Paris – Tetë muaj pas pushtimit rus të Ukrainës, Bashkimi Evropian mbetet mjerisht i ndarë në përgjigjen e tij të politikës energjetike. Në samitin e tyre të fundit, më 20-21 tetor, liderët e vendeve anëtare të BE-së kaluan orë të tëra duke u grindur me njëri-tjetrin. Në fund ata lëshuan një komunikatë zyrtare duke pranuar thjesht se “përballë armatizimit të energjisë nga Rusia, Bashkimi Evropian do të mbetet i bashkuar për të mbrojtur qytetarët dhe bizneset e tij dhe për të marrë masat e nevojshme si çështje urgjente”. Por, i vetmi vendim i rëndësishëm që ata kishin arritur ishte rritja e blerjeve të përbashkëta të gazit – dhe madje kjo erdhi me paralajmërime gjymtuese.
Divergjencat e politikave në Evropë nuk janë të rralla. Por, kur COVID-19 goditi, u deshën vetëm rreth tre muaj që Franca dhe Gjermania të hartonin një propozim të përbashkët shpëtimi dhe rimëkëmbjeje, dhe dy muaj të tjerë që shtetet anëtare të bien dakord për skemën përkatëse të përbashkët të huamarrjes së BE-së. Dhe kur erdhën vaksinat, pothuajse nuk pati ndonjë argument nëse ato do të bliheshin bashkërisht dhe të shpërndaheshin në mënyrë të barabartë, në proporcion me popullsinë.
Në krizën aktuale divergjencat nuk kanë të bëjnë vetëm me deklaratat publike dhe përgjigjet e mundshme. Të dhënat tregojnë dallime masive ekonomike midis vendeve anëtare të BE-së. Në shtator inflacioni nga viti në vit varioi nga 6.2% në Francë në 24.1% në Estoni. Pavarësisht ndryshimit në përzierjet kombëtare të energjisë dhe në pjesën e energjisë në konsumin total, këto dallime kryesisht reflektojnë reagime divergjente të politikave kombëtare.
Me njoftimin e saj të fundit për një paketë prej 200 miliardë eurosh (198 miliardë dollarë) për të mbështetur familjet dhe kompanitë vendase, Gjermania ka tronditur partnerët e saj. Shumë e shohin këtë veprim si një hap të madh drejt një gare subvencionimi që vetëm gjermanët mund ta fitojnë. Këta vëzhgues nuk e kanë gabim. Politika dërgon sinjalin e gabuar në momentin e gabuar, sepse tregon mungesën e një strategjie të përbashkët.
Gjermania nuk është e vetme, sigurisht. Sipas koleges sime të Bruegel, Simone Tagliapietra, qeveritë e BE-së caktuan 576 miliardë euro mahnitëse për të mbrojtur familjet dhe bizneset nga çmimet e larta të energjisë vetëm vitin e kaluar. Megjithatë, nivelet e subvencioneve variojnë nga më pak se 1% e PBB-së në Suedi dhe Estoni në më shumë se 5% në Greqi dhe Gjermani. Ashtu si në vitet 1970, përgjigjet e politikave të qeverive evropiane po ndryshojnë gjerësisht, duke reflektuar hapësirë të ndryshme fiskale, filozofi të ndryshme dhe kufizime të ndryshme politiko-ekonomike.
Skemat fiskale janë gjithashtu shumë të ndryshme. Ndërsa shumica kanë një kombinim të reduktimeve të përgjithshme në energjinë ose taksat mbi vlerën e shtuar dhe transfertat e synuara, përmasat variojnë gjerësisht. Dhe ndërsa shumica e shteteve anëtare kanë miratuar kontrolle të çmimeve, vetëm disa kanë futur sisteme me çmime të dyfishta, ku një sasi e caktuar energjie është në dispozicion me çmimin e subvencionuar, me çmimin e tregut që fillon për të gjithë konsumin tjetër. Rezultati është moskoherenca. Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, përçimi i çmimeve të gazit me shumicë në pakicë, në fund të pranverës varionte nga më pak se 10% në më shumë se 40%.
Së bashku, Franca dhe Gjermania mishërojnë këtë dështim për të rënë dakord për një skemë të përbashkët. Në shtator Franca njoftoi një politikë për të kufizuar rritjen e çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike për familjet dhe bizneset e vogla në 15% në vitin 2023, dhe ditë më parë qeveria njoftoi një paketë relativisht më pak mbrojtëse, por ende të rëndësishme për korporatat. Në të kundërtën, komisioni i gazit i Gjermanisë sapo ka propozuar që, duke filluar nga marsi i vitit 2023 e tutje, aksesi në energjinë e subvencionuar të kufizohet në 80% të konsumit të kaluar të familjeve (një skemë e ngjashme do të zbatohej për kompanitë).
Franca dhe Gjermania janë gjithashtu në mosmarrëveshje për hartimin e kufijve të çmimeve për çmimet e gazit me shumicë. Ndërsa Franca mbështet "skemën iberike" - me qeverinë që vendos një tavan në çmimin e gazit të përdorur në prodhimin e energjisë elektrike - Gjermania e kundërshton atë, si, sepse do ta bënte gazin më të shtrenjtë për përdoruesit industrialë dhe sepse do të krijonte fitues dhe humbës midis shteteve anëtare.
Këto përgjigje të ndryshme kërkojnë kritika jo si çështje parimore, por sepse ato janë haptazi të papërshtatshme përballë një tronditjeje të zakonshme. Në vetëm pak muaj, BE-ja ka humbur aksesin ndaj një furnizuesi që më parë përbënte rreth 45% të totalit të importit të saj të gazit. Duke qenë se ekziston një treg evropian disi i unifikuar për gazin, por jo një treg global, gjetja e zëvendësuesve të gazit rus është një sfidë e zakonshme evropiane. Kur veprohet individualisht, dështimi për të ulur kërkesën në mënyrë të mjaftueshme kontribuon në rritjen e çmimeve të gazit për të gjithë, dhe një grup i kufizuar furnizuesish të jashtëm alternativë është në dispozicion për vendet individuale.
Në përgjithësi, ndërvarësitë nga ana e kërkesës dhe ato financiare brenda BE-së ose eurozonës janë ndërvarësitë xhuxhe nga ana e ofertës. Megjithëse politikat strukturore të tilla si reformat e tregjeve të punës dhe produkteve kanë efekte ndërkufitare, ato priren të jenë relativisht të vogla dhe të ngadalta. Por, këtë herë është ndryshe: çmimet e gazit dhe të energjisë elektrike janë bërë kanale dërrmuese mbizotëruese përmes të cilave vendimet e një shteti anëtar prekin të tjerët dhe këto efekte përforcohen nga reagimi i vetë Bankës Qendrore Evropiane ndaj presioneve në rritje inflacioniste.
Dështimi për të përcaktuar udhëzime të përbashkëta për politikat kombëtare të energjisë është kështu jashtëzakonisht i kushtueshëm. Siç tregojnë Tagliapietra dhe të tjerët në një analizë të fundit, përfitimet nga arritja e një reduktimi të koordinuar të kërkesës do të ishin të rëndësishme. Në të kundërt, “nacionalizmi energjetik” rrezikon të rrisë edhe më shumë çmimet e gazit dhe energjisë elektrike duke përkeqësuar recesionin.
Kompromisi nuk është i paarritshëm. Në samitin e tetorit Këshilli Evropian bëri njëfarë përparimi drejt një skeme që do të kombinonte opsionet e bazuara në çmim dhe të bazuara në rregullore. Gjermania mund të pranojë ende se paqëndrueshmëria e tepërt e çmimeve është e dëmshme dhe Franca mund të pranojë se stimujt për të ulur konsumin kanë rëndësi.
Por mosbesimi është i përhapur dhe me kalimin e kohës dhe përkeqësimin e situatës ekonomike, dritarja për një marrëveshje po mbyllet. Megjithëse objektet e magazinimit janë plot dhe moti i ngrohtë ka ulur çmimet e gazit, problemi nuk është zhdukur. Rreziku që embargoja ruse e gazit do të shkaktojë ndarje të thella dhe gjithnjë e më të rrënjosura brenda BE-së mbetet shumë serioz. Dështimi për të vepruar së bashku do të dërgonte një sinjal katastrofik.
(Autori, bashkëpunëtor i lartë në institutin e mendimit Bruegel me bazë në Bruksel dhe anëtar i lartë jorezident në Institutin Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, kryeson “Tommaso Padoa-Schioppan” në Institutin Universitar Evropian. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
