Dhjetë vjet negociatash krijuan gjendjen ku 75 për qind e të anketuarve në Serbi nuk i shohin shqiptarët si të barabartë, ndërsa 70 për qind sish nuk besojnë se do të arrihet paqja në një të ardhme të parashikueshme

Sivjet hyjmë në dhjetëvjetëshin e procesit të ‘normalizimit të marrëdhënieve’ mes Kosovës e Serbisë. Fëmijët që ishin dhjetë vjeç atëbotë, tashmë kanë marrë pjesë në zgjedhje në Serbi e Kosovë, kanë zgjedhur parlamente e kryetarë bashkish. Po të vazhdojë ky ritëm i negociatave, dhjetëvjeçarët e atëhershëm e fillimit të procesit do të themelojnë familjet e tyre dhe do të fillojnë t’i edukojnë fëmijët e tyre në kontekstin pak a shumë të njëjtë, të ‘normalizimit’.

Procesi i ‘normalizimit’ pra, nuk ka prodhuar marrëveshje. Por, po të fillonte prej zeros, pra jashtë kontekstit të reales, një proces i ri negociator mes Kosovës e Serbisë, çfarë trashëgimie do të linte ky proces i dhjetëvjetëshit të kaluar? Ja tri koncepte negative, nga një listë më e gjatë e perceptimeve nga pasojat e lëna në Serbi.

1. Anormalizimi

Procesi i ‘normalizimit’ duhej të ‘normalizonte’ marrëdhëniet mes Kosovës e Serbisë, duke i ‘normalizuar’ këto dy vende në kontekst të integrimeve evropiane. Megjithatë, ndodhi shkarja nga gjendja e dëshiruar. Serbia dhe Kosova jetojnë procese anormalizimi edhe mes vete, edhe karshi BE-së. Serbia ka kuptuar se mund të jetojë me gjendjen e tanishme të bashkëjetesës me BE-në dhe Kosovën, duke e njohur realitetin se integrimi me BE-në dhe detyrimi i njohjes së Kosovës nuk janë afër, mbase edhe për një dhjetëvjetësh.

Kjo gjendje ‘anormalizimi’ i ka mundësuar që të ketë forcim marrëdhëniesh me Rusinë e Kinën, rritje të investimeve kineze e gjermane njëkohësisht, forcim të marrëdhënieve me SHBA-të gjatë anormalitetit të administratës Trump dhe lojë me negociatorët kosovarë, prej viti në vit, gjatë tërë një dhjetëvjetëshi.

Një diplomat i lartë amerikan para gati dhjetë vjetësh u tha udhëheqësve të Serbisë së nuk mund të ulen në dy karrika njëkohësisht, duke aluduar në karrigen perëndimore dhe atë ruse. Duke iu falënderuar ‘dialogut për normalizim’ , Serbia dëshmoi se mund të ulej në katër sish njëkohësisht.

Anormaliteti është tashmë fryt i asaj që duhej të ishte normalizim, dhe si çdo gjendje që është shndërruar në normë të sjelljes shtetërore, do të kërkojë fuqi politike për të ndryshuar. Këtë duhet ta prodhojë një politikë e re transatlantike.

2. Humbja dhe kompensimi

Një analizë e Qendrës Beogradase për Studime të Sigurisë(BCBP ), bazuar edhe në një sondazh të bërë në nëntor të vitit të kaluar, jep një skicë bukur të përafërt me raportin e qytetarit mesatar të Serbisë ndaj Kosovës. Qytetari mesatar informohet në shumicë nga televizionet, posaçërisht ai publik, në të cilin përsëritet narracioni i humbjes së Kosovës. ‘Këto opinione janë lehtë të kuptueshme, ngase asociacionet më të shpeshta ndaj Kosovës tek respondentët janë manastiret dhe trashëgimia serbe, zemra e Serbisë dhe djepi i Serbisë e i identitetit serb. Nuk vjen si befasi pra që qytetarët besojnë se Kosova është marrë nga Serbia, me të identifikohen dhe besojnë se zgjidhja e vetme është kthimi i saj në Serbi’.

Tridhjetë e një vjet pas suspendimit të dhunshëm të autonomisë së Kosovës, njëzet e një vjet pas luftës, dhjetë vjet pas procesit të ‘normalizimit’ gjysma e të anketuarve besojnë se zgjidhja është vendosja e Kosovës nën administrim të Serbisë, por me një autonomi të gjerë.

Por, kjo nuk është përgjegjësia vetëm e udhëheqësve të Serbisë të cilët me vendosmëri dhe fanatizëm adoptuan narracionin e ‘humbjes së Kosovës’. Ky narracion u integrua që në fillim të ‘procesit të normalizimit’, kur pas mendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në favor të pavarësisë së Kosovës, përfaqësuesit e Kosovës pranuan të zhvillojnë negociata duke ia njohur të drejtën Serbisë ta kontestojë këtë mendim, madje mendimin të cilin e kërkoi vet.

Narracioni i ‘humbjes së Serbisë’ arriti në formulim diplomatik ndërkombëtar. Tashmë është etabluar kërkesa që u janë bërë përfaqësuesve të Kosovës se Kosova duhet të ‘japë diçka’ në këmbim të ‘humbjes që ka pësuar Serbia’.

Një elitë e korruptuar kosovare e ka kaluar dhjetëvjetëshin duke u përpjekur ta gjejë kompensimin: prej Bashkësisë së komunave serbe deri te ‘kthimi i dhuratave të Rankoviqit’ në formë territori të veriut të Kosovës.

3. Supremacizmi serb

Njëqind vjet të shtetndërtimit serb, shqiptar e në fund të Kosovës, dhe fërkimet serbo-shqiptare në kontekstin e vet kulturor përmblidhen më së thjeshti në përgjigjet e anketës së BCBP. Ndonëse shumica e qytetarëve të Serbisë kërkojnë ta administrojnë Kosovën, pra ta kenë pjesë të territorit të tyre, 75 për qind të tyre nuk do të pranonin që shqiptari të jetë në funksione udhëheqëse të administratës. Po kaq, 75 për qind nuk do të dëshironte që shqiptari të martohej me dikë në familje. Dhe, dy të tretat e të anketuarve nuk do të pranonin që shqiptari të jetë epror i tyre në vendin e punës.

Pra, shqiptarët janë të mirë kur nuk janë të barabartë. Dhe ata duhet të ‘kthehen’ së bashku me territorin e Kosovës në Serbi e posaçërisht, nën Serbi.

Kjo e përmbledh në masë të madhe thelbin e problemit qindravjeçar të supremacizmit serb me ambiciet e të drejtën e popujve të tjerë që të jenë të barabartë.

Kushdo që është duke menduar për ‘dialogun’ në Bruksel e Washington, por edhe në Beograd e Prishtinë duhet të lexojnë me kujdes çrregullimin që ka bërë ‘dialogu’ deri më tani në Serbi. Të rinjtë dhjetëvjeçarë që u bënë njëzetvjeçarë, e që votuan në zgjedhjet e kaluara në Serbi, duke e lënë vendin pa opozitë, u rritën në një kulturë lufte. Dhe në sondazh 70 për qind e tyre deklaruan se ‘nuk besojnë se do të ketë paqe mes serbëve e shqiptarëve në Ballkan në të ardhmen e parashikueshme’.