2025-ta me zvogëlim buxheti në kulturë e repriza projektesh kapitale

Ministria e Kulturës vitin e kaluar kishte buxhet prej 88 milionë e 118 mijë eurosh. Sivjet, sipas projektligjit që pritet të votohet në Kuvend, do të ketë buxhet prej 86 milionë e 399 mijë eurosh. Fiks 1 milion e 719 mijë euro më pak. Se MKRS-ja nuk i ka bërë hesapet mirë vjet, kur ka bërë planifikimet buxhetore për vitin 2024 e parashikimet për 2025, vërehet qartë. Me Ligjin për buxhetin e këtij viti, MKRS-ja kishte parashikuar 93 milionë e 587 mijë euro për vitin 2025. Por do t’i ketë 7 milionë më pak sesa planifikimet, e madje as sa këtë vit. Projektet kapitale janë një histori më vete

Se Ministria e Kulturës ka telashe në planifikimet buxhetore vjetore merret vesh lehtë nëpërmjet projekteve kapitale dhe realizimit të tyre. Vizioni i politikave kulturore kthehet në planifikime më afatgjata të buxhetit. 

Por edhe nga kjo perspektivë, MKRS-ja rezulton e mjegullt. Projektligji mbi ndarjet buxhetore për vitin 2025, që është miratuar javën e kaluar në Qeverinë e Kosovës, nxjerr në pah këto probleme dhe disa të tjera. Ministria e Kulturës për vitin që vjen do të ketë më pak buxhet se këtë vit, përderisa barra e tkurrjes së buxhetit prek sferën e kulturës për afro një milion euro. E te projektet kapitale tradita vazhdon: “copy-paste” nga viti në vit për shumicën e projekteve. 

Ministria e Kulturës vitin e kaluar kishte buxhet prej 88 milionë e 118 mijë eurosh. Sivjet, sipas projektligjit që pritet të votohet në Kuvend, do të ketë buxhet prej 86 milionë e 399 mijë eurosh. Fiks 1 milion e 719 mijë euro më pak. Se MKRS-ja nuk i ka bërë hesapet mirë vjet, kur ka bërë planifikimet buxhetore për vitin 2024 e parashikimet për 2025, vërehet qartë. Me Ligjin për buxhetin e këtij viti, MKRS-ja kishte parashikuar 93 milionë e 587 mijë euro për vitin 2025. Por do t’i ketë 7 milionë më pak sesa planifikimet, e madje as sa këtë vit. 

Zbritja e buxhetit ka prekur kulturën si një prej katër sferave që mbulon MKRS-ja. Përderisa, sipas tabelave buxhetore, për sivjet në kulturë qenë 26 milionë e 242 mijë euro, për vitin që vjen do të jenë 25 milionë e 370 mijë euro. Investimet kapitale megjithëse janë rritur si numër, janë zvogëluar si buxhet. Për vitin 2024 ishin 11 milionë e 440 mijë euro për 16 projekte kapitale e për vitin 2025 do të jenë 10 milionë e 205 mijë euro për 20 projekte. Tabelat buxhetore tregojnë edhe realizimin e buxhetit për investimet kapitale në kulturë. E MKRS-ja këtu, sipas shifrave, çalon jo pak. I është dashur të planifikonte si buxhet të ri veç 1 milion e 250 mijë euro, pasi 9 milionë e 255 mijë i ka bartur si mjete të pashpenzuara nga viti i kaluar. “Teatri i operës dhe baletit ‘Dr. Ibrahim Rugova’”, “Muzeu i Artit Bashkëkohor”, “Renovimi i Teatrit Kombëtar”, janë prej projekteve që janë bartur nga viti i kaluar. Dy të parat, aso që tash e gati dy dekada barten. Njëkohësisht janë dy projektet më të mëdha kulturore që i synon shteti. Për të parin ka histori të gjatë, hapje themelesh, vënie të gurit themeltar, shpenzim të mbi 1 milion eurove, ndërrim lokacioni e në dy vjetët e fundit tentime të dështuara për të siguruar projekt të ri. E për Muzeun e Artit Bashkëkohor ishte hartuar një projekt më pas, hapësira ishte zënë me tjetër ndërtesë e tjetër destinim, kurse prej vjet MKRS-ja ka një dokument që përcakton hapat e themelimit e funksionimit të këtij muzeu, që figuron ligjërisht e është përcaktuar që një pjesë e ish-ndërtesës së “Rilindjes” të jetë hapësira e këtij institucioni. 

Përderisa skena e pavarur kulturore i ka ankesat e vazhdueshme për mungesë hapësirash, kjo kategori për vitin që vjen do të ketë më pak buxhet sesa që kishte këtë vit. Te subvencionet e “Përkrahjes së kulturës” sivjet ishin 4 milionë e 900 mijë euro. Kurse për 2025-tën janë paraparë 4 milionë e 300 mijë euro. 

Dramaturgu Jeton Neziraj vitin e kaluar, në raport me buxhetin e këtij viti, kishte thënë se MKRS-ja vazhdon të ngecë në fushat më të komplikuara, siç janë administrimi i fondeve dhe mënyra e distribuimit të tyre. 

“Është një ‘nerv’ kapital që MKRS-ja nuk e ka trajtuar fare, s’ka pasur guxim e as dije të ballafaqohet me të: investimet kapitale dhe krijimi i hapësirave kulturore, sidomos në Prishtinë. Dhe kështu, hapësirat kulturore kanë ardhur duke u tkurrur këtyre viteve dhe skena kulturore, pavarësisht me rritje buxhetore, është gjuajtur skutave e margjinave dhe operon në kushte të mjerueshme”, ka përsëritur ai.

Gjendjen në këtë aspekt e ka ripërshkruar si dramatike. 

“Kryeqyteti është duke e vuajtur mungesën e hapësirave kulturore – jo për mungesë të tyre, por për mungesë të vullnetit të MKRS-së, por edhe të Komunës së Prishtinës. Dhe prandaj sot në Prishtinë nuk kemi asnjë teatër të denjë që ka infrastrukturë solide”, ka përshkruar ai para një konstatimi të prerë: ”Punojmë sikur të ishim në vitet ‘90, margjinave, skutave e bodrumeve”, ka përsëritur ai qëllimshëm, pasi gjendja nuk ka ndërruar. Muajin e kaluar për mungesë të hapësirave ka folur edhe në një tekst autorial për “Novosti” të Zagrebit. Nëpërmjet tekstit të titulluar “Opera e bretkosave”, që është botuar edhe në Shtojcën për Kulturë të “Kohës Ditore”, të dielën e kaluar, Neziraj ka shkruar se Prishtina është sot kryeqyteti ndoshta i vetmi në Evropë që nuk ka teatër të vetin të qytetit. 

“Ndërkohë qeveria e Kurtit pati premtuar edhe ndërtimin e një, siç e quanin ‘Teatër të Ri Kombëtar’. Por pastaj duket se u korrigjuan dhe thanë se me ‘të ri’ e kanë menduar renovimin që kanë plan t’ia bëjnë teatrit ekzistues, Teatrit Kombëtar të Kosovës i cili, meqë ra fjala, është mbyllur tash e gati tre vjet dhe rinovimi i tij akoma nuk ka filluar. Mirë, dakord, një shirit i kuq rrethues është vënë rreth tij dhe kjo jep shpresë në fillimin e punëve”, ka shkruar ai. Të martën, derisa ka komentuar projektbuxhetin e vitit që vjen, ka thënë se bëhet fjalë për të njëjtat sfida, të njëjtat kërkesa dhe të njëjtat beteja. 

Në beteja thuajse të njëjta është edhe Ministria e Kulturës me planifikimet buxhetore që bën. Te sfera e trashëgimisë kulturore për vitin që vjen në përgjithësi ka rritje të buxhetit. Nga 15 milionë e 371 mijë sa ishin këtë vit, për 2025-tën janë planifikuar 18 milionë e 787 mijë euro. Rritja vërehet edhe tek investimet kapitale në këtë fushë. Prej 11 milionë e 371 mijë eurosh për këtë vit, për atë që vjen kjo shumë do të jetë 15 milionë e 112 mijë euro. Janë shtuar edhe projektet kapitale prej 103 në 131. MKRS-ja ka shtuar punën në terren sa u përket restaurimeve nëpërmjet kompanive private. Por funksionalizim të monumenteve nuk ka. Planet e menaxhimit mungojnë. Edhe aty ku janë bërë, implementimi është sfidë më vete. Për këtë është kritikuar jo rrallë. Por, edhe te trashëgimia kulturore tabelat financiare tregojnë se MKRS-ja ka pazotësi në realizim të projekteve. Nga 15 milionë e 112 mijë euro, 12 milionë e 120 mijë janë bartje nga ky vit e si planifikim i ri figurojnë veç 2 milionë e 992 mijë euro.