Kush është pjesë e botës së lirë?

Në një kuptim, Ukraina është padyshim në kufirin e botës së lirë. Veprimet e Rusisë atje - torturimi dhe vrasja e ushtarëve dhe civilëve; shkatërrimi i shtëpive, bizneseve dhe infrastrukturës kritike; detyrimi i njerëzve që të grumbullohen në bodrume të ftohta për t'i shpëtuar bombardimeve - janë sulme flagrante ndaj lirisë.

Në fjalimin e tij në Kongres në vitin 2022, presidenti i SHBA-së, Joe Biden, akuzoi presidentin rus, Vladimir Putin, se po kërkonte “të shkundte vetë themelet e botës së lirë” me pushtimin e tij të Ukrainës gjashtë ditë më parë. Putin besonte se sulmi i tij “i paramenduar dhe plotësisht i paprovokuar” ndaj Ukrainës do të përballej me pak rezistencë. Por, Bideni deklaronte se “bota e lirë po e mban atë përgjegjës”.

Kur Bideni do të mbajë fjalimin e ardhshëm në Kongres më 7 shkurt, ka shumë të ngjarë të tregojë të gjitha mënyrat se si “bota e lirë” ka vazhduar ta mbështesë Ukrainën - dhe ta ndëshkojë Putinin - gjatë vitit të kaluar. Vendet e NATO-s dhe partnerët e tyre anembanë botës kanë dorëzuar sasi masive armësh dhe furnizime të tjera për luftëtarët ukrainas, teksa kanë pranuar miliona refugjatë ukrainas. Të njëjtat vende kanë mbajtur – dhe madje kanë rritur – sanksionet ndaj Rusisë, ndërsa kanë gjetur mënyra për të mbështetur ata që përpiqen të heqin dorë nga energjia ruse.

Krenaria e Bidenit në përgjigjen e administratës së tij ndaj agresionit të Rusisë – përgjigje që së shpejti do të përfshijë dorëzimin e tankeve “M1 Abrams” në Ukrainë – është e arsyetuar. Vendosmëria e tij për të rigjallëruar aleancat dhe partneritetet dhe për të bashkëpunuar ngushtë në të gjitha vendimet kryesore është veçanërisht mbresëlënëse.

Por çfarë saktësisht përbën “botën e lirë” dhe sa qartë mund të përcaktohen nga bota "jo e lirë"? Dhe a është mbështetja për Ukrainën në luftën e saj kundër Rusisë një provë e drejtë lakmusi për të përcaktuar se kush i përket cilës kategori?

Në një kuptim, Ukraina është padyshim në kufirin e botës së lirë. Veprimet e Rusisë atje - torturimi dhe vrasja e ushtarëve dhe civilëve; shkatërrimi i shtëpive, bizneseve dhe infrastrukturës kritike; detyrimi i njerëzve që të grumbullohen në bodrume të ftohta për t'i shpëtuar bombardimeve - janë sulme flagrante ndaj lirisë. Dhe objektivi përfundimtar i Rusisë – pushtimi i një vendi të pavarur, thithja e territorit të tij dhe zhdukja e identitetit kombëtar – është vetë mohimi i lirisë. Duke u rezistuar ashpër forcave ruse, ukrainasit po e mbrojnë lirinë e tyre.

Por tirania dhe pushtimi nuk janë të vetmet forma të jolirisë. Në kujtimet e tij të vitit 2021, ekonomisti fitues i Çmimit Nobel, Amartya Sen, tregon historinë e një punëtori ditor mysliman, i cili u sulmua fatalisht nga një turmë hindu në vitin 1944, teksa po largohej nga një punë e vogël që ai e dinte se ishte e rrezikshme, por që nuk mund të përballonte ta linte. Sen shkruan: “Incidenti dominoi mendimet e mia për një kohë të gjatë dhe arrita të njoh shtrirjen e madhe të varfërisë në grabitjen e të gjitha lirive të një personi - madje edhe lirinë për të mos marrë një rrezik të mundshëm për t'u vrarë”.

Duke u bazuar në këtë këndvështrim, Sen – me ndihmën e filozofes Martha Nussbaum – arriti në përfundimin se liderët dhe politikëbërësit duhet të ndjekin “një pikëpamje të zhvillimit si proces i integruar i zgjerimit të lirive thelbësore që lidhen me njëra-tjetrën”: liritë politike, burimet ekonomike, mundësitë sociale, garancitë e transparencës dhe siguria mbrojtëse. Të gjitha këto liri janë edhe qëllime edhe mjete, pasi u mundësojnë qenieve njerëzore t’i zgjerojnë “aftësitë” e tyre për të “drejtuar llojin e jetëve që ata vlerësojnë” – të jetojnë, të mësojnë, të rriten, të punojnë dhe të ushtrojnë lirinë e zgjedhjes në botë.

Me këtë masë, Sen thekson në librin e tij “Development as Freedom”, demokracitë e zhvilluara të botës së lirë janë shtëpia e miliona njerëzve jo të lirë – njerëz, aftësitë e të cilëve janë të kufizuara nga gjithçka, nga varfëria dhe të mirat publike të papërshtatshme deri te margjinalizimi politik dhe social. Në të kundërt, miliona njerëz në vendet që SHBA-ja mund t'i përqesh si autokratike gëzojnë disa liri ekonomike, mundësi sociale dhe siguri.

Njohja e këtij realiteti nuk do të thotë të pranosh se ekziston një shkëmbim i domosdoshëm midis lirisë politike dhe rritjes ekonomike, siç kanë këmbëngulur shpesh udhëheqësit kinezë dhe të tjerë autokratikë. Megjithatë, ai e ndërlikon dallimin midis botës “të lirë” dhe “jo të lirë”.

India – vendi i Senit dhe demokracia më e madhe në botë – është një rast i tillë. Kur kryeministri Narendra Modi erdhi në pushtet në vitin 2014, India u klasifikua si “e lirë” në renditjen vjetore të vendeve të Freedom House dhe mbeti e tillë deri në vitin 2020. Tani klasifikohet si “pjesërisht e lirë”, përballë antimuslimanëve të sanksionuar zyrtarisht për fanatizëm dhe rritje të kufizimeve mbi të drejtat dhe liritë civile. Nga ana tjetër, sipas një raporti të Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, India nxori nga varfëria 415 milionë njerëz midis 2006 dhe 2021.

India ka refuzuar të anashkalojë Rusinë ose NATO-n në luftën në Ukrainë. Ajo është afruar vazhdimisht me SHBA-në, Japoninë dhe Australinë përmes Dialogut Katërpalësh të Sigurisë të formalizuar gjithnjë e më shumë, por gjithashtu ka rritur në mënyrë të qëndrueshme importet e saj të naftës nga Rusia, e cila tani është furnizuesja kryesore e saj. Gjenerali amerikan në pension, David Petraeus, kujtoi kohët e fundit se i tha Ministrit të Punëve të Jashtme të Indisë S. Jaishankar, i cili në atë kohë shërbente si ambasador i Indisë në SHBA, se si anëtare e Katërshes së Madhe, India duhet "të bëjë një zgjedhje midis Lindjes dhe Perëndimit". Jaishankar u përgjigj: “Gjeneral, ne kemi zgjedhur. Dhe ne kemi zgjedhur Indinë”.

Sipas mendimit të Jaishankar, lufta në Ukrainë mund të mundësojë më shumë vende të zgjedhin veten. Ai parashikon se konflikti do të transformojë një rend botëror që është ende "thellësisht perëndimor" - në të cilin "problemet e Evropës janë problemet e botës, por problemet e botës nuk janë të Evropës" - në një botë "shumë rreshtimi", ku vendet janë të lirë për të ndjekur “preferencat dhe interesat e tyre”.

India nuk është vetëm. Vendet në të gjithë Afrikën, Azinë dhe Amerikën Latine refuzuan të votojnë për të përjashtuar Rusinë nga Këshilli i Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut prillin e kaluar. Ata fajësojnë sanksionet perëndimore po aq sa edhe agresionin rus për çmimet në rritje të ushqimit dhe energjisë që vazhdojnë t'u shkaktojnë atyre vështirësi të jashtëzakonshme. Siç e shohin ata, është një rast tjetër kur Evropa dhe SHBA i bëjnë problemet e tyre problemet e botës.

Nëse ai dëshiron të flasë me një audiencë të vërtetë globale, Biden duhet të mendojë të lërë pas përkufizimin e shekullit të njëzetë të "botës së lirë" dhe të përqafojë lirinë e shumë llojeve të ndryshme. Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj, mund të thotë ai, po luftojnë për të çliruar popullin ukrainas dhe njerëzit kudo që janë, nga prangat e pushtimit, dominimit, varfërisë, urisë, injorancës, paragjykimit dhe privimit. Ne do të kërkojmë aleatë ku mund t'i gjejmë ata në të gjitha këto luftime.

(Anne-Marie Slaughter, ish-drejtoreshë e planifikimit të politikave në Departamentin e Shtetit të SHBA-së, është shefe e organizatës New America, profesoreshë emerita e Politikës dhe Çështjeve Ndërkombëtare në Universitetin Princeton dhe autore e librit “Renewal: From Crisis to Transformation in Our Lives, Work, and Politics” (Princeton University Press, 2021). Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”.)