajonin e el-Fasherit, por nuk ka një fushatë për çlirimin e qytetit.

Si po e mbijetojnë njerëzit?

Në këtë moment të vështirë, shumë prej njerëzve të bllokuar në el-Fasher janë të detyruar të përdorin mënyra ekstreme për të mbijetuar. Ata kanë filluar t’u kthehen ushqimeve që përdoren për kafshët. Ushqimi që ata po përdorin njihet lokalisht si ambaz, i cili bëhet nga mbeturinat e farave të shtypura të vajit si kikirikët dhe farat e lulediellit. Këto mbetje, që ndihmojnë zakonisht për të ushqyer kafshët, tani janë bërë një nga burimet kryesore të mbijetesës për njerëzit që po luftojnë për të mbajtur veten gjallë. Për ta bërë atë më të ngrënshëm dhe të mundshëm për t'u konsumuar, ata po e bluajnë ushqimin e thatë dhe të pamundshëm për t'u ngrënë si është, duke e shndërruar në një lëng të holluar që mund t'ua zgjasë mbijetesën edhe për disa ditë më shumë. Kjo është praktikë që, ndonëse shërben për t’i mbajtur të gjallë, tregon se çfarë mund të bëjnë kur asnjë burim tjetër ushqimi nuk është në dispozicion. Zakaria ka thënë gjithashtu se disa familje po përpiqen të mbjellin ndonjë ushqim në kabinat e tyre, për të siguruar ndonjë racion të vogël që mund t’i mbajë të gjallë për disa ditë. Megjithatë, këto përpjekje janë të pamjaftueshme për të plotësuar nevojat themelore të trupit. Rrethimi i RSF-së e ka bërë të pamundur qasjen në ushqimin normal. Disa fshatra që dikur kishin fusha të mbjella dhe mundësi për të siguruar ushqim tani janë të shkatërruara dhe të papërdorshme për të kultivuar diçka.

Fëmijët, të cilët janë gjithmonë grupi më i rrezikuar në situata të tilla, janë ata që po vuajnë më shumë. Ata janë të ekspozuar ndaj rreziqeve të urisë dhe kequshqyerjes në nivele alarmante. Trupat e fëmijëve janë më të ndjeshëm ndaj mungesës së ushqimit dhe vitaminave, dhe kjo është duke shkaktuar vdekje të shumta. Fëmijët e vegjël janë më të prekur, pasi sistemi i tyre imunitar nuk mund të përballojë më shumë se një periudhë të shkurtër urie.

A ka ndonjë që ka arritur të shpëtojë?

Pavarësisht kushteve ekstreme, gjatë 15 muajve të fundit, disa njerëz kanë mundur të arratisen nga el-Fasher. Pavarësisht kërkesave të vazhdueshme për lejen e agjencive ndërkombëtare të ndihmës për të arritur tek civilët dhe për të siguruar ushqim dhe shërbime mjekësore, RSF-ja  ka vendosur që të hapë një “korridor humanitar” që çon në Tawila, një qytet që është rreth 40 kilometra larg nga el-Fasher. Ky veprim ka ofruar mundësi për ata që mund të ikin dhe të gjejnë strehë të përkohshme, por ky korridor nuk është pa rreziqe. Mijëra njerëz janë munduar të kalojnë këtë rrugë, duke shpresuar të arrijnë në Tawila, ku ndihma ka filluar të arrijë. Por, ky është gjithashtu vend ku një shpërthim masiv i kolerës ka goditur, duke i shtuar rreziqet me të cilat këta njerëz tashmë të traumatizuar dhe të kequshqyer po përballen. Kolera, që është sëmundje që transmetohet lehtësisht në kushte të mbingarkuara dhe pa kushte higjienike, po përhapet shpejt në mesin e këtyre njerëzve, duke kërcënuar veçanërisht fëmijët e vegjël, të cilët janë më të ndjeshëm ndaj dehidratimit të shkaktuar nga kjo sëmundje. Megjithatë, disa organizata ndërkombëtare të ndihmës kanë mundur të arrijnë në Tawila dhe të ndihmojnë sa mundin, duke ofruar kujdes mjekësor, vaksina dhe pak ushqim.

Megjithatë, për ata që kanë mundur të shpëtojnë, ndihma që kanë marrë në Tawila është shans më i mirë sesa tek ata që kanë mbetur të kapur në el-Fasher, ku mundësitë për mbijetesë janë drastikisht të kufizuara. Ata që kanë provuar të ikin dhe janë kapur gjatë arratisjes janë përballur me fat tragjik. Rrethimi i RSF ka bërë që ata që tentojnë të arratisen të konsiderohen si tradhtarë dhe shpesh janë vrarë pa mëshirë. Kjo ka çuar në tjetër nivel dhune, pasi disa gra dhe burra janë ekzekutuar për tentativën për të shpëtuar jetën e tyre. Një ngjarje e tillë ndodhi më 2 gusht, kur RSF-ja ekzekutoi 14 persona dhe plagosi shumë të tjerë në një fshat përgjatë rrugës për në Tawila, sipas raportimeve të Avokatëve të Emergjencës, organizatë lokale që monitoron situatën.

Po bëhet më keq?

Për çdo ditë që kalon, gjendja në el-Fasher po bëhet gjithnjë e më e rëndë. Sipas të dhënave nga Rrjeti i Mjekëve të Sudanit, gjatë gjashtë muajve të parë të këtij viti, 239 fëmijë kanë vdekur nga uria, dhe ky numër pritet të rritet ndjeshëm nëse nuk arrijnë ndihmat urgjente. Kombet e Bashkuara dhe organizatat ndërkombëtare po paralajmërojnë se situata mund të bëhet edhe më katastrofike nëse nuk ndërhyhet menjëherë.

Programi Botëror i Ushqimit (WFP) ka bërë të ditur se ka pasur vështirësi të mëdha për të dërguar ndihma në qytet për shkak të rrethimit të forcave të RSF-së. Ndihmat që janë të nevojshme për të shpëtuar jetën e mijëra njerëzve të bllokuar janë ende të papërballueshme për shkak të kushteve të rënda të sigurisë. Po ashtu, një video e një gruaje të moshuar nga el-Fasher, e cila është shpërndarë në TikTok dhe është verifikuar nga agjencia Sanad e Al Jazeera, tregon apel dëshpërues për ndihmë. Ajo kërkoi që ushtria të hapte një korridor për t’ua mundësuar që ndihma të arrijë tek njerëzit e bllokuar, duke iu drejtuar përmes një mesazhi emocional që përshkruan situatën e tmerrshme që po përjetojnë. “Të gjithë ju dhe familjet tuaja jeni jashtë el-Fasherit, dhe asnjë prej jush nuk po vdes nga uria si ne”, ka thënë ajo.