PIKË me Veton Surroin: Bashkëbisedim me Enver Petrovcin
Mirë se erdhe Enver!
Petrovci: Mirë se të gjeta!
Surroi: Ti ke zgjedh, së fundmi, prej botimit të “Amanetit të zemrës”, të librit, të cilin e promovove diku në vjeshtë të vitit të kaluar, një koncept interesant të “hallashtisjes” edhe për shumë njerëz ka mbetur si pikëpyetje se çka është.
Hallashtisja në fakt është një traditë. Në traditën tonë është pjesë e shkuarjes në haxh dhe në hallashtisje njerëzit përshëndeten ose më parë janë përshëndetur sepse nuk dihej... haxhi ishte larg... kjo ishte shekulli 19-20, s’dinte njeriu a kthehet apo jo. E përcillnin atë... shumë gurabia, shumë përshëndetje.
E ti e ke zgjedhë këtë hallashtisje për një motiv tjetër. Nuk po shkon në haxh, por ke një motiv tjetër.
Cili është?
Petrovci: Kur e kuptova se e kam sëmundjen, tash për tash e quajnë “të rëndë”, kancerin, do të gënjeja nëse s’do të thosha se dikur e pashë veten se duhet të shkoj atje, ku duhen shkuar të gjithë.
Mirëpo ende e kisha një forcë fizike, ndoshta jo vetëm fizike, po e psiqike, thashë duhet me lanë në këtë jetë, në këtë botë, diçka që i ndihmon miqve të mi... po edhe pse jo, edhe kundërshtarëve të mi. Edhe në mënyrë instinktive fillova të shkruaj dhe të la amanete. Por njerëzve individualisht, jo në përgjithësi.
Edhe kam shkruar çdo natë, edhe pse nuk isha mirë fizikisht, deri në ora tre-katër të mëngjesit. Vinin mendimet aq shpejt, mos të them edhe aq bukur, por natyrisht me ndihmën e të shoqes e formuloja atë se çka doja të them edhe e shkrova. E mendova se kjo është ajo çka kam dashtë.
Ajo ka zgjatë diku tre muaj, ndoshta edhe katër. Edhe pastaj shkova në vizitë te mjekët, ata më thanë jo mirë je, ka gjasa... ke me u shëru. Familja u gëzu, natyrisht.
Me ju tregu të drejtën unë u gëzova, por diku në ndërdije u mërzita, se çka me bo tash më këtë libër.
Kjo kishte kuptim vetëm nëse unë shkoja, se ishte me emër edhe mbiemër. Edhe mendova..., kisha dëshirë me e botu. Më ra ndërmend një ide e shkëlqyeshme, ndoshta shumë ma e mirë se ç’ka qenë, që t’i heq emrat edhe të mbetet ajo në përgjithësi, si amanete në përgjithësi, jo për një njeri. Edhe ashtu u bë. Edhe si të tillë e botova. Por, sëmundja prapë m’u kthy. Tash jam tue mendu me e kthy prapë siç ka qenë, me emra.
Surroi: Domethënë, botimi i dytë shkon me “Amanete zemre”, por konkretisht!
Petrovci: Konkretisht! Veton kështu-kështu, po ta lë këtë amanet, kështu-kështu, ti-ti këtu, kështu-kështu...
Surroi: Kjo është shenjë e mirë, se do të vazhdosh të shkruash.
Petrovci: Ndoshta. Po ndoshta është edhe e bukur kjo se unë kam mendu në të vërtetë se secili e di biografinë tonë, marrëdhëniet që i kam pasë me dikë, dhe kur e lexon, e di se për atë e kam. E tash a e kanë kuptuar jo, nuk e di. Por, mendoj që po.
Surroi: Ti je aktor edhe profesor i aktrimit, i sheh nga dy dimensionet, edhe pse e di që më shumë je aktor sesa që ke qejf me qenë regjisor, profesor, shkrimtar.
Por duke qenë aktor, ti je futur në njërën prej shfaqjeve më të rëndësishme të jetës, e kjo është përmbyllja. Shfaqja përmbyllëse e cila shpresoj që do të zgjasë me repriza, me cikle, me shkrime të reja.
A ke pasur nevojë për zbrazje shpirtërore..., a ka qenë kjo zbrazje akt i dëshpërimit apo akti i konfrontimit me një gjendje të paevitueshme?
Petrovci: Po mendon për libër apo për shfaqje?
Surroi: Për libër, i cili është tash shfaqje, sepse ti je tash në një shfaqjen e hallashtisjes.
Petrovci: Po pyetje e bukur, që s’e kam menduar, por që po e mendoj.
Te unë vijnë gjanat spontanisht, instinktivisht. Qe po e them edhe diçka. Para se me e botu këtë libër kisha nevojë me e rritë pak, me e zmadhu, se thosha “pak faqe ka”. Por, besomë, një fjali nuk më kujtohej më, edhe fillova me e prishë librin.
Fillova me e prishë, se nuk ishte ajo nga dëshira, nga instinkti im, nga jeta që ma impononte mendimin. Tash me më pyet, unë nuk e di se çka kam shkruar.
Di përafërsisht, por fjalë për fjalë nuk di. E tash...
Surroi: Që i bie mirë, se janë amanetet që kanë mbetur në shkrim.
Petrovci: Po, e vërtetë, e vërtetë.
Ai ka qenë një momenti i zbrazjes sime, por është zbrazje e sinqertë, se amanetet nuk lihen me gënjeshtra, se është gjynah, është mëkat.
Po ta lë një amanet me të mundu. Jo, jo! Amaneti lihet sepse mendon sinqerisht, për të mirë apo për të keq, dikujt me ia lanë një mendim se unë ty po të njoh, edhe mendoj si miku yt, apo njeriu që të njeh, është mirë për ty që të ma dëgjosh këtë amanet. Kjo ka qenë...
Surroi: Eh, mirë!
E meqenëse jemi në shfaqje e amaneti yt, me rrjedhën e natyrshme duhet të mbërrijë diku në fund të shfaqjes. E po kalojmë te fillimi. Diku në vitin 1983 a 1984, nuk e mbaj mend saktësisht, ke ardhur për herë të parë dhe unë të kam parë për herë të parë në teatër, në Teatrin atëherë Popullor Krahinor siç quhej, në Prishtinë, me shfaqjen “Kosançiqev Venac”, “Kurora e Kosançiqit nr. 7”, e Sllobodan Seleniqit.
Petrovci: Po.
Surroi: Edhe ti e ke luajtur aty rolin e Istref Verit, i cili është një... tash për ta kuptuar kontekstin, ishte në kulmin e euforisë antishqiptare në vitet ’80...
Shfaqja flet për relacionin e një burri në moshë në Beograd dhe një shqiptari, i cili është shërbëtori i tij, pak a shumë, punëtor i thjeshtë..., qymyrxhi, sharraxhi, ato profesionet e zakonshme...
Petrovci: ...Profesion që e quanin “shqiptar”.
Surroi: Dhe kjo shfaqje ishte forma komike e tregimit, sepse piqet personazhi i Istref Verit gjatë kësaj shfaqjeje. Ishte formë komike e këtij fërkimi, e konfrontimit me këtë antishqiptarizëm asokohe. Por ishte shfaqje e guximshme, sepse ti ishe një shqiptar, i cili e fliste keq serbishten, si shqiptarët që kanë shkuar atje, i cili prej personazhit tallës shndërrohet në një personazh i cili jep mësim moral.
A ka qenë kjo metaforë, fillimi i metaforës në këto vite, domethënë, prej 1984-s deri më sot, katërdhjetë vjet. Është një lloj pjekurie prej shqiptarëve të cilët anatemohen, te shqiptarët të cilët piqen.
Petrovci: Atë shfaqje e kam luajtur mu për këtë, se tregon paragjykimet që ekzistonin për shqiptarët, por ajo nuk është vetëm për shqiptarët.
Thelbi i dramës është, autori meqë është beogradas, e kritikon kohën e pas Luftës së Dytë Botërore, kur të gjithë vinin në Beograd, edhe sllovenët, edhe maqedonët, edhe malazezët, boshnjakët, madje edhe hungarezët, edhe shqiptarët.
Por, ky e merr shqiptarin, si rol kryesor, me një beogradas dhe krijon marrëdhënie shumë të bukura. Pra, prej një punëtori fizik, arrin që të shkollohet... i vetmi... këtë e ka bërë Seleniqi mirë... i vetmi, gjë që është e vërtetë, i vetmi, që s’ka ambicie vetëm materiale, po ka ambicie edhe të shkollohet.
Edhe shkollohet edhe arrin deri te një njeri që bëhet i nderum. Gjë që ka ndodhë me ne... gjë që ka ndodhë me ne. Mua më kujtohet shumë bukur ajo para ardhjes së Millosheviqit në Beograd. Unë nuk i kam matë, nuk i kam numëru njerëzit, por s’ka pasë vend pa shqiptarë. Edhe bile e ecnin me plisa në autobusa, në rrugë, kudo. Bile njërin e pata pyet: “Pse po e mban këtë plis, qenke zotëri”. Më tha: “Me e ditë se jam shqiptar”, jetonte diku në Zvicër. Dhe tha, “Me m’u afru si ti. Kështu më afrohesh, dhe më pyet ‘si je?’”.
Surroi: Është interesante. Ti je pjesë e treshes, do ta quaja unë, të artistëve të cilët kanë lënë gjurmë të jashtëzakonshme në Beograd. Domethënë Bekimi është në vitet ‘60, fillon atëherë, Bekim Fehmiu, Faruk Begolli, në vitet ‘70 edhe ti vjen në vitet ‘80.
Tash Bekimit i ka ra bukur mirë, sepse kanë qenë kohë pak ma të mira, por Bekimi e ka thyer akullin. Një shqiptar, jo vetëm shqiptar, po i biri i Ibrahim Fehmiut, një nacionalisti të njohur; Faruku, i cili po ashtu vjen nga një familje, por kanë qenë kohë ma liberale...
Ty të ka rënë ndoshta në kohën më të keqe. Ata e kanë thyer akullin, ti ke ardhur, skena teatrore, e ka pranuar dhe e ka marrë Enver Petrovcin edhe ia ka dhanë Istref Verin, por atëherë vjen thyerja e madhe. Dhe ty të zë aty.
Petrovci: Unë e kam pasë gjysmë fati.
Kur kam shku unë me studiu, mu më kanë pranu kur kam shku për herë të dytë. Edhe ma vonë e kam kuptu se profesori me emrin Mirosllav Dediq, kur e kam kry, kur kam diplomuar atë ditë, ka qenë një gazetar i “Rilindjes”, edhe meqë isha i vetmi shqiptar që po diplomonte, pas këtyre dy emrave të mëdhenj që m’i përmende, kishte nevojë me i thanë dy fjalë për gazetë.
E luta profesorin, i thashë: “Profesor, a mundeni dy fjalë me i thënë për mu?”. Tha: “Po. Ejani këndej”. Na çoi në një qoshe të bufesë e tha: “Pišite! Shkruani: “Unë jam sh’iptar”!
Po e shikoj.
Tha: “Po, po. Unë jam shqiptar”.
Ditën e dytë, tretë, kur jam pranu në Beograd...
Surroi: Ky është viti...
Petrovci: 1974... po, kur jam pranuar në Beograd, më thërret baba, e thotë: “Eja, se na ka vdekë kojshia edhe shoku, kolegu i tij i spitalit, dr. Xheladin Deda”. Tha: “Hajde, se e kemi shok të mirë dhe kojshi. Duhet me ardhë në varrim”. Nuk kisha kohë me e pyet. Thjesht erdha me tren, shkova në varrim dhe u ktheva në Beograd.
Profesori e ka pasë një zakon shumë të mirë apo të keq. Kur nuk vijshe në orë apo vonoheshe, ai me ty nuk diskutonte një javë, të dënonte se s’je aty... një javë. E pas një jave, të pyeste: “O ku je, ku ke qenë ti?”.
Rrishe aty, por nuk diskutonte me ty.
Edhe pas asaj jave... unë u mërzita... “Pse s’po flet me mu?”. Menjëherë më shkoi në mendje që ky s’po flet me mua se jam shqiptar, bla bla bla, po don me më largu...
Pas një jave po më pyet; “Ku je ti Petrovci? Ku ke qenë?”. Shyqyr që foli me mu. Thashë: “Isha, kështu profesor”, bana shaka, “në varrimin e kushëririt tuaj Deda”. Ky Dediq... Deda...
Ia thashë para klasës. “Jo, s’kam lidhje, unë jam Mirosllavi i këtij, atij... ”, sa emra, ai është nga Mali i Zi. I thashë: “Më falni, profesor, unë veç bana shaka se s’e kam përnime”.
U kry ky muhabet. Mbas katër vjete, po më thotë: “A e din atë muhabet që e ke pasë para katër vjetëve? I thashë: “Po”. Tha: “Mirë e ke pasë! Unë jam shqiptar”.
E mandej i thashë: “Unë kam mendu se jam i talentuar, por ti më paske pranu se jam shqiptar...”.
“Jo, jo”, tha: “S’të kam pranu se je shqiptar, por se e ke meritu.
Kjo ka qenë dikur biografia ime, por interesant... Unë disi jam përcaktu... prej fillimit jam përcaktu për teatër, sepse isha vetë, një valixhe. Unë s’mujsha me i dhanë vetes rol në film apo në televizion, por në teatër kisha gjasa.
Edhe fillova me e lut drejtorin të Shtëpisë së Kulturës në Qytetin e Studentëve, gjegjësisht zëvendësdrejtorin, i thashë: “Ma jep një hapësinë për prova, me e bâ një shfaqje”. Gjashtë muaj e kam lutë.
Ma dha korridorin, i cili e lidhte teatrin, skenën, me administratën.
Edhe e thirra klasën time dhe një regjisor që u bë më vonë shumë i famshëm, Egon Savin, është çifut, edhe fillum me e bâ një shfaqje. Punum, korrëm sukses të madh. Na thirrën edhe në Sarajevë, në Festivalin “Mess”, që është sot ëndërr e shumë të teatrove botërore.
Shkum atje, arritëm me shku atje. Dhe ky drejtori, jo zëvendësi, por drejtori, po e lexon gazetën: “Teatri i hapur” ashtu quhej, po i thotë këtij zëvendësit, “A jemi ne këta që po flitet”.
“Po, drejtor”, i thotë.
“Pse s’më ke tregu?”
“Kam pasë frikë me tregu se mos po më dënon që ua kam dhënë studentëve këtë hapësirën për prova pa të pyet.
“Shumë mirë ke bë”.
Na ftoi në një darkë të madhe, e tha: “Shfaqjen e ardhshme unë e financoj, pra unë si shtëpi e kulturës”. Po atëherë kanë qenë, i dashuri Veton, kohëra krejt tjera.
Nëse t’i jepte Ministria një rast, po ia fus kot, një shumë parave, edhe t’i korrje sukses me atë shfaqje, nëse t’i ka dhënë njëmijë, herën e ardhshme t’i jepte dymijë. Nëse nuk korrje sukses, herën e ardhshme t’i jepte njëqind.
Surroi: Po flasim për periudhën 1979-80, kur ka qenë Jugosllavia socialiste në pikun e saj më të madh, kur të ardhurat kanë qenë më të mëdha, etj., ti hyn në skenën teatrore të Beogradit qysh në fund të ‘70-ve, fillim të ‘80-ve, je i etabluar, dhe atëherë ndodhin demonstratat e 1981-s dhe Bekimi largohet nga teatri, në shenjë proteste për valën e antishqiptarizmit etj.
Faruku më duket të izolohet për një kohë, nuk e mbaj mend, por mbetet në film. Faruku ka qenë edhe ashtu i filmit.
Si je ndier ti. Çfarë ka qenë ndjenja në Beograd në atë kohë?
Petrovci: Bekimi nuk është largu nga teatri për shenjë, për bojkot, nuk është e vërtetë ajo, është gjynah me e thanë atë çka s’është po njerëzit flasin...
Surroi: Ka qenë roli i Stalinit...
Petrovci: Ajo është tjetër, pra prej shfaqjes, jo prej teatrit.
Surroi: Prej shfaqjes.
Petrovci: Po, prej asaj shfaqjeje, unë jam largu shumë ma herët. Por s’e kam bërë të madhe.
Surroi: S’e kam ditur.
Petrovci: Po jo, por s’e kam bërë të madhe.
Surroi: Pse?
Petrovci: Se për të mu, teatri ka qenë diçka e përditshme.
Surroi: “Ateleja” apo?
Petrovci: Teatri në përgjithësi, se unë kam punuar shumë në teatër. Në 80 teatre kam punu.
Shihe, për dallim prej Bekimit edhe Farukut... Bekimi është largu nga Teatri Jugosllav Dramatik për shkak të filmit, se nuk e lejonin me xhiru, që ka pasë logjikë, se ka pasë prova - o andej, o këndej.
Surroi: Konflikt interesi.
Petrovci: Edhe ky ka shku në film, po që s’ka gabu. Ndoshta edhe unë e kisha bo të njëjtën, por s’e kam pasë atë fat.
Surroi: Ti i ke mbetur shumë besnik teatrit, krejt kohën.
Petrovci: Po ashtu ka qenë, e kam pasur edukatën e tillë. Unë shumë jam shkollu për me lujtë vetëm në film.
Se shihe, aty është dallim shumë i madh. Kamera edhe teatri. Ai është si këngëtari i operës që këndon pa mikrofon, edhe këta që këndojnë me mikrofon ose tallava...
Surroi: ...ose është edhe një element tjetër, në teatër ti e kontrollon gjendjen, ndërsa në film e kontrollojnë kamera, regjisori, postproduksioni, etj.
Petrovci: Unë e marr një shembull shumë të bukur... besoj se e kam mirë dhe mënyrë të saktë. Në film, televizion, s’është me rëndësi, para kamerës gjithkush mundet me luajt, gjithkush. Edhe kam pa filma ku majmuni luan shumë bukur, kali luan shumë, qeni, foshnja... luan shumë bukur... amatorët, njerëzit e rrugës
Surroi: Luan kamera në fakt.
Petrovci: Në të vërtetë luan montazha. Në teatër është e pamundur me luajt qeni mirë. Kam luajt unë edhe me kali edhe me qen në teatër. Të dytë ma kanë prishë shfaqjen. Është e pamundur, ose me fëmijë, nuk luhet. Teatri don...
Shihe, nuk mundën këta tallavaxhinjtë, këngëtarët, me lujt në opera. Ikin si prej dreqit. Nuk munden. Ajo është krahasim shumë i madh. Unë kam pasë ambicie artistike dhe kam arritë. Shihe, unë prej njëqind roleve, nëntëdhjetë e pesë i kam role kryesore në teatër... Hajt tash pak ndoshta pse po hallashtisem, ta them edhe një fjali.
Unë jam i vetmi joserb, ose joboshnjak, ose njeri që s’e ka gjuhën amtare serbishten, që ka arritë me lujt role kryesore nëpër gjithë ish-Jugosllavinë, në gjuhën serbokroato-boshnjake, edhe malazeze, si të duash, sepse e kam pasë profesorin shumë të mirë të diksionit, doktor Branivoj Gjorgjeviq, rahmet i pastë shpirti, i cili ma ka shti në zemër dashurinë për gjuhë.
Ai thoshte: “Pa gjuhë s’ke kah shkon në skenë. Në film mundesh, përmirësohesh, në teatër jo”. Edhe vërtet kam punu në gjuhë, çdo të shtunë dhe të diele gjithë ditën, edhe kjo ka bërë që unë jam i vetmi ndoshta aktor, që kur kam folë në skenë, jo në jetë, në jetë kam gabuar dhe sot gaboj, por në skenë, s’ka pasë shanse me ditë prej nga jam.
I ke në Beograd shumë aktorë që janë njëzet e tridhjetë vjet aty, e di në shqiptim se prej nga...
Surroi: ...nga cila pjesë e Serbisë janë...
Petrovci: ...e te unë nuk është marrë vesh.
Surroi: Në rastin tënd, as në shqipe nuk dallohet, sepse ke investuar edhe në gjuhësi.
Petrovci: Po e vërtetë, sepse gjuhën ma ka futë profesori këtë dashuri. Unë kur shkova në Tiranë me luajt në teatër, thashë: “Keni kujdes me kend po luani, unë do të flas më mirë shqip se ju”.
Unë u them sinqerisht, unë tash meqë pak e kam dëgju shqipen, më mirë unë tash e njoh edhe pse luan në Tiranë me vite, e di që është nga Vlora o nga Shkodra o nga Himara apo...
Surroi: Është i famshëm këmbimi yt me një aktor, i cili thotë “Po ikim”, e ti thua, “Po pse të ikim kur mund të...
Petrovci: Me Ndriçim Xhepën është kjo. Edhe me të e kam një shoqni.
I thashë, “Duhet me shku se kam punë”. Ndriçimi ishte këtu, unë u çova: “Mirë, ik”, tha, “ik”.
Po i them: “Kujt po i thu ti ik?”
“Po e ty more po të them: Ik!”
“Kujt more ti po i thu ik? Nuk i thuhet Enverit ik”.
“Pse more ti më the. Po a deshte me ikë?”
Thashë: “Jo s’desha me ikë, por deshta me shku”.
“Po mirë de, shko”.
Aty e kuptova dallimin në mes “ik”, se “ik” te ne është ofendim, “ik, shporru”. Është e bukur kjo, sot ia përmendi ate.
E deshta veç me kry këtë muhabetin e Bekimit dhe Farukut.
Bekimi, prej fillimit ka luajt në film, në teatër s’ka luajt kurrë, ka luajt në Prishtinë.
Ka pasë qejf, si çdo artist, çdo aktor, ka dëshirë me luajt në teatër, aty e tregon veten.
Surroi: Hamletin duket të ka dashtë me lujt?
Petrovci: Jo. Hamletin e ka lujtë Bekim Fehmiu këtu, fola për Farukun, por e ka lënë.
Unë Hamletin e kam luajt në Beograd. Ai ka qenë një prej roleve të mia të parafundit, ose ashtu diçka, nuk po e di.
E kam luajt në Beograd, nuk ka qenë lehtë, edhe aty e kam ndihmu, vajzën time, çikën time, Hanën, se ka pas qejf me qenë aktore.
Edhe unë isha Beograd, edhe erdhën Valbona me Hanën, edhe u çu në mëngjes: “O babë”, se s’është mësu me më pa mu në shtatë të mëngjesit. Unë çohem nga ora tetë-nëntë, në dhjetë jam në teatër.
“O, mirëmëngjes babë, kur je çu?”
I thashë: “Jo valla s’jam çu, po kam punu tërë natën, e kam punu rolin”. Hamleti nuk është i lehtë.
Nesër: “O, babë, mirëmëngjesi! Pse je çu kaq herët?
“Jo, kam punu tërë natën”.
Nja tre-katër ditë, njëjtë, tha: “Babi, a e di çka? Kam vendosë mos me u bâ aktore”.
Thashë: “Pse?”
“Kam mendu që është lehtë... qeshtu mos me flejt përnatë, a? Jo more, s’du, e qenë”. Edhe më kurrë s’e ka përmend.
Surroi: Ta paska pa hairin.
Petrovci: Kjo varet prej ambicies. Unë kam pasë ambicie. Unë kam duru. Unë nuk hyj në punë në teatër pa e bindë veten se jam më i miri në botë.
Surroi: Po du me lidh si një lloj metafore këtë praninë tënde, të Farukut, Bekimit, rolin e Istref Verit, i cili është shqiptar, i cili emancipohet deri në atë pikë sa të konsiderohet i barabartë. Edhe në momentin kur ju jo vetëm që jeni të barabartë, por jeni superiorë...
Petrovci: Qashtu është.
Surroi: Ju keni qenë superiorë
Petrovci: Bekimi sidomos ka qenë superior. Po edhe Faruku.
Surroi: Edhe Faruku, edhe ti. Që të tre keni qenë superiorë në Beograd, domethënë, në atë moment kur ju jeni superiorë, thyhet ai kontekst dhe ju shpërndaheni çdonjërin në formën e vet, ti edhe Faruku ktheheni në Prishtinë.
Çka ishte për ty ai moment?
Petrovci: Faruku, sa ka qenë më i ri ka pasë role, pastaj erdhën disa të rinj të tjerë, sepse Faruku ka qenë shumë i pashëm, shumë, shumë i pashëm..., edhe filluan me ia dhanë rolet pak më episodike. Pastaj, kur u hap Fakulteti i Arteve, Dega e Aktrimit, duke iu falënderuar Bashkim Shehut, atëherë dekan, Ramiz Kelmendit, besa edhe Faruk Begollit, më thirri Faruku: ”Hajde”. I thashë, “Faruk, unë kam shumë punë”, edhe vërtet punoja, nuk e dijsha ku e kam krytë. Thashë “S’kam kohë”. Tha: “Eja s’paku një herë muaj, se nëse vjen dikush tjetër, s’ka dreq që e largon. Eja njëherë në dy muaj, vetëm eja”.
Surroi: Zgjidhe karrigen.
Petrovci: Po.
Surroi: Dhe më pëlqeu kjo ide dhe e filluam punën. Një herë muaj, një herë në javë, fillova... se u dashurova në studentët, se ata s’kishin faj që unë s’kisha kohë. Atje i zvogëlova punët.
Kjo ka qenë arsyeja e parë.
Arsyeja e dytë, se gruan kam shumë patriote. Ajo nuk duronte që çika jonë me u regjistru në serbisht, sepse mbetet atje. Fëmijët tanë kanë folë vetëm shqip.
Në ndërtesën, ku kemi jetu ne, në qytetin e vjetër, ishte një ndërtesë shtatëkatëshe, ne ishim në pesëkatëshe dhe katërkatëshe... një mur. E kemi pasë oborrin tonë. Edhe dilnin fëmijët me luajt.
Tash unë i kisha në atë kohë dy fëmijë, vajzën edhe djalin. Edhe kam pasë ballkonin në kah rruga, e dritaren në kah oborri. Dhe më thirrte djali: “Babi, babi, gjuma topin!”
Unë isha katin e tretë... e merrsha topin edhe ia gjujsha, edhe ata luanin. Por ua pata ndalu me folë serbisht mes veti. Me tjerët flisnin serbisht, aq sa dinin, por në mes vete vetëm shqip.
Edhe një herë, dy herë, tash erdhi koha, ata nuk vinin poshtë, nuk dilnin. Edhe dëgjoi unë prej këtyre fëmijëve, pra, prej gjithë ndërtesave, ato që numërova, ishin katër fëmijë të ndërtesave dhe dy fëmijë të mi, katër me dy, e i dëgjojsha: “Babi, babi, gjuma, topi!”
Surroi: Ata tjerët...
Petrovci: ...Ata fëmijët... se mendonin nëse thonin “Babi, babi gjuma topi”, ju vjen “lopta”, u vjen diçka që quhet top edhe ua jepja.
E bukur kjo!
Më pëlqen! Po unë shoqërohem shumë me fëmijë. E njëjta gjë ndodh edhe në Tiranë...
Surroi: Po veç të të ndërpres këtu... se kthimi lidhet prapë me teatrin. Detyrimisht me teatër.
Petrovci: Harrova. Edhe vajza i mbushi shtatë vjet e gjysmë, ne nuk e çonim në shkollë. Arsyeja e dytë ka qenë kjo. Arsyeja e tretë: më thirri zonja Rabie Bajrami, tha “Hajde, po dojmë me çelë një teatër për fëmijë”.
Këtu janë nja shtatë veta, unë i di të gjitha emrat, po nuk du me i thënë. Shumica prej tyre tash janë në rahmetli, janë hallashtisë.
Tha ky, ky, ky, ky, ky, emra të vërtetë që kam respekt ndaj tyre, po përlahen kush me qenë drejtor... ende teatri nuk është i gatshëm. Tha: “Ti je i vetmi që i pajton këto gjëra”.
Më pëlqeu kjo ide dhe gjithmonë e kam pasë ëndërr me më një teatër për fëmijë. Bile intervista ime e parë në “Zëri” ka qenë: “E kam ëndërr me bâ një teatër për fëmijë, edhe për të rinj. Ende e kam atë intervistë.
Edhe ke rast i mirë, edhe u morën vesh të kthehemi, por kjo nuk do të thotë se kam pas andërr se do të bëhet luftë.
Unë jam kthy se ishte kohë shumë e keqe politike edhe nuk dilja më nëpër qytet. Vetëm shkoja në teatër.
Aq u bë të tensionume atmosfera, saqë besomë, kur të them, kemi pasë një tavolinë të madhe të kuzhinës, e rëndë edhe natën e afronim bashkë me Valbonën te dera. Nëse dikush e then derën, tavolina me i ndalë.
Aq kishte tension.
Nuk kishte media, radio, televizione të cilat prej njëzetekatër orëve pesëmbëdhjetë orë nuk i shanin shqiptarët... nuk e ndien më veten mirë.
Unë shkoja në kafe me kolegë, me kojshi. E ndëgjoja prej tavolinave tjera tu isha i shqiptarët. Jo mu, por shanin, që e ndisha veten keq para këtyre shokëve, edhe ata e ndishin veten keq se ishin shumë të zëshëm.
Surroi: Edhe në një moment, ky teatër edhe Faruku i përfshirë në këto, pastaj në mësimdhënie, teatri shndërrohet në rezistencë sepse ky ka qenë i vetmi institucion kulturor funksional, faktikisht, gjatë okupimit.
Petrovci: Vetë situata na futi në lojë, se çdo institucion kulturor u mbyll. Teatri Kombëtar i Prishtinës funksiononte vetëm formalisht, nuk punoja asgjë serioze, asgjë.
E unë e mora me atë përvojë që e pata vjedhë apo marrë nga ish-Jugosllavia. Fillova edhe kishim studentë të rinj që kishin ambicie që nuk kërkonin shumë kushte. Kam punu një vjet në teatër, me përgatitje të teatrit. I bleva dritat, karrikat nga Sarajeva, dritat nga Lubjana, çka kom ble tjetër... ato perdet nga Gjakova m’i ka falë një gjakovar, s’m’i mur paret... ato çugat, s’di si i thonë shqip, por s’ka shqip, ajo është gjermanisht... kanë qenë shumë shtrenjtë, i mora nga Beogradi, kështu që pas një vjeti e dy muajsh, filloi me punu teatri.
E pastaj e thirra Faruk Begollin, e thirra Teki Dervishin, me ardhë me bashkëpunu. Më kujtohet Tekiu thoshte: “Çka është detyra ime këtu?” Thashë: “Detyra e jotja dhe e Farukut është me pi kafe çdo mëngjes, edhe e keni rrogën”. Edhe e kishin rrogë të mirë, se unë e dija se pa njerëz të mirëfilltë që e dojnë këtë punë, nuk ka teatër, gjë që nuk e bëjnë këta tjerët.
Edhe aty u bë një klub shumë i bukur që unë e kisha, unë e imitoja “Ateljenë 212”. Veton, me sa njerëz të mençëm kam ndejtë në “Atelje”, bile e kam një shkrim. Jetën e kam doktoruar në bifenë e “Atelje 212”. Sa njeri mençëm...
Surroi: Ka qenë një qendër e mendimit lirë, po pak a shumë.
Petrovci: Po. Ashtu! Por kur s’janë përla në mes veti. Bërtisnin, piheshin, por jo me u përla.
Nejse, unë rijsha aty si qingji i vogël...
Surroi: Unë s’kam qenë, po e mbaj mend prej rrëfimeve të njerëzve, aty ka pasur mendime nga skaji i majtë edhe skaji i djathtë, prej ekstremit komunist deri te ekstremi pothuajse fashist.
Petrovci: Aty ka qenë edhe vinte ky shkrimtari i madh hungarezo-malazias..
Surroi: Danilo Kish.
Petrovci: Ah, Danilo Kishi. Bravo! Danilo Kishi, ishte i sëmurë nga kanceri, më kujtohet. Fliste pak, po fliste shumë mençur.
Surroi: Edhe ka shkruar pak, e ka shkruar mençëm!
Petrovci: Ashtu pra prej tij deri te Mihis - Dragosllav Mihajlloviq Mihis, një sebofil i madh, por ka qenë edhe përgjegjësi.
Prej të gjithë aktorëve që ka pas në Beograd, atëherë kanë qenë diku dymijë aktorë, aty është dallimi shumë i madh në mes aktorit të teatrit dhe të filmit.
Aty nuk vinin këta të filmit, se është nivel shumë më i ulët sesa të teatrit, aty vetëm Bekim Fehmiun e pranonin. Interesant, vetëm ai vinte dhe e bante muhabet.
Pra, kur e pata lutë Mihizin me ma shkru një monodramë për shqiptarin në Beograd, e kisha edhe sinopsisin e gatshëm.
Surroi: Ndërkohë që Mihizi ka qenë antishqiptar.
Petrovci: Ai ka qenë...
Surroi: ... nacionalist.
Petrovci: Thjesht, ai ka qenë kundër të gjithëve, përpos kundër serbëve. Natyrisht, edhe antishqiptar.
I thashë: Ma shkruaj një dramë. Pra, unë e kisha shumë të vogël sinopsisin. Edhe çdokush që vinte aty atë e pyeste si me e shkru dramën, ku janë gabimet e dramës.
Ka qenë shumë njeri i mençëm.
Prej Dushan Kovaçeviqit, që është tash një prej dramaturgëve më të mirë të Evropës, atë e ka pasë mësues, e pyesnin aty... bifeja ishte zyra.
Thashë, a mundesh me ma shkru një dramë, kështu-kështu, ia tregova sinopsisin e dramës. Tha “Enver, po më pëlqen sinopsisi, por nuk muj me ta shkujtë”.
“Pse, se këtu është shqiptari pozitiv?”, thashë.
Tha: “Unë nuk mundem me shkru pozitivisht për shqiptarë. Nuk mundem, por detyra jote është me shkru pozitivisht për shqiptarët, jo imja”. “Unë tha, “nuk i du shqiptarët”.
Bekimi, më kujtohet, ishte në qoshe atje: “Le atë njeri, mos fol me to, është nacionalist”.
Ka qenë muhabeti i lirë, edhe pse ai e dëgjonte çfarë po thotë Bekimi, nuk idhnoheshim, rrinim aty!
Surroi: Po kthehemi prapë të aktrimi...
Petrovci: Po ku kemi me shku...
Surroi: A ka ndonjë të vërtetë që nuk e ke thënë si aktor? A ke dashtë ta kesh një të vërtetë që do ta thoshe si aktor?
Petrovci: Krejt çka s’e kam thënë në jetë, e kam thënë në këtë libër. Për shkak të këtij emisioni, e lexova edhe një herë. Edhe e vërejta se nuk ka gjëra që s’i kam thënë, çdo gjë gjindet këtu.
Unë si aktor i teatrit mendoj që jam ngopë, kam luajtur shumë, shumë role. Më vjen keq se të gjitha këto shfaqje kanë vdekur edhe njerëzit nuk do ta dinë se kush kam qenë unë. Kanë mbetë vetëm kritikat, fjalët.
Po ta them, në jetën time kurrë s’kam marrë kritikë negative përpos në Kosovë.
Surroi: Po, edhe ato jo për, jo për role?
Petrovci: Jo, edhe për role. Edhe për role.
Surroi: S’e kam parë ndonjë.
Petrovci: Edhe për role. S’kam marrë shumë, por kam marrë.
Kurrë, kurrë, një kritikë negative nuk kam marrë.
Surroi: Cila të ka dhimbtë më së shumti? Po cila prej këtyre në Kosovë? Cila kritikë, e jo kush ka kritikuar
Petrovci: Kritikën, për shembull, thotë “Enveri luan si amator”. Ja, kështu.... shkon deri aty edhe thotë Enveri amator.
Surroi: Kjo po na çon atëherë te Kosova si një skenë teatri, sepse nëse në një skenë teatri ku ti ke qenë i huaji, Faruku, Bekimi, po megjithatë keni mbërritur një lartësi, një superioritet, një epërsinë, në Kosovë kthehesh në një skenë e cila është skenë krejtësisht e re dhe s’po flas për skenën e teatrit, sepse skenën e teatrit e krijoni ti Faruku, e rikrijoni faktikisht, e vazhdoni dhe krejt këto çka kemi në shekullin 21 është falë atij për përkushtimit që e keni bërë në atë kohë. Kjo gjeneratë e artistëve është ngritur në atë kohë.
Ti edhe në libër, edhe në ligjëratat tua e thua për “lojën kontra ”.
Kur ti duhet të jesh, nëse e luan rolin komik, duhet të jesh serioz. Nëse luan mallëngjimin, atëherë duhet të kesh një lloj buzëqeshje. A mos është kjo, a mos është ky rrëfim yti në jetë?
Petrovci: E kam taku në teatro, sidomos në filma, por këtë e bënin aktorët ose me ndikim të regjisorëve, e bënin në mënyrë instinktive, nuk e kanë pasë të vetëdijshme. Unë e bëj me vetëdije. Këtu është për mua ajo se çka kam bërë unë për aktrimin botëror. Pra, në mënyrë të vetëdijshme.
Shumë bukur e ke kuptu, shumë bukur e shpjegove, sepse jeta është e tillë. Jeta është e tillë. Unë këtë e kam vjedhë prej jetës.
Surroi: Dakord! Po, por dua me e ngritë atëherë si botëkuptim tëndin, ose jetën tënde në këtë çerekshekulli, sa je në Kosovë. Je rikthyer. Ti je në lojë kontra përherë.
Petrovci: Po, po, e vërtetë. Hiç ma larg se para dy-tri dite e pashë rastësisht filmin “Skënderbeu”. Ato role, ai Skënderbe me u lujt sot ashtu është qesharake, një burrë gur. Unë, ta kisha luajt Skënderbeun njeri normal...
Surroi: Një njeri modest, i cili ngrihet në hero.
Petrovci: Ai është hero, pse është... me mendim i madh, din me e komandu, din me... jo pse...
Surroi: Jo pse është komandant rus...
Petrovci: Dhe edhe një këtë detaj aty. Kur e lëmon, e përkëdhel Donikën, ai nuk e përkëdhel si një njeri, por Po kështu e përkëdhel... Se s’bën me përkëdhel si njeri ai guri. Aty shumë qesh.
Ose është ai detaji kur e pyet, atë që ia rrëzon dorën, si quhet... Gjin, po Gjin e ka emrin... “A don ti Gjin me i luuuuftu turqit”, kështu flet, “tuuurqit”. Ky ia kthen pas pauzës: “Poooou”.
Surroi: Kjo është shkolla sovjetike, natyrisht.
Petrovci: Jo, kjo është shkolla socrealiste. Edhe në Amerikë kanë luajt njëjtë, veç duhet me qenë pak më i mençur me pa. Në Amerikë ma ata kaubojat janë tmerr. Ajo është tmerr si luajnë!
John Wayne i madh, sa luan keq Zot o zot!
Kur më kanë thirrë në Amerikë, po ta prishi pak renditjen..., sa pata diplomu..., ta shkurtoj muhabetin, erdhi një producent i Amerikës dhe më përzgjodhi mu edhe një aktore tjetër tha me ardhë në Amerikë.
Thashë “Çka po të vyjnë aktorët e Beogradit në Amerikë, ka Amerika plot aktorë”. Tha: “Po e bëj një film luftarak. Për dallim prej amerikanëve, ju kur gjuani, para se me gjujtë, dikush me revole a me pushkë, pse thoni ‘ke kujdes, pushka!’. E në Amerikë ai gjuan, ti e pret. Ai i cili vjen këtu e thotë: “Oh, pushka...”. Kjo është psikologjia e kuptimit të aktrimit.
Këtu është dallimi. Edhe këtë s’e kam harru kurrë. E kështu kanë luajt dikur në Amerikë, si kaubojt.
Surroi: Po loja nuk është vetëm teatër. Ti e ke një vijë të hollë, e cila e ndan teatrin edhe jetën, skena e përgjithshme, skena politike është teatrore, skena sociale është teatrore. Ne luajmë role çdo ditë.
Në momentin kur dalim prej shtëpisë, kur konfrontohemi me dikë, jemi në një interaksion, i cili është teatër, është teatral.
Dimë pse buzëqeshim ose nuk dimë pse buzëqeshim, dhe ndonjëherë përgatitemi për të gjitha këto. Nëse është kështu, çfarë roli, çfarë drame do të shkruaje për Kosovën.
Si do ta shihje veten në këtë skenë kosovare?
Petrovci: Këtë pyetje kam dashtë unë ty me ta ba, sinqerisht, se edhe e spjegove bukur, kjo është ajo kontra ime. Këtu lind ideja ime që të luaj nga kontra .
Është shumë vështirë, i dashur Veton, me qenë i sinqertë në kohërat, në çdo kohë, por sigurisht sidomos në kohërat e trazuara. Është shumë vështirë. Vërtet që po e flas unë është shumë pak nga ajo se çka unë vërtet mendoj, po s’kam pasë rast me e tregu se unë çka mendoj, sepse profesioni im, sidomos jo arti, po sidomos pozita ime si mësues nuk më ka leju që të hy shumë në politikë.
Prej që kam shku në pension, prej që e kam kuptuar pse i kam kry obligimet e mia që m’i ka fal Zoti, duhet pak me hy dhe me qenë i sinqertë edhe me shumë pak fjalë ose mendime jam mundu me hy në këtë botë. Mendoj që unë e kisha ndalu që një pedagog, mësues, ushtarak, polic, të merret me politikë në mënyrë aktive.
Surroi: Kadareja e ka pasur një... kemi biseduar me të gjatë dhe ai e ka pasur një shpjegim pse nuk duhet. Kadareja thotë: “Shkrimtari është diktator, sepse ai e menaxhon, ai shkruan, ai vret personazhe, i lindë, domethënë ai kontrollon botën. Edhe shkrimtari nuk mund të jetë politikan, sepse ai mendon se do të vazhdojë me të njëjtën gjë”.
Petrovci: Po veç ai është shkrimtar shumë i madh, dhe mendon kështu.
Unë po e kuptoj, se ai kur e shkruan, mendon kështu siç e ka thënë. Po ka gjithfarë “shkrimtarçiqa”.
Nuk është artist secili që merret me punë arti.
Surroi: Po nejse këtu ka gjithçka, ka analistë, ka artistë, ka njohës ekspertë e kështu...
Petrovci: Gjithçka ka, ai njeri që i din të gjitha, mendoj se s’din asgjë. Unë besomë, me më thirrë në debat aq kam drojë të flas diçka jashtë artit. E këta flasin... po janë të pagum ashtu, unë besoj.
E mora vesh para disa dite, një kushëri më tha: “Enver, ai ke dymijë euro për një muaj, për person, me e pagu për me shajtë dikë”. Dymijë euro është çmimi.
Surroi: Gjatë krejt muajit apo për disa?
Petrovci: Një muaj. Një muaji apo në ato emisione që është.
Surroi: Sa herë në javë?
Petrovci: Nuk ma tha se s’e pyeta se s’isha i interesuar. Po tash shife. Nuk është ajo pare e vogël. Nëse i paguan dhjetë veta nga dy mijë, është njëzet mijë euro për një muaj.
Surroi: Nejse, në këtë gjendje besoj që ka më shumë njerëz që bëjnë edhe gratis
Petrovci: Ti e di më mirë.
Surroi: Jo nuk e di sa sharës ka.
Petrovci: E ke pa.
Surroi: Në një dramë e cila quhet Kosovë prej vitit 2000 deri në 2025, çfarë roli do të zgjidhje ti? Të një njeriu i cili rilind, dhe gjendet në tragjedi, kontra jote, i cili në momentin e gëzimit hyn në hidhërim, çfarë do të ishte roli yt?
Petrovci: Po atë siç unë kam dashtë. Meqë kam vendosur me i lanë punët e mëdha që i kam pasur, kushedi ku kishte qenë biografia ime, po të kisha mbete aty ku kam fillu. Se unë pata fillu në atë kohë edhe me dalë jashtë, me punu edhe jashtë. Pra, prej Suedisë, Britanisë, Francës, Amerikës, bile edhe Australisë, kishte qenë krejt diçka tjetër.
Po atëherë se kur kam vendosë me u kthy... Unë e kam një të mirë. Kur vendosi, mendoj mirë, para se me vendosë. Por, kur vendosi shkoj deri në fund. Bile shoqja më pyet, është e çuditshme si nuk e përmend më kurrë Beogradin. Kurrë s’e përmendi.
Ajo e përmend më shumë, edhe pse ka jetu vetëm gjashtë-shtatë vjet me mu atje. Kurrë s’e kam përmend.
Hiq, hiq, hiq, hiq.
Kam vendos këtu dhe këtu jam. Nëse vendosi ndryshe, atëherë do të shkoj ndryshe.
Unë jam përcaktu me qenë këtu pedagog, mësimdhënës, kam ardhë me e kriju këtë Dodonën, që për mu është arritje shumë e madhe.
Kam arritë ato para që i kam pasë me investu, jo në kafehane e nëpër këto sene, po e kam bâ në shtëpi të babës edhe një teatër. Teatrin ma ka ndërtu babâ për së vdekuri, se njeriu ndërtuesi e ka njoftë, nëpërmes shokut tij, babën tim e ka njoftë.
Unë s’kam pasë para. Kam pasë diçka, po shumë pak, nëpërmes besimit që e ka pasë ndaj babës tim. Tha: “Nëse ti je 10% sa babâ yt, unë po ta ndërtoj me kredi”.
Surroi: Ky paska qenë amaneti më i bukur i babës.
Petrovci: Po për Zotin. Edhe ia kam pagu diku 10%. Ai quhet Emin Dragusha, ky që ka besu. Edhe jam i vetmi njeri, ai më ka thënë, që e thërras, hajde me ta kthy borxhin. Çdo muaj e kam pasë obligim. Thotë je i vetmi që më thërret, “Hajde me ta kthy borxhin”. Edhe ia kam kthy krejt.
Surroi: Enver, amanete zemre ka shumë, ka për gruan, ka për... janë të ndara në seksione. Zgjidhi tri.
Petrovci: Oh, shumë e vështirë! Besomë që është shumë e vështirë. Tash edhe kam fillu mos me pa mirë.
Surroi: Po, nëse ndodh.
Petrovci: Për mua çdo gjë është e bukur.
Surroi: Po zgjidhi tri.
Petrovci: Është dashtë me ma dhanë këtë detyrë më herët. E shumë është tri, po ta jap vetëm një, se s’du me t’i dhanë pa para.
Se kjo m‘u hap. Lindja, do të thotë, fillimi i vdekjes në këtë botë, e vdekja do të thotë fillimi i një jete të re në një botë tjetër.
Surroi: Dhe ky është një definim i mirë i asaj se pse duhet shfrytëzuar çdo ditë, çdo moment dhe ky libër është përplot porosi tjera për dashuri, afërsi, njerëzim dhe me këtë tash, meqenëse jemi në bashkëbisedim, meqenëse tha që ke pyetje për mua, urdhëro!
Petrovci: Po, pyetja e parë është, meqë unë jam në një fazë ku kam drojë se po harroj, por këtë e di përmendësh, edhe gjithmonë më ka interesu. Pse nuk merresh me politikë në mënyrë aktive?
Surroi: Sepse isha i përfshirë në politikë aktive në zgjedhjet e vitit 2007. Kisha përgjegjësi si lider i partisë jo vetëm për të fituar vota, por edhe për t’i ruajtur ato vota që mos të vidhen. Dhe atë përgjegjësi, ndonëse unë formalisht nuk do të duhej të merresha me këto punë, po e ndjeva se ishte përgjegjësi e imja që Lëvizja Ora, atëherë Partia Reformiste ORA, nuk arriti të hynte në Parlament.
Përfshirja ime në jetë publike ka qenë gjithmonë publike, kështu që nuk kam ndonjë rezervë ndaj asaj.
Petrovci: Nuk jam i kënaqun me këtë përgjigje, sepse pak po e ngushëllon veten, sepse nuk është se ti ke nevojë për politikë, sa ka pasë masa, ana tjetër, me u marrë ti me politikë.
Edhe unë të kam përkrahë në partinë ORA, sepse kam një respekt të madh për atë se çka ke bërë, dhe mendoj që mbyllja e partisë, ose Lëvizjes ORA shumë shpejt ke vendosë, je dorëzu shumë shpejt. Ajo ka qenë për një përqindje shumë të vogël me hy në parlament. Edhe kjo për një përqindje zero, zero, zero s’di, nuk ka hy partia në Parlament.
Mendoj se po të kishe vazhdu, sot kishe me qenë fitues i madh, sepse ka ndryshu edhe mendja e njerëzve, e popullit.
Surroi: Po, ka ndryshuar, eshë të vërtetë dhe do të ndryshojë.
Petrovci: Por ti s’do të jesh më.
Surroi: Po, nuk do të jem më. Por unë këtë periudhë e kam shfrytëzuar për të shkruar, për të lexuar. Ka qenë një për dedikim familjes, ka qenë një periudhë bukur e pasur shpirtërisht në jetën time.
Petrovci: Gjithmonë më ka mundu një përgjigje e kam kërkuar sa kam qenë atje në Beograd. Dihet se babai yt ka qenë ambasador dhe në një shtet shumë serioz siç ka qenë Spanja. Unë kurrë nuk e kam gjetë përgjigjen edhe pse kam pyet arsyen e vdekjes tij. Unë e di, sa unë kam informata, ka vdekë tragjikisht në komunikacion.
A e ke marrë vesh ti të vërtetën? Nëse nuk e ke marrë vesh, mos më përgjigj...
Surroi: Jo, nuk e kam marrë vesh ndonjëherë. Kam pyetur shumë, ka pasur indikacione të ndryshme. Por ajo çka i ka paraprirë vdekjes së tij, ka qenë një fushatë e egër kundër tij, në mediet tipike që do të shanin, dhe jo vetëm në mediet tipike, por edhe ato që pretendonin të ishin më serioze dhe ishte momenti i eliminimit të kuadrove shqiptare, të atyre të cilët do të mund të merrnin përgjegjësi.
Mos harroni se zhbërja e ish-Jugosllavisë ka kthyer mbrapa në republika dhe në atëherë krahina, njerëz të cilët ishin në shërbim në federatë dhe këta kanë qenë embrioni i lëvizjeve për pavarësi. Në Slloveni e tërë ajo strukturë diplomatike, ushtarake, etj. u kthye në shtet dhe e ndërtoi së bashku me gjithë tjerët me ato lëvizje. E njëjta ndodhi në Kroaci.
Në Kosovë prej vitit 1982 ka qenë lëvizje e fortë antishqiptare, e cila donte ta eliminonte çfarëdo niveli kuadrosh në ish-Jugosllavi. Prej sendeve rudimentare, mos harro ka qenë ndalimi i oficerëve rezervë shqiptarë të cilët që nga viti 1985-1986 nuk janë thirrur më në ushtrime ushtarake. Çdo ushtrim ushtarak në Kosovë ka qenë pa shqiptarë, pa oficerë shqiptarë, dhe në atë kohë kthimi i tij, i cili po ashtu ka qenë i montuar dhe i shpejtë... pensionim brenda një jave... është pensionuar, është urdhëruar që të kthehet për Krishtlindje të vitit 1988. Ka qenë krejtësisht befasuese, është gjetur me një vend në të cilin nuk do të duhej ta çonte rruga, s’kishte pse të ishte aty dhe s’kishte pse të ndodhte ai aksident në rrugë të hapur.
Petrovci: Sidomos aksident..., nuk kam dëgju se ndonjë ambasador, ka pasë aksident tragjik në komunikacion, po nejse.
Mos të zgjas më tepër. Para se me hy në emision, deshta me t’i thënë pyetjet që do t’i bëj, ti the pyet çka të duash. Thashë a je i sigurt, tha: I sigurt jam.
Kjo flet se ke siguri në biografinë tënde që nuk mund të befasojë asgjë. Edhe më erdhi mirë, për atë arsye të pyeta edhe për babin tënd, Rexhai Surroi.
Ti je, për mendimin tim, si politikan i kryeneç, je krenar, je kokëfortë edhe si i tillë, së paku mendimi im është për ty, mendoj se ke vlera të mëdha për politikën kosovare, sidomos për këtë kohë, edhe për atë kohë.
Pse nuk iu bashkëngjite asnjë partie tjetër, e cila përafërsisht ka planprogramin tënd?
Surroi: Atëherë pata thënë, që nuk më nuk do ta kërkoj votën e popullit dhe kësaj i kam qëndruar besnik.
Prej fillimit, prej kur mbaj mend që jam në shërbim publik, kam ofruar ndihmë, dije, për aq sa di dhe për aq sa mundem çdokujt, pra edhe atyre që i kam konsideruar kundërshtarë politikë, ose atyre me të cilët nuk pajtohem. Është pjesë e mendjes sime, besimit tim, se njeriu duhet me dhënë në këto momente. Jemi gjeneratë e cila duhet të japë, dhe derisa të mbërrijmë në një moment në të cilin shtëpia jonë është krejtësisht e rehatshme dhe fillojmë të jetojmë një jetë jodramatike.
Ne, për fat të keq, jemi rritur në kohë dramatike. Është si ai mallkimi kinez: jetofsh në kohëra interesante.
Ne vetëm kohëra interesante kemi jetuar.
Petrovci: E vërtetë, por po ta kthej këtë që e the, e vërtetë është keq çka thush, por të rrallë janë. Ti the për mua dhe këta dy aktorë, vetëm tre veta. Edhe unë po them, nuk lindin Vetonat përditë. Nuk lindin.
Për atë arsye unë po të them, dhe po të akuzoj se është gjynah, se Zoti ta ka falë, ti ka falë rrethanat, një babë që ka qenë ambasador, mos të përsëritem, këto përvoja, gjuhët që i din janë të rralla, sidomos një komb i vogël siç kemi qenë ne dhe siç jemi ne, është dashtë me i shfrytëzu me e bind popullin që me qenë aty diku.
Të pyeta, sepse po të kishe vazhdu, mendimi im është, sot ti do të ishe sigurisht o president, o kryeministër, o diçka e madhe në politikën shqiptare.
Surroi: Po, jemi të mëdhenj unë e ti këtu në këtë bashkëbisedim e madhësia nuk është post, por kjo është forma më e mirë për ta përfunduar unë e ti këtë bisedë edhe për ta lënë që në vjeshtë ta shikojmë pranverën e këtij viti.
Petrovci: Okej!
Surroi: Faleminderit shumë!
Petrovci: Faleminderit për ftesën! Vërtet kam pasë kënaqësi. Këtë s’po ta them se duhet me e thënë, po vërtet kam pasë kënaqësi.
Surroi: Amanete zemre!
