Në vitet e fundit, posaçërisht pas Konferencës së fundit të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP26) në Glasgou, investitorët privatë kanë parë një mundësi për të ushqyer transicionin e trazuar të vendeve në zhvillim drejt emetimeve zero të dyoksidit të karbonit. Në fund të fundit, nëse themeluesi i BlackRock, Larry Fink, dhe aktivistja për klimën, Greta Thunberg mund të gjejnë kauzë të përbashkët, atëherë këndvështrimi joshës i ofruar nga William Blake - "Gjëra të mëdha bëhen kur takohen burrat dhe malet" - del në pah.
Optimizmi kokëfortë reflektohet në shifra. Menaxherët e aseteve mendojnë se dhjetëra triliona dollarë, kryesisht në formën e financave të gjelbra, mund të jenë në dispozicion për huadhënie mjedisore, sociale dhe të qeverisjes (ESG). Ish-guvernatori i Bankës së Anglisë, Mark Carney, ka pretenduar se ka mobilizuar 130 trilionë dollarë për të ndihmuar në financimin e transicionit zero. 100 miliardë dollarë në vit në financimin e klimës që vendet e pasura premtuan t'i japin botës në zhvillim në COP15 në 2009 - një premtim që mbetet i paplotësuar - ka filluar të duket si ndryshim i madh për nga krahasimi.
Përgjigjja e ekonomive në zhvillim ndaj shtytjes së re për emetime neto zero është fokusuar me të drejtë në hipokrizinë e vendeve të pasura me lëndë djegëse fosile. Siç kanë vënë në dukje Vijaya Ramachandran i Institutit të Përparimit dhe Todd Moss nga Qendra e Energjisë për Rritje, ekonomitë e përparuara po u kërkojnë vendeve në zhvillim të heqin dorë nga thëngjilli dhe gazi natyror, ndërkohë që vazhdojnë të mbështeten në burimin e fundit të energjisë. Dështimi i botës së pasur për të mbledhur financat e nevojshme vetëm e shton hipokrizinë.
Mirëpo, frika e vendeve në zhvillim është e pavend. Ndoshta duhet të shqetësohen jo se do të ketë shumë pak financa për klimën, por se do të ketë shumë, veçanërisht nga sektori privat. Nuk është e vështirë të kuptosh pse.
Një pazar i nënkuptuar – financimi në këmbim të reduktimit të karburanteve fosile – qëndron në themel të konsensusit aktual intelektual mbi ndryshimin e klimës: të pasurit sigurojnë financimin, ndërsa të varfrit kalojnë drejt burimeve të riprodhueshme. Por, teksa përgjegjësia e një dekade më parë ishte mbi qeveritë e vendeve të pasura për të mobilizuar paratë, pritshmëria tani është që sektori privat ta bëjë këtë.
Ky pazar është problematik për dy arsye: mospërfillja e nënkuptuar politike dhe rreziqet e mundshme ekonomike.
Kjo ndjesi mund të përmblidhet qartë: “Ne, të pasurit, kemi politikë të çrregullt, mirëpo jo edhe të varfrit”. Për shembull, kur protestuesit në Francë u tërhoqën kundër rritjes së taksave të karburantit në 2018 dhe 2019, diskutimi u përqendrua në vështirësinë e veprimit klimatik dhe nevojën për të pranuar kthimin e këtyre taksave si një pasojë e kuptueshme e politikës demokratike. Ama, një tolerancë e tillë mbaron aty ku fillon Jugu Global. Atje financat janë disi një plumb magjik që kapërcen pengesat sociale dhe politike ndaj veprimit klimatik.
Tërheqja e fundit e qeverisë indiane ndaj reformave të saj të planifikuara në sektorin bujqësor, pas një proteste të suksesshme 15-muajshe nga fermerët, na tregon se sa e gabuar është kjo pikëpamje.
Një lëshim që fermerët nxorën nga qeveria ishte të parandalonin çdo përpjekje për të reduktuar subvencionimin e madh të energjisë që ata marrin. Subvencioni është jashtëzakonisht i dëmshëm për sa u përket emetimeve të CO2, cilësisë së tokës, disponueshmërisë së ujit dhe ndotjes atmosferike. Mirëpo, reduktimi i tij do të jetë jashtëzakonisht i vështirë, me ose pa financim të jashtëm.
Më të rëndësishme janë rreziqet ekonomike të marrëveshjes. Ndryshimet klimatike u japin investitorëve një mundësi për të bërë të mirën sociale globale pa sakrifikuar fitimet. Dhe kreditimi i lidhur me ESG, i cili lidh ndërgjegjen dhe kapitalin, është bërë një trend financiar.
Mirëpo provat në rritje sugjerojnë se ky aktivitet po shfaq të gjitha patologjitë që lidhen me manitë financiare. Tariq Fancy, një ish-oficer i lartë investimesh në BlackRock, i ka shpjeguar të gjitha këto. Mundësitë për projekte të gjelbra në vendet në zhvillim janë të mbingarkuara. Standardet dhe vlerësimet e diskutueshme të ESG-së rezultojnë në paqartësi rreth mënyrës se si të matet ndikimi i financimit të ESG-së, si dhe dyshime rreth stimujve të huamarrësve, duke pasur parasysh natyrën relativisht të lehtë dhe të ngarkuar të ndëshkimeve për mospërputhje. Për shkak se financat janë të këmbyeshme, disa firma mund të marrin financim ESG vetëm për të devijuar burime të tjera financimi në aktivitete që s’janë pjesë e ESG.
Nëse triliona dollarë në financimin e klimës shkojnë në tregjet në zhvillim, flukset mund të arrijnë në 5-10% të GDP-së së këtyre ekonomive – të ngjashme me rritjet e financimit që i paraprinë krizës financiare aziatike të vitit 1997 dhe “taper tantrum” të vitit 2013. Flukset e parregulluara të kapitalit privat të kësaj përmase do të çojnë në paqëndrueshmëri, huadhënie të pakujdesshme dhe mbivlerësim të kursit të këmbimit. Përfundimisht, kur mania të shihet se çfarë është, pasojat e kushtueshme do të pasojnë: flukset e kapitalit do të ndryshojnë dhe si prodhimi ashtu edhe sektori financiar do të shemben. Këtë film e kemi parë herë pas here dhe e dimë se si përfundon: keq.
Siç kemi argumentuar unë dhe Dani Rodrik nga Harvardi, Turqia është shembulli i fundit i globalizimit financiar që ka shkuar keq. Periudhat e gjata të flukseve hyrëse financiare private kënaqin më tepër sesa disiplinojnë politikat e paqëndrueshme makroekonomike, teksa flukset hyrëse të kthehen papritur në dalje, siç bëjnë pa ndryshim.
Natyrisht, nëse normat e interesit fillojnë të rriten në ekonomitë e zhvilluara, kapitali do të bëhet më i shtrenjtë për vendet më të varfra. Por, për aq sa ka mjaft rrjedhshmëri në sistem, rreziqet që lidhen me ESG në shkallë të gjerë dhe financimin e klimës janë reale. Një pikëpamje cinike është se financimi privat i klimës mund të përfundojë duke dëmtuar ekonomitë më të varfra dhe duke prodhuar pak rezultate pozitive për klimën, ndërkohë që i mundëson sektorit financiar të mbulojë reputacionin e tij disi të njollosur me ngjyrë të gjelbër.
Mençuria konvencionale është se përplasja e ardhshme financiare do të vijë nga kolapsi i flluskës së kriptomonedhës. Por financimi i klimës mund të përbëjë një rrezik më serioz. Tregjet financiare janë natyrshëm të kujdesshëm ndaj kriptomonedhave dhe të ngjashme, për shkak të të kuptuarit se këto janë aktive në thelb të rrezikshme (nëse mund të quhen asete), llojit të investitorëve që tërheqin dhe frymës së Ponzit që varet mbi to. Në të kundërtën, investimi ESG duket më serioz dhe më pak i rrezikshëm, dhe aureola e tij e së mirës së perceptuar sociale mund të qetësojë lehtësisht rregullatorët në butësi dhe pavëmendje.
Siç ka paralajmëruar me mençuri Mark Twain: “Nuk të vret ajo që nuk e njeh; është ajo që e dini se nuk është kështu”. Financimi privat i klimës mund të jetë flluska tjetër financiare – dhe bota duhet të zgjohet nga rreziku.
(Autori, anëtar i lartë në Universitetin Brown, është një bashkëpunëtor i shquar jorezident në Qendrën për Zhvillim Global. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
