Një vit pas rënies së Asadit, një Siri e ndarë përpiqet të shpëtojë nga cikli i dhunës

Ndërsa rikthimi i vendit në skenën globale i ka mbushur shumë sirianë me krenari, ankesat e vjetra të brendshme kërcënojnë përpjekjet për të rindërtuar shtetin.

 I shtrirë në shtrat duke u rikuperuar pas operacionit të tij të fundit, Ayman Ali rrëfen historinë e revolucionit të Sirisë përmes plagëve të tij. Syri i tij i djathtë, i humbur në vitin 2012, në një sulm ndaj një posti vëzhgimi rebel, të cilin ai drejtonte, është i mbuluar me shirit të verdhë mjekësor. I mbështetur në mur është një bastun që ai përdor për të ecur, pasi një sulm me raketa në vitin 2014 e la të çalë.

Për 14 vjet, Ali ëndërroi për liri dhe drejtësi. Një vit pas rrëzimit të Bashar al-Assadit, ai ka lirinë e tij, por jo drejtësinë e tij. Personi që ai ëndërronte ta mbante përgjegjës - një anëtar i familjes së tij të gjerë që ishte pjesë e një milicie të Asadit - tashmë ishte larguar nga vendi kur Ali u kthye në shtëpinë e tij në Damask.

Një vit më parë, sundimi 53-vjeçar i familjes Assad mori fund pas një ofensive mahnitëse 11-ditore të rebelëve që zuri Sirinë dhe botën në befasi.

Rrëzimi i Asadit i dha fund një lufte civile shkatërruese 14-vjeçare që kishte lënë 620,000 të vdekur dhe dëboi aparatin e frikshëm të sigurisë që i dha vendit reputacionin si “mbretëria e heshtjes”.
Asadit dhe familjes së tij iu dha azil në Moskë në dhjetor 2024 dhe raportet e fundit sugjerojnë se ata jetojnë në mërgim të qetë nën mbrojtjen ruse.

Sirianë nga i gjithë vendi u mblodhën dhe ngritën zërin për të festuar fundin e regjimit, duke ngritur flamurin revolucionar sirian me tre yje dhe duke kënduar për liri. Në një fjalim në xhaminë Umajad në Damask, njeriu që do të bëhej president i vendit, Ahmad al-Sharaa, premtoi të rindërtonte një “Siri të fortë dhe të drejtë” për të gjithë banorët e saj, duke premtuar rindërtim për vendin e rrënuar.

Dhjetëra mijëra sirianë mbushën sheshet e kryeqytetit të hënën për të festuar përvjetorin, por pas festimeve fshihen pyetje të dhimbshme në lidhje me të ardhmen e vendit.

“Ne e dimë se kush kreu masakra kundër nesh - ata janë ende të pranishëm në shtëpitë tona. Por për të paraqitur një ankesë nevojiten prova, dhe kush i ka ato?” thotë Ali, i cili punon në një media online.
Mungesa e provave nuk e kurseu Riham Hamouyeh. Në fund të tetorit të kaluar, sulmuesit shkatërruan murin e kopshtit të shtëpisë së saj në Homs, Siri qendrore, dhe hodhën një granatë brenda, duke e vrarë atë para dy fëmijëve të saj të vegjël. Mësuesja 32-vjeçare alevite ishte përballur me ngacmime të shpeshta qëkur bashkëshorti i saj, një ish-mekanik në ushtrinë e Asadit, u arrestua muaj më parë.
“Asnjëri prej nesh nuk ndihet rehat, të gjithë jemi të rraskapitur. Gruaja ime nuk mund ta hapë më as derën”, tha vjehrri i Hamouyeh, Mohammed Issa Hameidoosh, 63 vjeç, ndërsa largonte xhamat e thyer nga shtëpia e copa dyshemeje aty ku shpërtheu granata.

Vdekja e Hamouyeh ishte njëra prej një serie vrasjesh të synuara të ish-oficerëve të regjimit dhe anëtarëve të sektit alavit, të cilit i përkiste Asadi. Vrasjet ndodhin pothuajse çdo ditë në qytetin multisektar të Homsit, pavarësisht një amnistie të përgjithshme të lëshuar nga autoritetet e reja për ish-figurat e regjimit që nuk akuzohen. 

Riintegrimi ndërkombëtar

Një vit pas rënies së Asadit, sundimtarët e rinj të Sirisë e kanë riintegruar me sukses vendin në bashkësinë globale, duke tejkaluar shumë pritjet edhe të avokatëve më entuziastë të vendit.
Por brenda Sirisë, tensionet vazhdojnë të jenë të dukshme. Me një proces drejtësie tranzicionale që ecën shumë ngadalë për viktimat e tij, ankesat e vjetra po dalin në sipërfaqe në cikle të reja dhune, duke kërcënuar përpjekjet e brishta për të rindërtuar shtetin.

Shkathtësia e ofensivës diplomatike dhe sharmi i presidentit të ri të Sirisë, Sharaa, kanë qenë mahnitëse, veçanërisht kur vjen nga një ish-udhëheqës xhihadist: duke krijuar një marrëdhënie me Donald Trumpin, duke lehtësuar sanksionet e SHBA-së ndaj Sirisë dhe duke u bërë një figurë e rëndësishme në konferencat ndërkombëtare.

Skenat e takimit të Sharaas me Trumpin dhe rikthimi i Sirisë në skenën globale i kanë mbushur shumë sirianë me krenari. 

“Edhe nëse nuk më pëlqen, ndihem mirë ta shoh Sirinë në Shtëpinë e Bardhë”, tha një aktivist alavit ndërsa shikonte pamjet e Trumpit duke spërkatur Sharaan me parfum në Zyrën Ovale në nëntor.
Për komunitetin global, një njeri i fortë pro-perëndimor në Damask është një gllënjkë ajri i pastër. Pas 14 vjetësh lufte civile që përmbyti Lindjen e Mesme dhe Evropën me drogë, krijoi krizën më të madhe të zhvendosjes në botë që nga lufta e dytë botërore dhe ia mundësoi Shtetit Islamik të krijonte një kalifat, bota ka qenë e etur të bashkohet pas presidentit të ri sirian.

Sharaa fitoi pushtet pjesërisht duke përfituar nga boshti i dobësuar iranian, pasi sulmi i Izraelit ndaj Hezbollahut në Liban e pengoi Teheranin të shpëtonte aleatin e tij sirian, Assadin. Sharaa që atëherë ka arritur të parandalojë elementet iraniane nga rivendosja e tyre në Siri, për kënaqësinë e madhe të kryeqyteteve perëndimore.

Ripërtëritja e dhunës 

Por në vend, drejtësia tranzicionale e bllokuar po nxit dhunë të ripërtërirë dhe po thellon përçarjet e vendit.

Katër ditë masakrash të kryera nga forcat qeveritare dhe fraksione të tjera të armatosura kundër civilëve kryesisht alevitë në bregdetin e Sirisë në mars, dhe vrasjet e vazhdueshme, e kanë lënë pakicën fetare të ndihet e rrethuar.

Një masakër tjetër në korrik, në të cilën anëtarë të forcave të sigurisë qeveritare dhe elemente fisnore vranë civilë druzë në provincën jugore të Sweidës, i vuri më tej pakicat fetare dhe etnike të vendit në tension.

Që nga masakrat, Sweida është praktikisht e izoluar nga pjesa tjetër e vendit. Populli i provincës i ka ngurtësuar qëndrimet e tyre kundër Damaskut dhe është mbledhur rreth udhëheqësit druz të linjës së ashpër, Hikmat al-Hijri, i cili kërkon autonomi.

Një banor druz i Sweidës, 33-vjeçari Bahaa, fillimisht ishte dyshues, por i hapur ndaj udhëheqjes së re të vendit. Por që nga masakrat e korrikut, ish-punonjësi i qeverisë mban një armë dhe refuzon të largohet nga Sweida.

Qeveria siriane ka krijuar një këshill për paqen civile dhe një organ për të mbikëqyrur drejtësinë tranzicionale në vend. Detyrat që kanë përpara janë të rëndësishme: zgjidhja e pronësisë së pronës së përvetësuar dhe vendosja e drejtësisë për krimet e kryera gjatë luftës civile, duke ruajtur njëkohësisht kohezionin social. 

Në mesin e nëntorit, autoritetet siriane kryen një gjyq publik ndaj besnikëve të Asadit dhe anëtarëve të forcave të reja të sigurisë të akuzuar për dhunë gjatë masakrave bregdetare të marsit. Figura që mbanin kapuça dhe të prangosua u nxorën para kamerave, ndërsa zyrtarët e drejtësisë mburreshin me gjyqin e parë të zyrtarëve të sigurisë në historinë moderne të Sirisë.

“Gjykata është sovrane dhe e pavarur”, tha kryetari i trupit gjykues, Zakaria Baccour, megjithëse vendimi i saj u shty për një seancë të dytë në dhjetor.

Autoritetet kanë ndërmarrë gjithashtu nisma të vogla lokale që synojnë t’u japin viktimave një masë qetësie shpirtërore. Hassan al-Abdallah, 56 vjeç, banor i lagjes Karm al-Zaytun në Homs, rrëfeu se si 14 nga fqinjët e tij u masakruan nga besnikët e Asadit në vitin 2012.

Në korrik, forcat e sigurisë arrestuan një nga burrat përgjegjës për masakrën, Hassan Dawa, dhe e sollën përsëri në vendin e krimit. Atje e detyruan të riinterpretonte vrasjet dhe të rrëfente pse e kishte kryer krimin, ndërsa Abdallah dhe të tjerët e shikonin.

“Ndiheshim sikur donim ta vrisnim, por sigurimi nuk na lejoi. U ndjeva shumë më mirë pas kësaj, ndjeva njëfarë lehtësimi”, tha Abdallah.

Ai u ul me 11 anëtarë të familjes së tij të gjerë para një zjarri - ata jetonin në një dhomë të vetme ndërsa punonin për të riparuar shtëpitë e tyre. E gjithë lagjja ishte rrafshuar nga milicitë e Asadit, të cilat i zhveshën ndërtesat nga bakri, tubat dhe tullat për t’i shitur për skrap.
“Shabiha (milicia pro-Asadit), ata që e bënë këtë, ishin nga ajo lagje atje”, tha Abdallah, duke treguar një bllok banesash të paprekura 100 metra larg.
“Shabiha është ende atje, por ka edhe njerëz të mirë që jetojnë atje”, shtoi ai.

Frika për dështim të drejtësisë 

Aktivistët thonë se qeveria nuk ka arritur të përcaktojë një strategji kombëtare për drejtësinë tranzicionale. Organet e dedikuara për të ndjekur llogaridhënien mbeten të pafinancuara. Nëse mbahet ritmi i ngadaltë i drejtësisë tranzicionale, paralajmërojnë aktivistët, dritarja e shkurtër për të vendosur drejtësi do të mbyllet.

“Pas gjithë këtyre muajve, shteti po forcohet, marrëdhëniet me jashtë po përmirësohen, gjërat po qetësohen”, tha Alaa Ibrahim, një aktiviste civile në Homs që punon për kohezionin social. 

“Por tani që kemi një vit në çlirim, nëse vrasjet vazhdojnë të ndodhin çdo ditë, ku do të na çojë kjo?”, shtoi ai.

Çështja e drejtësisë tani është e pandashme, thonë shumë sirianë, nga një debat i gjerë mbi formën e shtetit të ri sirian pas Asadit.

Kontrata e re shoqërore e Sirisë është ende duke u shkruar dhe veprimet e autoriteteve të reja të Sirisë po fillojnë të përcaktojnë vlerat që do të qeverisin marrëdhënien midis një popullsie dhe një shteti që për gjysmën e fundit të shekullit ka sunduar përmes frikës.

Nuk ka dyshim se sirianët po gëzojnë një liri të sapogjetur, që do të kishte qenë e pamundur të imagjinohej një vit më parë. 

“Një vit më parë, njerëzit nuk do të guxonin të ankoheshin për çmimin e një kilogrami qepësh. Tani po bëjnë thirrje që ministrat të japin dorëheqjen”, tha me shaka Ayman Ali.

Por aktivistët e shoqërisë civile paralajmërojnë se ka pak përmendje të demokracisë në Sirinë e re, një kërkesë kyç e revolucionarëve gjatë 14 vjetëve të fundit. Kushtetuta e re e Sirisë i jep pushtet të gjerë presidencës, ndërsa “zgjedhjet” për parlamentin e vendit u mbajtën pa një votim popullor. Në vend të kësaj, komitetet emëruan kandidatë për dy të tretat e trupit legjislativ dhe presidenti emëroi një të tretën e mbetur.

Aktivistët ankohen për byronë e re të çështjeve politike, një institucion i errët që ka marrë përsipër ndërtesat e vjetra të partisë Ba'ath në të gjithë vendin dhe duket se funksionon si një aparat i ri i sigurisë politike.

Një avokat që drejton punëtori për kohezionin social tha se zyrtarët merrnin pjesë në takime dhe kërkonin të miratonin kurrikulën e tyre përpara se të jepej një leje për organizatën e tyre për të vepruar.

Radwan Ziadeh, një shkrimtar sirian i afërt me presidentin e Sirisë, tha se ekzistojnë “disa institucione që të japin një tregues se po përpiqen të ndërtojnë një sistem më autoritar”. 
“Ato nuk lejojnë që partitë politike të veprojnë. Askush nuk mund të organizojë takime politike pa marrë leje nga byroja (e çështjeve politike)”, tha Ziadeh.

Në Damask, Aliu qëndron në shtratin e tij të rikuperimit, duke bërë një bilanc të Sirisë së re, për ndërtimin e së cilës ai luftoi. Fakti që Siria është e qëndrueshme një vit pas ndërprerjes së 14 vjetëve të luftës civile ndihet si “një mrekulli”, thotë ai, edhe nëse nuk ka marrë drejtësinë që dikur ëndërronte.
Por hija e krimeve të Asadit ende qëndron e madhe mbi Aliun dhe mbi Sirinë, ndërsa joshja e hakmarrjes kërcënon të ardhmen e papritur të ndritshme të vendit.

“Nëse çdo person do të merrte drejtësinë në duart e veta, vendi do të shembej”, tha ai.
“Kemi kaluar 14 vjet të rraskapitur, të zhvendosur. Duhet ta lëmë prapa këtë dhe të ndërtojmë një shtet”.