Një e ve kosovare duhet të kalojë mes rreziqeve të patriarkatit të pamëshirshëm rural në këtë debutim të mprehtë, me ndikim dhe me aktrim të shkëlqyer
Të ëndërrosh për detin, merr një rëndësi më të madhe kur ëndërrimtari jeton në një vend pa dalje në det. Nuk është thjesht një fantazi e përtacëve për pushime në plazh dhe kokteje në gotat e dekoruara me kripë në krye – edhe pse Vera (Teuta Ajdini-Jegeni) do ta donte këtë gjithashtu – por siç e dëshmon debutimi i tendosur dhe i trishtë i Kaltrina Krasniqit, “Vera andrron detin”, vizioni i një hapësire të gjerë të kaltër që shtrihet deri në një horizont të largët, mund të kthehet në heshtje e në diçka politike për një të ve, e cila befas ndien peshën e patriarkatit kosovar mbi supet e saj tashmë të rënduara.
Nën rënkimet e larta e kapërcimet e violinës, me kolonën zanore ogurzeze, si monolog i brendshëm, realizuar prej Çekut e Genc Salihut, na prezantohet Vera, një mezogrua, interpretuese e gjuhës së shenjave.
E mishëruar me sinqeritet dhe pa frikë nga Jegeni, Vera është në qendër pothuajse gjatë gjithë kohës, që veç se është një goditje e suksesshme duke marrë parasysh se ka pak filma që i marrin gratë e kësaj faze të jetës dhe klasës sociale, si heroina të tyre. Por si i tërë, ky film elegant, montazhin e të cilit e kanë bërë Krasniqi dhe Vladimir Pavlovski e që shtrihet në mënyrë mashtruese si diçka ëndërrimtare, por në të njëjtën kohë shfaq paragjykimet, nuk është i përfshirë në tokenizëm.
Janë aftësitë ripërtëritëse të Verës ,që ia mundësojnë pavarësisë së saj të përgjumur që të lulëzojë, duke e bërë këtë rrëfim shprehës e të guximshëm, sa portretizues të karakterit, po aq edhe një kritikë sociale.
Ka kohë që kur Vera do të duhej t’i përdorë këto. Këtë e shohim që në hapje kur shfaqet fytyra e saj e qetë, që mbulohet me një imazh shkëlqyes të oqeanit, gjersa asaj i vendoset grim për shfaqjen e saj në televizor. Vera është një përkthyese e suksesshme e gjuhës së shenjave, e cila bën një jetë të rehatshme, aspak luksoze, në banesën e saj në Prishtinë. Përderisa ajo me të drejtë mund të thotë se vetë ka arritur sukseset e saj – një grua e dashur, së cilës shitësit i besojnë që të paguajë edhe më vonë kur nuk ka të ardhura të mjaftueshme – është ndoshta e vërtetë që ajo ndoshta asnjëherë nuk e ka menduar se sa shumë martesa e saj me Fatmirin (Xhevat Qorraj), një gjykatës i respektuar i dalë në pension, e të mos e përmendim mjedisin urban relativisht progresiv të qytetit, e kanë mbrojtur atë nga kafshimet e tepruara të patriarkatit në Kosovë.
Në periferi, fshatrat ende drejtohen de facto nga grupe burrash, ku marrëveshjet me shtrëngime duarsh dhe borxhet e bixhozit të tyre kanë më shumë peshë, sesa sundimi i ligjit. Në një fshat të tillë, Fatmiri dhe Vera kanë një shtëpi të vogël, të cilën me vite përpiqen ta shesin – është e vetëkuptueshme ajo më shumë se ai. Më në fund, Vera dëgjon se pasi që një autostradë do të ndërtohet afër, vendi më në fund do të blihet. Ajo ia jep lajmin e mirë Fatmirit, si pjesë e dhuratës për ditëlindjen e tij, duke biseduar gëzueshëm për banesën që ata mund ta blejnë për vajzën e tyre me halle, Sarën (Alketa Sylaj), një nënë e vetme që ka marrëdhënie të ftohtë me babanë e saj. Po ashtu për pushimet dhe renovimet që mund t’i bëjnë në apartamentin e tyre. Ajo nuk arrin të vërejë reagimin e ftohtë të Fatmirit. Nuk e ka as idenë me të vogël për gjendjen e tij të mendjes, pasi në mungesën e saj të shkurtër – kur Vera shkon shpejt deri në dyqan – Fatmiri pi cigaren e fundit dhe e vret veten. Përmasa e shikimit zhvillohet në mënyrë të mençur përmes një xhirimi të gjatë, gjersa Vera kalon nga përditshmëria e tmerrshme e momentit të pakëndshëm, kur përpiqet të hyjë në tualet përmes derës në të cilën qëndron i mbështetur trupi i të vdekurit.
Skenari i guximshëm dhe josentimental i Doruntina Bashës nuk mbishkruhet asnjëherë. Në vend të kësaj, Krasniqi na vendos në këndvështrimin e Verës me pak fjalë: Vera duke lustruar këpucët e burrit të saj të vdekur; Vera duke u paraqitur në punë pavarësisht shqetësimeve të kolegëve të saj; Vera duke dëgjuar stoikisht kushëririn e Fatmirit, Ahmetin (Astrit Kabashi), duke dhënë lule si shenjë proteste për pikëllimin. Por, kur Ahmeti pretendon se shtëpia në fshat i përket atij, Vera gjen zërin e saj. Dhe burrat e fshatit, të cilët dinë disa të vërteta të pakëndshme, potencialisht shkatërruese për Fatmirin, mbështesin pretendimin e Ahmetit dhe dalin kundër saj si një mafi rurale kosovare.
Drejtoresha e fotografisë, Sevdije Kastrati, alternohet mes pamjeve të gjera dhe të ngrohta me kompozim të ftohtë, por është gjithmonë e fiksuar te Vera, herë vetëm tek ajo, ndonjëherë bashkë me gjësendet përreth. Por, sado që linjat janë tërhequr në mënyrë të mprehtë në mes të forcave të mëdha e të pandalshme të traditës takohen me modernitetin dhe konservatorizmin, Vera akoma arrin të na befasojë, duke dalë në avantazh – si përballja që ajo kurdisi me zgjuarsi për të zënë vend në një kafene për të shurdhër – edhe përkundër shanseve të grumbulluara kundër saj.
Hiti i “Sundanceit”, “Zgjoi” i Blerta Bashollit trajton shumë çështje të njëjta, megjithëse “Vera” është padyshim një film më bindës. Të dyja, megjithatë, përfaqësojnë një brez të ri të kineasteve nga vendi më i ri i Evropës, mençuria e të cilave tejkalon vitet e kombit të tyre, pasi kuptojnë se fuqizimi megjithatë nuk vjen me garancinë e lumturisë – në fakt hap probabilitetin e vështirësive të pafundme – por është më mirë sesa të kënaqurit, injoranca e vetëkënaqësisë. Të ëndërrosh është diçka shumë mirë, por duhet të jesh në gjumë për ta bërë atë.
Marrë nga “Variety”. Përktheu: Alberina Haxhijaj
