Viteve të fundit, McKinsey & Company është shndërruar në një emër familjar – por për arsye krejtësisht të gabuara. Duke qenë një nga kompanitë e konsulencës “Big Three”, puna e saj për korporata dhe qeveri të mëdha është bërë burim përherë e më i madh i skandaleve dhe i intrigave përreth botës.
Në Shtetet e Bashkuara, për shembull, McKinsey pranoi që të paguante gati 600 milionë dollarë për rolin e saj në epideminë vdekjeprurëse të opioidëve, pas akuzave se e kishte këshilluar Purdue Pharman se si të “tejshtrenjtojë” shitjet e OxyContinit. Në Australi, puna e firmës në strategjinë kombëtare me zero-neto të qeverisë së mëparshme qe kritikuar si një përpjekje flagrante për mbrojtjen e industrisë së karburanteve fosile të vendit. Ndërkaq në Porto Riko, një hulumtim i New York Timesit ka zbuluar se filiali i investimeve i McKinseyit, MIO Partners, ishte i pozicionuar për të përfituar nga po i njëjti borxh që konsulentët e tij po ndihmonin të ristrukturohej.
Kjo listë zgjatet e zgjatet. Por siç tregojmë ne në librin tonë të ri: “The Big Con: How the Consulting Industry Weakens our Businesses, Infantilizes Our Governments and Warps Our Economies”, skandalet e këtilla janë vetëm maja e ajsbergut. Përderisa ka disa molla të kalbura në çdo kompani, problemi i vërtetë fshihet te modeli bazik i biznesit të industrisë së konsulencës.
Në vitin 2021, tregu global i shërbimeve të konsulencës vlerësohej të ishte 700 deri në 900 miliardë dollarë. Megjithëkëtë, pavarësisht rolit në rritje të industrisë në jetën ekonomike dhe atë politike, aktivitetet e saj vështirë se janë parë ndonjëherë ashtu sikurse janë: simptoma të problemeve më të thella strukturore me kapitalizmin bashkëkohor. Industria e konsulencës mund të mos jetë tërësisht përgjegjëse për financializimin e ekonomisë, “shkurtimin e afatit” të korporatës apo për përçarjen në sektorin publik, por ajo s’do mend se i ushqen ato. Përgjatë gjithë historisë së kapitalizmit modern, Big Con (siç ne e quajmë këtë industri) ka qenë aty për surfuar me secilën dallgë të re të mosfunksionimit.
Në qeveri, konsulencat e mëdha e promovuan dhe përfituan majmë nga shtytja drejt privatizimit, reformave të menaxhimit, financimit privat, kontraktimit të jashtëm, digjitalizimit dhe masave shtrënguese. Në biznes, ato ndihmuan në rrënjosjen e modeleve të reja të qeverisjes, nisur nga përhapja e korporatave të kontabilitetit dhe të atyre shumëdivizionale në dekadat e pas Luftës së Dytë Botërore, e deri te ngritja e King Shareholder në përcaktimin e prioriteteve dhe në alokimin e burimeve.
Sot, industria e konsulencës premton që t’i ndryshojë vetë problemet që ndihmoi të krijoheshin – e njëherësh edhe bumin e kontratave të reja për të ofruar këshilla “mjedisore, sociale dhe të qeverisjes” (ESG). Nuk është për t'u habitur që kjo linjë e re biznesi ka ardhur bashkë me të gjitha llojet e konflikteve të interesit. McKinseyi, për shembull, më herët këshilloi të paktën 43 nga 100 ndotësit më të mëdhenj të mjedisit.
Roli i konsulencave në krizën e COVID-19 ishte veçanërisht demaskues. Gjatë dy vjetëve të parë të pandemisë, qeveritë shpenzuan shuma të jashtëzakonshme parash për kontrata të konsulencës, por rezultatet ishin të dyshimta, në rastin më të mirë, dhe të dëmshme në atë më të keqin. Në Francë, konsulencat ishin thellësisht të përfshira në iniciativën e shtetit për vaksinim. Megjithëkëtë, larg të qenët një shembull efikasitetit, programi francez u pa gjerësisht si një katastrofë. Deri në fillim të janarit të 2021-s, mezi 5 mijë doza të vaksinave ishin administruar, krahasuar me 316 mijë sa ishin dhënë në Gjermani dhe 139 mijë në Spanjë (që të tri këto vende i nisën programet e tyre të vaksinimit përafërsisht në të njëjtën kohë).
Nganjëherë, qeveritë punësojnë konsulentë për t’i mbushur boshllëqet në kapacitetet e tyre. Mjerisht, shpërblimi i konsulencave me kontrata të gjera fitimprurëse është shndërruar thjesht në një qasje të paracaktuar, madje edhe për fushat që qartazi bien nën kompetencën e qeverisë. Kësisoj, në vitin 2020, një koleg nga partia konservatore britanike u ankua se shërbyesit civilë në mënyrë rutinore privohen “nga mundësitë për të punuar në disa nga çështjet më sfiduese, më përmbushëse dhe më të vështira” dhe se mbështetja “e papranueshme” te konsulentët privatë po e minimizon shërbimin civil.
Kur gjithçka lihet jashtë, agjencitë qeveritare nuk mund të zhvillojnë aftësi dhe njohuri të brendshme që nevojiten për të menaxhimin e sfidave të reja. Kjo duhet të na shqetësojë të gjithëve. Epidemiologët paralajmërojnë se pandemia e ardhshme globale është çështje e “kur” dhe jo “nëse”. Ne duhet që urgjentisht të investojmë në aftësitë e qeverive dhe të agjencive të shëndetit publik për t’i detektuar shpërthimet e reja dhe për t'i frenuar ato përpara se të mund të përhapen.
Tekefundit, nuk duhet t’u besohet konsulencave të mëdha se e posedojnë ekspertizën për të cilën punësohen. Siç zbuloi New York Times, duke e cituar një studiues nga Qendra Kombëtare Franceze për Kërkime Shkencore, konsulencat që qëndrojnë prapa vaksinimit të dobët në Francë “priheshin që të importonin modele operimi të përdorura nëpër industri të tjera që jo gjithmonë ishin efektive për shëndetin publik”.
Mbështetja në rritje te konsulencat e mëdha me modele ekstraktuese biznesi i frenojnë inovacionin dhe kapacitetin shtetëror, minojnë llogaridhënien demokratike, si dhe i mjegullon efektet e veprimeve politike dhe të korporatave. Në epokën e shkërmoqjes klimatike, këto pasoja janë bërë ekzistenciale. Ne të gjithë e paguajmë çmimin kur fondet publike dhe burimet e tjera shkojnë dëm dhe kur vendimet në qeveri dhe biznes merren pa u ndëshkuar dhe me pak transparencë.
Që gjërat të bëhen edhe më keq, profesionistët e rinj dashamirë dhe inteligjentë përherë e më shumë janë joshur nga shërbimi publik, me premtimin e vendeve të dobishme (dhe me pagesë më të lartë) të punës në industrinë e konsulencës. (Ani se, fatmirësisht, ka indikacione se shumë konsulentë të rinj po zhgënjehen me sektorin).
Lufta kundër çdo varësie fillon me pranimin e problemit. Vetëm atëherë ne mund ta reduktojmë varësinë tonë. Në një kohë kur përherë e më shumë njerëz po i vënë në dyshim bindjet e kahershme ekonomike dhe po kërkojnë për alternativa, zbërthimi i rolit të Big Conit në ekonominë e sotme mund të shpjerë drejt rrugës për zgjidhje. Për ta ndërtuar një ekonomi që funksionon më mirë, ne duhet të investojmë në kapacitetet dhe njohuritë shtetërore, të kthejmë qëllimin publik në sektorin publik dhe të çlirojmë sistemin nga ndërmjetësimi i kushtueshëm dhe i panevojshëm i industrisë së konsulencës.
Në mbarë botën, qeveritë po këndellen kundruall rreziqeve që i paraqet mbështetja e tepruar te konsulencat – dhe nga forma e kapitalizmit që ato ndihmuan të krijohej. Reformatorët po zhvillojnë modele të reja të qeverisjes inovative, nisur nga konsulencat e brendshme të sektorit publik e deri te “laboratorët” e politikave dhe programet e prokurimit të orientuara nga komuniteti lokal.
Transformimi i ekonomive tona në interesin e publikut e kërkon ndryshimin e mënyrës se si mendojmë dhe si flasim për rolin e qeverisë. Ne duhet të ndalojmë që ta shohim shtetin thjesht si një shpëtimtar të tregut dhe amortizues të rrezikut dhe ta njohim atë si akter kritik ekonomik. Organizatat dhe individët privatë me njohuri dhe kapacitete të mirëfillta ende mund të jenë burime të çmueshme këshillimi. Por ata duhet të këshillojnë dhe “të konsultojnë” në mënyrë transparente nga anash, e jo të vendosen në udhëheqje dhe të paguhen pavarësisht se si performojnë.
(Mariana Mazzucato, drejtoreshë themeluese e Institutit UCL për Inovacionin dhe Qëllimet Publike, është kryetare e Këshillit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për Ekonominë e Shëndetit për të Gjithë si dhe bashkëautore (me Rosie Collington) e librit: The Big Con: How the Consulting Industry Weakens our Businesses, Infantilizes Our Governments and Warps Our Economies”. Rosie Collington është kandidate për doktoraturë në Institutin për Inovacionin dhe Qëllimet Publike të UCL. Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin botëror të gazetarisë “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
