Raport, 1991: Kryengritja e shqiptarëve nuk do të ndodhë as këtë dimër

Duke iu referuar qëndrimeve të elitës politike në Kosovë, diplomati gjerman në raportin pas vizitës në Prishtinë në dhjetorin e vitit 1991, nënvizon se kryengritja e armatosur do të mund të përdorej nga Serbia për qëllime të saj, por do të kishte pasoja të rënda, veçanërisht për elitat shqiptare. “Evropa Perëndimore dhe veçanërisht Gjermania janë për shqiptarët e Kosovës botë ëndrrash, si një planet tjetër ku do të dëshironin të jetonin vetë dhe nga i cili shpresojnë të paktën ndihmë të ndërmjetme, por që vetë e dinë se është e paarritshme dhe shumë larg“, shkruan Schmitt në raportin e tij. Situatën e shqiptarëve në Kosovë e konsideron njollë turpi për Evropën

Në pjesën përmbledhëse të raportit pas vizitës zyrtare në Prishtinë më 11 e 12 dhjetor 1991, diplomati gjerman Th. Schmitt konstaton se kryengritja e shqiptarëve në Kosovë, që pikturohet si një mur kundër shtypjes serbe, e parashikuar vazhdimisht si e pashmangshme, nuk do të ndodhë as këtë dimër. Schmitt vlerëson se ende, udhëheqja intelektuale e Kosovës, e cila për shkak të strukturave shoqërore ekzistuese, vazhdon të ushtrojë kontroll të pakundërshtueshëm mbi sjelljen politike të popullsisë, arrin të parandalojë një rebelim të dhunshëm. Më tej theksohet se udhëheqja shqiptare është shumë e vetëdijshme për mungesën e perspektivës së një kryengritjeje të armatosur, dhe prandaj përpiqet që pa trazira dhe pa ndonjë marrëveshje të hapur me pushtetarët në Beograd, ta paraqesë veten si tërësisht të veçuar — dhe në këtë mënyrë ta shfaqë dominimin e Beogradit si një kërcënim ekzistencial afatgjatë që ndjehet nga shqiptarët.

Evropa, botë ëndrrash për shqiptarët

Duke iu referuar qëndrimeve të elitës politike në Kosovës, diplomati gjerman nënvizon se kryengritja e armatosur do të mund të përdorej nga Serbia për qëllime të saj, por do të kishte pasoja të rënda, veçanërisht për elitat shqiptare.

“Evropa Perëndimore dhe veçanërisht Gjermania janë për shqiptarët e Kosovës botë ëndrrash, si një planet tjetër ku do të dëshironin të jetonin vetë dhe nga i cili shpresojnë të paktën ndihmë të ndërmjetme, por që vetë e dinë se është e paarritshme dhe shumë larg“, shkruan Schmitt në raportin e tij. Ky vlerësim thekson një ndjeshmëri të thellë ndaj perceptimit që shqiptarët e Kosovës kanë për Evropën Perëndimore dhe veçanërisht për Gjermaninë. Evropa dhe Gjermania shihen si një hapësirë idealizuese, një “botë ëndrrash” që përfaqëson një model jetese dhe sigurie, por që megjithatë mbetet e largët dhe e paarritshme për shumicën e shqiptarëve. Kjo përshkruan jo vetëm aspiratat e forta për një jetë më të mirë, por edhe realitetin e vështirë të distancës, si gjeografike ashtu edhe sociale-politike.

Nga ana tjetër, kjo frazë tregon edhe kufizimet e politikës së jashtme gjermane ndaj çështjes së shqiptarëve në Serbi. Duke e trajtuar këtë temë jo si një interes strategjik politik, por si një problem të të drejtave të njeriut, politika gjermane sinjalizon një përkushtim humanitar dhe moral, por në të njëjtën kohë edhe një distancim nga përfshirja e drejtpërdrejtë politike apo ushtarake. Kjo qasje reflekton një balancë delikate mes solidaritetit dhe kufizimeve reale në politikën ndërkombëtare.

“Për politikën tonë të jashtme, çështja e pakicës shqiptare në Serbi nuk është një çështje e politikës së jashtme, por një problem i të drejtave të njeriut”, ka shkruar Schmitt.

Situata e shqiptarëve në Kosovë – njollë turpi për Evropën

Por, në të njëjtën kohë, diplomati gjerman shpërfaq një qasje kritike dhe njëkohësisht të angazhuar ndaj trajtimit që Serbia i bën shqiptarëve të Kosovës, duke nxjerrë në pah një dimension të rëndësishëm të sfidave politike dhe humanitare në rajonin e Ballkanit. Së pari, diplomati e konsideron situatën e shqiptarëve në Kosovë si njollë turpi për Evropën, që nënkupton se indiferenca apo mosreagimi i komunitetit ndërkombëtar, veçanërisht i vendeve evropiane, është një dështim moral dhe politik. Ky formulim, fuqishëm kritikon mungesën e një përgjigjeje efektive ndaj shtypjes së vazhdueshme dhe shkeljeve të të drejtave të njeriut nga ana e Serbisë.

Së dyti, pavarësisht nga pasiguritë dhe zhvillimet e paqarta politike në Jugosllavi në atë periudhë, ai thekson nevojën për përdorimin maksimal të forumeve ndërkombëtare, si Konferenca për të Drejtat e Njeriut në Gjenevë dhe organizata të tjera si KSBE-ja (Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë) në mënyrë që: të ndalet shtypja ndaj pakicës shqiptare në Kosovë dhe të arrihet ndërprerja e shkeljeve të të drejtave të njeriut që po ndodhin atje.

Kjo nënkupton një strategji diplomatike që synon të bëjë presion të vazhdueshëm dhe institucional ndaj Serbisë për të ndaluar shtypjen dhe për të mbrojtur të drejtat e pakicës shqiptare në Kosovë.

Largpamësia e lidershipit kosovar

Ky raport i diplomatit gjerman, i cili paraqet në detaje një vizite të tre diplomatëve evropianë në Kosovë në dhjetor të vitit 1991, ofron një pasqyrë të qartë të gjendjes së rëndë që përjetonin shqiptarët e Kosovës në fillim të viteve 1990. Schmitt përshkruan atmosferën e aparteidit dhe trajtimin kolonial që Serbia ia kishte imponuar Kosovës, si dhe nënvizon pjekurinë politike dhe largpamësinë e lidershipit kosovar, i cili shmangu hapjen e një “fronti jugor”. Një veprim i tillë mund të ishte shfrytëzuar nga Serbia për një ofensivë të përgjithshme me qëllim spastrimin e plotë etnik të shqiptarëve – në një kohë kur çështja e Kosovës ishte zhvendosur në periferi të Konferencës së Hagës dhe trajtohej thjesht si një problem i të drejtave të njeriut. Kërkesa e shqiptarëve për të drejtën e vetëvendosjes u refuzua, kryesisht për shkak të interpretimit restriktiv të kushtetutës jugosllave nga Komisioni i Arbitrazhit.

Qasja pragmatike e Ibrahim Rugovës

Raporti gjithashtu nxjerr në pah mungesën e angazhimit të thellë të Gjermanisë ndaj çështjes së Kosovës, në një kohë kur Berlini zyrtar po luante një rol kyç në njohjen e pavarësisë së Sllovenisë dhe Kroacisë. Mungesa e fokusit ndaj Kosovës mund të shpjegohet si pasojë e frikës nga shpërqendrimi i vëmendjes evropiane përballë nevojës urgjente për legjitimimin e dy republikave veriore, si dhe nga shqetësimet e aleatëve perëndimorë se Gjermania e ribashkuar po rikthehej te qasjet tradicionale të “Koncertit të Evropës” përmes rritjes së ndikimit në hapësirat e ish-Perandorisë Austro-Hungareze.

Një element thelbësor që del në pah nga ky dokument është qasja pragmatike dhe fleksibile e Ibrahim Rugovës. Në rast të bashkimit të Kosovës me Shqipërinë, ai propozonte që serbëve t’u ofroheshin zgjidhje të pranueshme dhe garanci për mbrojtjen e trashëgimisë së tyre kulturore dhe fetare. Kjo tregon qartë dallimin mes nacionalizmit shqiptar në Kosovë dhe atij serb, kroat apo slloven: ndërsa nacionalizmat e tjerë ishin të ngarkuar me ambicie territoriale dhe përjashtuese, nacionalizmi shqiptar kishte karakter jo-ballkanik – i frymëzuar më shumë nga lëvizjet antikoloniale të Afrikës dhe Azisë për vetëvendosje dhe liri.

Së fundi, ky raport nuk është thjesht një përshkrim teknik i situatës politike dhe shoqërore të kohës, por një dokument me vlerë të veçantë historike dhe politike. Ai shërben sot si një dëshmi ndërkombëtare e hershme për përmasat e shtypjes sistematike ndaj shqiptarëve të Kosovës dhe shënon një nga momentet e para kur diplomacia perëndimore identifikoi qartësisht rrezikun e gjenocidit – një paralajmërim që, fatkeqësisht, nuk u shoqërua me veprime të menjëhershme për ta parandaluar.

LEXO EDHE: