Azili i imponuar nga diktatura e kamufluar

Shkrimtarit dibran Agron Tufa s‘i ka vajtur mendja asnjëherë në jetë që një ditë ta provojë fatin e kolegëve të tij azilantë: Brodski, Dante, Kadare.

Pas rënies së komunizmit, shkrimtari Ismail Kadare ishte ndër të parët që kërkoi hapjen e arkivave të fshehta. Një letërkëmbim i ashpër me presidentin Ramiz Alia, më 1990, bëri që Kadare të kërkojë azil politik në Francë.

Tri dekada më pas, një tjetër shkrimtar shqiptar kërkon azil.

Agron Tufa, i ndodhur në krye të Institutit të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit, thotë se shkaku i rrezikut për jetë, u detyrua ta braktisë Shqipërinë. Një aeroplan i nisur nga Aeroporti i Prishtinës, Tufën e dërgoi në Zvicër ku edhe po pret ta marrë statusin e azilantit.

Rrëfimin e tij për problemet dhe azilin e ka bërë të ditur në një intervistë për “Koha Ditore”.

Gjysmë viti më parë, deputetë socialistë kërkuan largimin e Tufës nga ky post me arsyetimin se me punën e tij në Institut, po “baltos” dëshmorët e Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare. Kurse në korrik, kufizuan me ligj periudhën kohore të studimeve që mund të kryejë ISKPK-ja.

Në shtator, Tufës dhe avokatit të tij i është lënë një mesazh kërcënues në rrjetin social Facebook.

“Ju dhe familjarët tuaj ballistë e fashistë nuk do keni vend më tek ne, se e shkruat vetë fundin tuaj. Si dolët avash nga llumi, si pa kuptuar, ashtu do t’ju heqim dhe ne avash të mëdhenj e të vegjël, se ka qenë gabim i madh që për ju pati mëshirë. Të gjithëve gropa ju pret!”

Saga familjare e Tufës e rrëfyer mjeshtërisht në romanin “Tenxherja”, fitues i çmimit “Rexhai Surroi”, të “Grupit KOHA” në vitin 2010, vazhdon ende. Rrëfimi nga koha e diktaturës për Tufën nuk ka mbaruar. Në pritje të një përgjigjeje për azil politik, Tufa iku nga ajo që e cilëson “diktaturë me zor e kamufluar”.

I përballur me reagime të ashpra për shkak të punës në Institutin që merret me krimet dhe pasojat e komunizmit në Shqipëri, Tufa alarmon për restaurimin e frymës enveriste në Shqipëri.

E gjithë situata u përshkallëzua kur Instituti i Tufës botoi librin studimor “Krimet e komunistëve gjatë luftës (1941-1944)” të historianit Çelo Hoxha. Në fund të librit është botuar një shtojcë me 265 emra, të cilët pretendohet të jenë përgjegjës për krimet e ndryshme gjatë luftës.

Thotë se bashkë me kolegët është përpjekur ta pastrojë historinë e LANÇ-së dhe se lufta antifashiste e popullit shqiptar nuk është monopol i Partisë Komuniste Shqiptare (më vonë PPSH). Megjithatë, heronjtë e saj i cilëson “tullumbace të fryra propagande”, ndonëse e sqaron se askund në libër ata nuk janë cilësuar me termin “kriminelë”. Një gjë të tillë thotë ta kenë bërë një pjesë e mediave.

“Ne duam t’i pastrojmë luftën dhe heronjtë nga gënjeshtrat, nga ajo që nuk i bën nder askujt”, insiston Tufa. Aktin e tij e cilëson disidencë, teksa azilin “të keqe më të vogël dhe zgjidhje të imponuar”. Sido që të jetë, në rast se autoritetet zvicerane refuzojnë t’ia njohin statusin e azilantit politik, Tufa ka një plan B.

“Siç e kam pasë paralajmëruar edhe në një status, do të kërkoj strehim politik familjarisht në Republikën e shtetit të Kosovës”.

KD: Zoti Tufa, debati për historinë gjatë gjithë kohës te shqiptarët shkakton elektrizim, çfarë ndodhi realisht me ju? Pse vendosët të kërkoni një atdhe të dytë?

Tufa: Kjo ka ndodhur për shkak se ideologjia e importuar komuniste në Shqipërinë e pas vitit 1944, me mitin e rremë, falsifikator e propagandistik të Luftës Antifashiste Nacional-Çlirimtare - LANÇ, me hiperbolat e paturpshme të 70 mijë luftëtarëve partizanë dhe 28 mijë dëshmorëve, u bënë bibla e vetme për ndërtimin e perceptimit masiv ndër breza deri në falimentin total të diktaturës. Lufta Antifashiste NÇ duhej të ishte një tabu e shenjtë, sepse siç propagandohej, ajo ishte “themeli i të gjitha fitoreve të socializmit”. Se sa e “shenjtë” ka qenë kjo “luftë”, e udhëhequr nga Miladini dhe Dushani dhe emisarët e PKJ-së, ne e kemi dëshmuar me shumë libra, literaturë dhe dokumentet e vetë udhëheqësve të Luftës. Shteti shqiptar postkomunist, qeveritë dhe politika postkomuniste u dominuan nga trashëgimtarët e zombifikuar ideologjikë në çdo fushë; kjo trashëgimi erdhi duke u konsoliduar, organizuar e tashmë jemi në fazën e ripërtëritjes së totalitarizmit. Ende nuk guxon kush që ta prekë e ta ndryshojë biblën e versionit komunist për historinë e luftës dhe pasluftës. Ne si Institut i Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, pa mohuar kontributin shumë të madh të autorëve të tjerë, bashkëmendimtarë para nesh, provuam ta ndryshojmë, ta përmbysim këtë narrativë komuniste mbi historinë, madje duke u bazuar ekskluzivisht edhe në dokumentet flagrante të vetë komunistëve, që gjenden në arkivat tona shtetërore. Ne provuam t’ua dëshmojmë me fakte shqiptarëve, që pushtuesin e kanë luftuar edhe formacione të tjera antifashiste dhe lufta nuk është aspak ekskluzivitet vetëm i formacioneve të udhëhequra nga komunistët serbo-malazezë e shqiptarë; që lufta gjoja çlirimtare ka qenë një luftë e tërbuar për pushtet, në pritje të pushtetit në fund të luftës dhe se, më shumë se kundër okupatorit (rreth 417 gjermanë të vrarë gjithsej kundrejt 28 mijë partizanëve (!), lufta u drejtua kundër formacioneve antifashiste kundërshtare – Ballit Kombëtar, Legalitetit dhe indipendentëve, si Muharrem Bajraktari; që formacionet partizane shtypën e nënshtruan me akte terrori të pashembullta vëllavrasjeje shumicën e krahinave antikomuniste në jug e në veri të vendit; që krimet e partizanëve shqiptarë mbi popullatën e Kosovës janë bërë në marrëveshje të plotë bashkëpunimi me udhëheqjen e armatës së PKJ-së, deri tek 6 eshalonet e përzishme të vdekjes me të rinj kosovarë, që u urdhëruan të nisen në frontin e Adriatikut (Trieste), por që nuk u kthyen dot, sepse u masakruan gjatë itinerarit: në Tivar, Dubrovnik etj.; që formacionet partizane shtypën qëndresën kundërkomuniste të Veriut dhe të Jugut, duke instaluar diktaturën me forcë e vëllavrasje masive.

Këto e të tjera aspekte thelbësore nuk janë lejuar të futen në sistemin arsimor, duke vazhduar të minohet ndër breza marrëdhënia jonë me të vërtetën.

Kur ne u vumë shqiptarëve këtë pasqyrë të së vërtetës për njohjen reale të historisë, reagimi ishte sulmi i egër, kërcënimi personal, fushatat e linçimit nga deputetë e shtetarë, nga ish-oficerët operativë të Sigurimit të diktaturës, që janë në krye të institucioneve. E meqë me këta të fundit unë e kolegët e mi kishim ndërmarrë, konform e në respekt të ligjit, një fushatë identifikuese, për t’ia bërë të njohur publikut dukurinë – ç’do ish-Sigurimi, kjo polici politike e diktaturës, përgjegjëse për krimet, dhunën, gjenocidin e përndjekjen e qytetarëve shqiptarë – pra ç’punë ka ish-Sigurimi i shtetit në institucionet e sotme demokratike?

Atëherë filloi përndjekja e rrezikshme ndaj meje, institutit, kolegëve dhe kryesisht ndaj jetës sime e familjes, përmes disa kërcënimeve me vdekje, kanosjeve në rrugë, ambiente publike, etj. etj.

Nuk pata rrugë tjetër, pasi kisha të bëja me ish-Sigurimin dhe skenarët e tyre, që ndiqnin njëri- tjetrin, duke kombinuar kërcënimet me fushatën e sajesave, shpifjeve e përbaltjeve. Kur provuan t’i afrohen familjes sime, atëherë mora vendimin të largohem nga Shqipëria përmes Aeroportit të Prishtinës.

“Nuk mund ta humbisja familjen, në pritje të lirisë së ardhshme hipotetike”

KD: Jeni dorëhequr nga drejtimi i Institutit. Nuk e keni shqyrtuar idenë që duke qëndruar në Shqipëri ta fitoni betejën për të vërtetën tuaj dhe kundrejt kërcënimeve?

Tufa: Karakteri dhe mentaliteti im është qëndresa. Asgjë nuk ka mbaruar, vetëm se do të shpërngulet në një spirale të re, ndoshta më efikase. Kisha përgjegjësi për fëmijët dhe familjen (aty ku parapëlqen të godasë ish-Sigurimi i diktaturës). Nuk fitohej beteja në një shtet, tashmë monist, ku të gjitha pushtetet janë në dorë të një partie (paradoksalisht – trashëgimtare gjenetike e komunizmit enverist – e njëjta pemë gjenealogjike e KQ të PPSH-së). Vetë kjo forcë politike i mbushi institucionet me ish-oficerë të Sigurimit, me aktorë të drejtësisë komuniste, etj. Nuk ka socialistë në politikën shqiptare. Ndonjë përjashtim i rrallë përforcon rregullin. Socialisti shqiptar në politikë është një komunist i maskuar karrierist.
Nuk mund të rrija e të kërkoja drejtësi prej këtyre klaneve, ndonëse në procese gjyqësore janë ende, por kjo është një gjë e kotë, se gjyqet e tyre s’kanë kurrfarë lidhjeje me drejtësinë. Gjyqi zgjatet pafundësisht pa bërë para asnjë hap. Unë nuk mund ta humbisja familjen, në pritje të lirisë së ardhshme hipotetike.

KD: Ju keni dokumentuar, njollosur apo lustruar historinë e LANÇ-së?

Tufa: Nuk ka nevojë ta njollos unë LANÇ-në. Ajo e ka njollosur vetë veten me aktet e pandërprera terroriste, nënshtrimin me terror të krahinave, vëllavrasjen, luftën civile, tradhtitë ulëritëse ndaj Kosovës, krejt të përulur e të bindur si një armë e verbër në duart e serbo-sllavëve, që bënë të mundur, bashkë me sivëllezërit e tyre komunistë shqiptarë, boshatisjen dhe masakrimin e popullatës së Kosovës. Këto i kemi dokumentuar. Nëse ka (dhe besoj se ka) një gjë të mirë lufta, unë dhe kolegët e mi jemi munduar ta pastrojmë. Luftëtarët e lirisë, që u përfshinë pa ditur gjë, në formacionet partizane (përfshij dhe gjyshin tim të ndjerë), nuk dinin gjë se si do të përdoreshin. Ata luftuan me idenë se po çlironin atdheun, ndonëse nuk ishin dhe aq qorra kur i urdhëronin të vrisnin vëllezërit e tyre. Unë jam përpjekur të dëshmoj se lufta antifashiste e popullit shqiptar nuk është monopol i Partisë Komuniste Shqiptare (më vonë PPSH).

KD: Si mendoni, ka njëfarë dore lidhje asociative me ”Tenxheren” situata në të cilën ndodheni?

Tufa: Mendoj se situatën dramatike në narrativën e romanit tim “Tenxherja” dhe situatën e sotme e shkaktuan të njëjtët aktorë: dje përmes një diktature legale, sot përmes një diktature me zor të kamufluar.

“Kjo është diktatura e Trashëgimtarëve”

KD: Para së gjithash, reagime të ashpra keni marrë nga njerëz të politikës, nga radhët e partisë në pushtet. Ju duket kjo një reminishencë e kohës së regjimit komunist apo “aksidentalizëm demokratik”?

Tufa: Ajo nuk është reminishencë e kohës, por është e drejtpërdrejtë; gjithë trupa e aktorëve të asaj kohe, gjithë rekuizita e ish-Sigurimit famëkeq, gjithë konkubinat politike, etj., etj., të gjitha këto inerte të diktaturës në bashkëpunim me krimin e strukturuar shtetëror, korrupsionin tronditës, trafiqet e ndryshme e çdo lloj perversiteti. Besoj është e tepërt t’ju citoj emra. Kjo është diktatura e Trashëgimtarëve.

KD: Sipas jush, ku buron pezmi nga e kaluara te shqiptarët? Pse nuk e kanë guximin të përballen me të, apo pse të tashmen e projektojnë mbi të kaluarën?

Tufa: Shqiptarët me rënien e diktaturës më mizore të shekullit XX u kapën në flagrancën e një bankroti total të dijeve e përvojës. Ishim një popull i zombifikuar ideologjikisht, pa elita (sepse ato i pushkatuan, i burgosën dhe vdiqën nëpër kampet e punës së detyruar, në miniera, kanale, etj.). Elitat (intelektuale, fetare, politike) nuk lindin si gjenerata kikiriku. Për shembull, vetëm gjatë ditëve të nëntorit 1944, me të ashtuquajturin “çlirim” i Tiranës, komunistët me firmën e Enver Hoxhës masakruan e pushkatuan 38 intelektualët më të rëndësishëm të kryeqytetit, të profesioneve të ndryshme, të gjithë të shkolluar nëpër universitetet e Perëndimit. A e imagjinoni dot çfarë do të thotë kjo për një Tiranë rreth 30 mijë banorësh?

Tragjedia shqiptare e pas viteve 1990 është tragjedia e elitave. Fatkeqësisht, elitat nuk qarkulluan, fronti i djathtë nuk u arrit të konsolidohet e të imponojë reforma të mëdha, përfshij Lustracionin dhe edukimin e brezave me njohjen e Dramës së Madhe të terrorit komunist, e cila e shpërfytyroi në mënyrën më të shëmtueshme atdheun tonë dhe qe përgjegjës për ndarjen kombëtare pas Luftës së Dytë, sikundërse për çarjen e pariparueshme që shkaktoi brenda Shqipërisë komuniste me anë të luftës së klasave.

KD: Në fillim të muajit prill, në Komisionin e Ligjeve të Kuvendit të Shqipërisë, u stopua një rezolutë e Institutit që keni drejtuar ju, me të cilën drejtuesit e LANÇ-së shpalleshin kriminelë lufte. Ishte ekzaktësisht ky formulim apo është devijuar gjatë raportimit në media?

Tufa: Bëhet fjalë për librin studimor “Krimet e komunistëve gjatë luftës (1941-1944)” të historianit Çelo Hoxha, që kemi botuar në ISKK. Aty përcillet, në fund të librit, dhe një shtojcë, e cila sqaron konceptin që u paraprin 265 emrave të listës, se pse këta emra janë përgjegjës për krimet e ndryshme gjatë luftës.

Përgjegjësia në këto krime është direkte, përmes vrasjeve/pushkatimeve; e tërthortë, përmes zbatimit të tyre, si plaçkitje, konfiskime, djegie fshatrash e krahinash, sekuestrime ose pengmarrje fshatarësh ose dhe të qenët dëshmitarë okularë; hierarkike – si përgjegjës të Brigadës apo njësisë që urdhëron të kryhen krime.

Libri, përveç një introdukte të gjerë shpjeguese për metodologjinë, bazohet tërësisht mbi vetë dokumentet e arkivave të shtetit komunist. Ndërsa përcaktorin “kriminel” nuk e kemi vendosur kurrë në libër. Kjo është shpifje e medias, që e botonin listën të prerë nga konteksti.
Ne e kemi përdorur termin “krime” në bazë të ligjit të luftës, me të njëjtën referencë që vetë komunistët e kanë përdorur në Gjyqin Special (1945). Midis “krim”, “përgjegjësi për krimet dhe “kriminelë”, ka një raport semantik shumë të dallueshëm. “Kriminel” mund ta thotë një Gjykatë në fund të gjyqit. Këtë ne nuk e kemi thënë asnjëherë në libër. Kështu që, intelekteve të komunistëve si Braho, Tarifa, veteranëve etj., etj., edhe në këtë rast u dalin veshët nga torba.

“Ne duam t’i pastrojmë luftën dhe heronjtë nga gënjeshtrat”

KD: Për heronjtë dhe tradhtarët, te shqiptarët debati nuk merr fund kurrë. Çfarë paraqet për ty LANÇ-ja dhe heronjtë që ka prodhuar?

Tufa: Një simbolikë të diskutueshme për kundërshtimin e pushtimit me armë, gjykuar ekzotikisht kjo, pa përmbajtjen brenda. Heronjtë e saj janë “tullumbace të fryra propagande”, si ato që nxori në Bulevardin kryesor dhe që unë me një parakalim, ua shfryva, ngase realisht një pjesë janë vrarë gjatë nënshtrimit të zonave shqiptare me forcë gjatë luftës, për të vendosur Këshillat Nacionalë-Çlirimtarë, si formë pushteti ende pa mbaruar lufta, premisë kjo që të kontrollonin zgjedhjet e ardhshme, siç edhe e bënë më 2 dhjetor 1945. Një pjesë tjetër e heronjve të silikonuar janë vrarë për armiqësi, hakmarrje, njëri me tjetrin, etj. Një pjesë tjetër i kanë vrarë vetë Miladini, Dushani dhe Enveri (si Mustafa Gjinishi, Ramize Gjebrea), një pjesë kanë rënë si vullnetarë bolshevikë në Spanjë, të orientuar nga Moska dhe Kominterni, pjesa tjetër është vrarë pas vitit 1945, d.m.th. duke vrarë shqiptarët antikomunistë. Për më hollësisht, studiuesi skrupuloz Kastriot Dervishi u ka bërë një “vetting” të hollësishëm 100 heronjve të Bulevardit, bazuar në arkivat dhe dokumentet e vetë komunistëve. Dalin shumë pak që kanë rënë në luftë të hapur me pushtuesin. Për ata që kanë rënë në një luftë të tillë, respekti e nderimi janë absolutë, edhe pse nuk e dinin se për çfarë po e derdhnin gjakun, për cilin sistem. Ne duam t’i pastrojmë luftën dhe heronjtë nga gënjeshtrat, nga ajo që nuk i bën nder askujt.

KD: Jeni në bela me historinë, apo me periudha e figura të saj?

Tufa: Të gjithë janë në bela me historinë, gjithandej. Por ndërsa në vendet e tjera ka pasur liri në interpretimin dhe dokumentimin e historisë, tek ne kjo nuk është bërë dhe po provohet se është vështirë të bëhet edhe 30 vjet pas rënies së diktaturës. Sepse duhej spastruar e mënjanuar trashëgimia komuniste nga institucionet, ashtu siç ka paralajmëruar vazhdimisht Këshilli i Evropës me rezolutat e shumta të tij. Nuk është punë periudhash për mua. Ideologjizimi komunisto-enverist i pikëpamjeve historiografike mbi historinë, prek këndvështrimin mbi të gjitha periudhat. Ndërsa luftën e LANÇ-së e hyjnizon, duke mashtruar e falsifikuar përtej çdo përfytyrimi naiv!

KD: Periudha e komunizmit ka mbaruar apo po përjetojmë neoenverizmin?

Tufa: Ajo po restaurohet në “mënyrë krijuese” nga adeptët e rinj, të përgatitur në epruvetat e laboratorëve enveristë. Janë trashëgimtarët tani, që janë mprehur për të pasur tagrin e të drejtën e kontrollit mbi historinë si “krijues” e “trashëgimtarë”, tashmë edhe të historisë postmoderne, ku doemos, ata duhet të jenë aktorët vendimtarë. Një Sodomë-e-Gomorrë sharlatanësh, të cilët duhen fshirë me një Fshirëse të Madhe, të mos njollosin e ndotin çdo gjë që ata prekin.

KD: Pse mendoni se azili është zgjidhja më e mirë për një shkrimtar?

Tufa: Është e keqja më e vogël. Nuk e kisha menduar ndonjëherë që do të jem në një shoqëri me paraardhësit e mi që nga Ovidi, Dante, Brodskij, etj., etj. Është një zgjidhje e imponuar, për fat të keq.

“Një horizont i mbushur përplot me xhelatët e djeshëm”

KD: E konsideroni veten disident të demokracisë?

Tufa: Padyshim që po. Për çfarë lloj demokracie mund të flitet kur ajo është një horizont i mbushur përplot me xhelatët e djeshëm?

KD: Po supozojmë se nuk ju miratohet kërkesa për azil, cili do të jetë hapi i radhës?

Tufa: Siç e kam pasë paralajmëruar edhe në një status, do të kërkoj strehim politik familjarisht në Republikën e shtetit të Kosovës.

KD: Nëse shteti shqiptar ju ofron garanci për sigurinë tuaj, do të ktheheni atje për ta vazhduar betejën me LANÇ-istët?

Tufa: Atëherë në burgjet e cilës Siguri të Lartë do t’i mbyllnin qentë e lëshuar nga ish-Sigurimi i Diktaturës? Të gjithë sa janë, mbi 3.200! Në cilin prej burgjeve do t’i mbyllnin Spartakët, Sabitët, Tarifët, me tërë zhganin e këtyre inerteve të diktaturës?
Nëse po, atë dua dhe unë. Betejën nuk e kam me LANÇ-istët, sepse nuk duhet kurrfarë beteje me këta plebejë të trashë të historisë dhe mendimit. Beteja ime është me ish-Sigurimin e shtetit të rehabilituar në drejtim të shtetit, që kontrollon pushtete si dikur, që përditë po e rreh e po e grin si tenja trupin e drobitur të shtetit e shoqërisë shqiptare.

KD: Nuk ju shkoi mendja “të rrini në besë” në Kosovë?

Tufa: Ah, e kam thënë më lart. Në besë të shtetit të Kosovës, po. Edhe pse enveristët e saj nuk janë më të mirë se tanët. Madje enveristët tuaj, Bekim, janë një kategori edhe më donkishoteske, për shkak se nëse ka pasur një armik me pasojat më tragjike Kosova, ky armik i saj ka qenë Enver Hoxha.

KD: Keni marrë mbështetje nga kolegët tuaj shkrimtarë?

Tufa: Absolute! Nuk e kisha menduar një mbështetje me një dritë kaq vezulluese të pikëllimit dhe arsyes. Sinqerisht nuk e dija se do të shkaktohej kaq zhurmë. Lexoj përditë letra të hapura publike nga Shqipëria dhe Kosova dhe kudo ku kam miq në botë, shumë edhe që nuk i kam takuar dhe njoh personalisht. Sinqerisht, nuk mund t’i mbash lotët.

KD: A është Tufa, Pamuku shqiptar apo replikë e Kadaresë së viteve të 90-ta?

Tufa: Sinqerisht kam veneracion për letërsinë që shkruan Pamuku, por nuk mendoj se personaliteti i tij ka qenë i konfrontuar në një angazhim të drejtpërdrejtë dhe ballas. Sidoqoftë, kundërvënia e Pamukut, nëse bëjmë krahasim (të cilin nuk do ta bëja me askënd), është e një shkrimtari të lirë me opinionin dhe ndërgjegjen e tij. Ndërsa unë e kam mision, e kisha detyrë dhe kauzë, zbardhjen e krimeve të komunizmit, publikimin e personave përgjegjës të ish-Sigurimit të shtetit, që kanë shpënë në vrasjen, përndjekjen dhe gjenocidin mbi qytetarët shqiptarë. Ndërsa përqasja me ikjen e Ismail Kadaresë, po, sepse na përftohet kësisoj një periudhë ciklike 30-vjeçare, kur komunizmi si sistem politiko-ideologjik ishte në vigjilje të shembjes, ndërsa tani, pas një rrethrrotullimi ciklik 30-vjeçar, ai po restaurohet nga e njëjta linjë e trashëgimisë. Gjithë zhvillimi demokratik dhe përpjekjet për demokratizimin e shoqërisë shqiptare përfundojnë me një bilanc duarthatë: diktaturën se diktaturën! A mos vallë është diç irracionale e ngulitur në kodin fatidik të shoqërisë sonë që i prodhon me inkoshiencë kolektive diktaturat?