“Më mirë të më kishin vrarë” - Një luftë e harruar që shkatërron jetën e grave

Dhuna seksuale në Etiopi është kryesisht e padokumentuar, por BBC-ja ka mbledhur të dhëna që tregojnë se ka pasur mijëra raportime për përdhunime midis korrikut 2023 dhe majit 2025, me viktima nga tetë deri në 65 vjeç.

Paralajmërim: Ky raport përmban përshkrime të përdhunimit dhe dhunës seksuale. Emrat e viktimave janë ndryshuar dhe detajet identifikuese janë evituar për të mbrojtur privatësinë dhe sigurinë e tyre.

Enat ishte në shtëpi me mbesën e saj tetëvjeçare kur ushtarët erdhën mëngjesin e një të diele, thotë ajo.

Ushtria etiopiane po kryente kontrolle nëpër shtëpitë në rajonin e Amhara-s më 5 janar të këtij viti, si pjesë e një goditjeje ndaj një rebelimi në rritje të nisur nga milicitë lokale të njohura si Fano.

Enat thotë se tre burra, të veshur me uniforma ushtarake, hynë në shtëpinë e saj në Gondarin Jugor dhe filluan të bënin pyetje në lidhje me prejardhjen e saj familjare dhe nëse luftëtarët Fano kishin vizituar birrarinë ku ajo punonte.

Enat, 21 vjeç, tha se e kishin vizituar.

“Si mund të gënjejmë? Si mund ta fshehim të vërtetën?”, thotë Enat, duke vënë në dukje se Fano - një fjalë në gjuhën amharike që përkthehet si luftëtarë vullnetarë - përbëhet nga vendas.

Gjërat u përshkallëzuan shpejt.

Pasi iu bënë pyetje në lidhje me prejardhjen e saj familjare, Enat thotë se ushtarët filluan ta fyenin, pastaj e kërcënuan mbesën e saj me një armë dhe vajza e vogël filloi të qante.

Enat thotë se njëri nga ushtarët e përdhunoi më pas para mbesës së saj, ndërsa të tjerët ruanin.

“Iu luta të mos më lëndonin... Por zemrat e tyre nuk më mëshiruan. Më dhunuan”.

Mijëra raportime për përdhunime dhe sulme

Enat, e cila është nga grupi etnik Amhara, i dyti më i madh në Etiopi, është midis mijëra grave që besohet se janë sulmuar dhe përdhunuar seksualisht që nga fillimi i konfliktit midis ushtrisë etiopiane dhe Fanos në gusht të vitit 2023.

Dhuna seksuale në rajon është kryesisht e padokumentuar, por BBC-ja ka mbledhur të dhëna që tregojnë se ka pasur mijëra raportime për përdhunime midis korrikut 2023 dhe majit 2025, me viktima nga tetë deri në 65 vjeç.

Ndërsa kufizimet kanë penguar mediat e pavarura të hyjnë në Amhara për të mbuluar konfliktin, ekipi i BBC-së në Nairobi, në Kenian fqinje, arriti të flasë me gra dhe mjekë në rajon, duke ofruar një pasqyrë të rrallë mbi ndikimin e krizës.

Konflikti filloi kur qeveria u përpoq të shpërndante grupet ushtarake rajonale, përfshirë ato në Amhara, të cilat kishin luftuar me ushtrinë gjatë luftës civile 2020-2022 në rajonin fqinj, Tigray.

Milicia Fano u ndje e tradhtuar nga ky veprim dhe besonte se kjo do t’i linte të pambrojtur nga sulmet ndaj Tigray dhe vendeve të tjera, veçanërisht pasi dhuna kundër komunitetit Amhara ishte intensifikuar, sipas grupeve të të drejtave të njeriut.

Në përgjigje, Fano nisi një rebelim, duke pushtuar qytete të mëdha. Ata pretendojnë se po luftojnë për autonomi rajonale dhe po mbrojnë komunitetet e tyre nga margjinalizimi nga qeveria etiopiane.

Kryengritja ka rezultuar në një shtypje të dhunshme nga ushtria, e cila i quan Fanot “etno-nacionalistë radikalë”.

Që nga fillimi i konfliktit, të dyja palët janë akuzuar për abuzime të shumta të të drejtave të njeriut, duke përfshirë vrasje, ndalime arbitrare, zhvendosje me forcë, shkatërrim të pronës, plaçkitje dhe raste të përhapura të dhunës seksuale, përfshirë përdhunimin.

Grupet e të drejtave, përfshirë Amnesty International, thonë se ka prova që ushtria është në mënyrë disproporcionale përgjegjëse për abuzimet. Ata gjithashtu thonë se njerëzit Amhara në pjesë të tjera të Etiopisë janë shënjestruar qëllimisht nga forcat e sigurisë dhe grupe të tjera të armatosura.

Përpara se të sulmohej, Enat nuk kishte kryer kurrë marrëdhënie seksuale dhe planifikonte që një ditë të martohej në kishën lokale në një ceremoni të kryer në përputhje me ritet e Kishës Ortodokse Etiopiane, ashtu siç kishin bërë edhe gratë e tjera në familjen e saj.

Martesa të tilla janë ndër traditat më të nderuara të popullit Amhara, të cilët janë kryesisht të krishterë ortodoksë, por kjo kërkon që çiftet të mbeten “të pastra” dhe të mos kenë asnjë kontakt seksual deri në martesë.

“Para asaj dite, nuk kam njohur kurrë një burrë”, thotë ajo.

“Do të kishte qenë më mirë nëse do të më kishin vrarë”, thotë ajo.

“Familja më gjeti pa ndjenja”

Tigist, 18 vjeçe, nga West Gojjam, gjithashtu në rajonin e Amhara, punonte në çajtoren e vogël tradicionale të familjes së saj përpara se të sulmohej.

Ajo përshkruan se si, në janar 2024, një ushtar që ishte një klient i rregullt e ngacmoi.

Ajo thotë se e refuzoi atë - një veprim që ajo beson se çoi në sulm.

Më vonë atë mbrëmje, ndërsa po kthehej në shtëpi nga puna, ajo thotë se tre ushtarë, përfshirë burrin që e ngacmoi, i zunë pritën në rrugë dhe e përdhunuan në grup në trotuar.

“Familja ime më gjeti pa ndjenja në anë të rrugës”, kujton ajo. “Më çuan në klinikë, ku kalova pesë ditë”.

Që nga sulmi, Tigist thotë se nuk ka mundur të dalë nga shtëpia e saj, e “paralizuar” nga frika nga burrat dhe bota e jashtme.

“Frika ime më pengon të shkoj në punë... Sa herë që shoh ushtarë ose ndonjë burrë, më kap paniku dhe fshihem”, shprehet Tigist.

Ajo përfundoi duke u tërhequr nga jeta e saj dhe duke prishur fejesën. Thotë se nuk i tregoi kurrë të fejuarit të saj pse ose çfarë ndodhi.

E mbërthyer nga dëshpërimi, Tigist u përpoq t’i jepte fund jetës së saj, por familja e saj ndërhyri pikërisht në kohë dhe e shpëtoi. Ajo thotë se megjithëse ka menduar për vetëvrasje që atëherë, i ka premtuar familjes së saj se nuk do të përpiqet të vrasë veten përsëri.

“Është e neveritshme të kesh lindur grua”

BBC-ja ka mbledhur të dhëna nga 43 institucione shëndetësore në Amhara - afërsisht 4% e të gjitha institucioneve shëndetësore në rajon, dhe burime të tjera mjekësore për të marrë një pamje të asaj që ka ndodhur.

Në këto institucione, pati 2,697 raportime për përdhunim midis 18 korrikut 2023 dhe majit 2025. Fëmijët nën 18 vjeç përbënin 45% të rasteve.

Pak më shumë se gjysma e viktimave rezultuan pozitive për infeksione seksualisht të transmetueshme (IST), ndërsa shumë prej tyre mbetën shtatzënë dhe me trauma të rënda psikologjike.

Megjithatë, shumë viktima të dhunës seksuale nuk e raportojnë kurrë krimin ose nuk kërkojnë trajtim, nga frika e stigmës ose nga të kuptuarit se mund të kenë kontraktuar një IST ose të kenë mbetur shtatzënë.

Për këtë arsye, një ekspert i lartë i shëndetit, i cili ka folur për BBC-në në kushte anonimiteti për shkak të shqetësimeve të sigurisë, thotë se viktimat që vijnë nga mjediset në rajonin e Amharës janë “maja e ajsbergut”.

Lemlem është ndër ato që nuk e kanë raportuar kurrë përdhunimin e tyre ose nuk kanë kërkuar trajtim mjekësor, e tmerruar nga mundësia se mund të ketë një infeksion seksualisht të transmetueshëm, siç është HIV.

23-vjeçarja nga Gondari Jugor thotë se ushtarët qeveritarë hynë në shtëpinë e saj më 6 janar për të kërkuar informacion, një praktikë rutinë e ushtrisë.

Ajo thotë se kur nuk u dha atyre atë që donin, njëri nga ushtarët e përdhunoi.

“Ai më kërcënoi, duke thënë: ‘Nëse bërtet, një plumb është i mjaftueshëm për ty’”, thotë Lemlem.

“Qava pa pushim për një muaj të tërë. Nuk mund të haja. E tëra çfarë bëja ishte të qaja. Nuk mund as të ecja. Dhe u sëmura rëndë”, rrëfen ajo.

Lemlem thotë se sulmi e ka larguar edhe nga kisha, i cili, ka frikë se mund të jetë objekt thashethemesh.

“Është e neveritshme të kesh lindur grua. Nëse do të isha burrë, mund të më kishin rrahur dhe të largoheshin - nuk do të ma kishin shkatërruar jetën kështu”, thotë Lemlem, duke shpjeguar se si trauma e sulmit e ka bërë të ndihet keq se është grua.

Mjekët me të cilët ka folur BBC-ja thonë se ka pasur një rritje të ndjeshme të numrit të viktimave të dhunës seksuale që ata kanë trajtuar që nga fillimi i konfliktit.

“Ato vijnë duke u dridhur, shumë të frikësuara edhe për të folur”, thotë një mjek.

Megjithatë, ato që dalin hapur ngurrojnë të identifikojnë sulmuesit e tyre dhe rrallë kërkojnë drejtësi, pjesërisht sepse konflikti ka çuar në një shkatërrim të sundimit të rendit dhe ligjit. Në vend të kësaj, shumica e atyre që kërkojnë ndihmë mjekësore vijnë nga frika e shtatzënisë.

Të tjerat kërkojnë trajtim shumë kohë pasi janë sulmuar, një pikë në të cilën, disa ilaçe për infeksionet që kanë marrë, siç është HIV, nuk janë më efektive.

HIV-i shpesh mund të parandalohet me një trajtim të quajtur profilaksi pas ekspozimit, por vetëm nëse administrohet menjëherë pas marrëdhënies seksuale me dikë që është infektuar.

Një mjek tjetër vëren se shumë viktima thonë se nuk janë në gjendje të marrin trajtim menjëherë për shkak të ndërprerjeve të transportit dhe bllokimeve të rrugëve të shkaktuara nga konflikti.

Një mjek paralajmëron se ato kanë frikë se një krizë e shëndetit publik dhe sociale mund të jetë në prag.

Bazuar në informacionin që kanë mbledhur qendrat shëndetësore, janë “identifikuar shenja se infeksionet HIV mund të rriten dhe se problemet e shëndetit mendor dhe psikologjik mund të arrijnë nivele katastrofike”, duke vënë në dukje se disa viktima kanë tentuar vetëvrasje.

Shifrat nga Ministria e Shëndetësisë e Etiopisë në vitin 2022 treguan se shkalla e HIV-it në rajon ishte rreth 1.1 për 100 persona - më e lartë se mesatarja kombëtare.

Ndërsa sulmet janë kryer nga të dyja palët në konflikt, stafi mjekësor raporton se ka parë më shumë raste që përfshijnë ushtarë të ushtrisë etiopiane sesa milicinë Fano.

Një punonjës qeveritar me qasje në informacionin përkatës, i cili pranoi të fliste në kushte anonimiteti, tha gjithashtu se kështu ishte rasti.

Shumica e incidenteve të përdhunimit u raportuan në zonat urbane ku ushtria mban baza dhe ushtron kontroll, megjithatë ekspertët theksojnë se njerëzit që jetojnë në qytete kanë qasje më të mirë në trajtim, kështu që kanë më shumë gjasa të marrin ndihmë dhe t’i raportojnë sulmet.

BBC-ja nuk ishte në gjendje të intervistonte asnjë viktimë të sulmeve nga luftëtarët Fano për shkak të qasjes së kufizuar në vendet ku është e vendosur milicia.

Në qershor të vitit 2024, Zyra e Komisionerit të Lartë të OKB-së për të Drejtat e Njeriut, raportoi se Forca Kombëtare e Mbrojtjes Etiopiane, e cila përfshin ushtrinë, kishte kryer dhunë seksuale, përfshirë edhe kundër të miturve, në rajonin e Amhara-s gjatë konfliktit me milicinë Fano.

BBC-ja i ka kërkuar Ministrisë së Mbrojtjes së Etiopisë të përgjigjet ndaj akuzave, por pavarësisht muajsh pritjeje, nuk ka marrë përgjigje.

Kërkesat e përsëritura të BBC-së për informacion të detajuar nga autoritetet rajonale gjithashtu nuk patën sukses.

Një udhëheqës i Fano-s, Asres Mare Damtie, i ka thënë BBC-së se grupi nuk ishte në dijeni të ndonjë përfshirjeje të luftëtarëve të tij, duke thënë se nuk ishin bërë akuza kundër tyre dhe se zbaton dënime të ashpra, përfshirë vdekjen, për shkelësit.

BBC-ja ka mësuar se ka filluar një hetim i porositur nga qeveria, i udhëhequr nga Universiteti Bahir Dar i Etiopisë, mbi dhunën seksuale ndaj grave në lidhje me konfliktin në Amhara, teksa gjetjet pritet të publikohen në muajt në vijim.

Në vitin 2021, kur ushtria dhe aleatët e saj - të cilët atëherë përfshinin Fano-n, u përballën me akuza të ngjashme për sjelljen e tyre në konfliktin Tigray, qeveria dënoi përdorimin e përdhunimit, por i hodhi poshtë pretendimet si “të anshme dhe të gabuara”.

Deri më sot, asnjë veprim zyrtar nuk është zbuluar publikisht kundër autorëve.

Amnesty International ka ngritur shqetësime për atë që beson se është një model i vazhdueshëm i pandëshkueshmërisë në ushtrinë e Etiopisë.

“Nuk ka asnjë përpjekje kuptimplote për të sjellë autorët para drejtësisë”, thotë studiuesi rajonal i organizatës, Haimanot Ashenafi.

“Ata ende po luftojnë, janë ende atje pa pasoja për atë që kanë bërë... të mbijetuarit që kanë kaluar nëpër këtë përvojë që ndryshon jetën, meritojnë drejtësi”.

Për Enatin, pasojat e sulmit ndaj saj kanë qenë të shumta e të rënda.

Një muaj pas sulmit, ajo iku nga fshati i saj për t’i shpëtuar traumës së sulmit.

Pikërisht atëherë mësoi se ishte shtatzënë si pasojë e përdhunimit.

“Fillova të vjellja”, kujton ajo.

Ajo mendoi të kryente abort, i cili lejohet ligjërisht në Etiopi deri në 12 javë të shtatzënisë nëse një grua përdhunohet, por ishte e frikësuar.

“Isha e frikësuar nga Zoti dhe më vinte keq për nënën time. Çfarë do të bëhej me të nëse vdisja gjatë abortit?”, thotë ajo.

Ajo lindi një vajzë në fillim të shtatorit.

Pavarësisht asaj që i ndodhi, Enat e konsideron foshnjën një “dhuratë nga Zoti”.

Por ajo aktualisht jeton me një të afërm dhe nuk është në gjendje të punojë pasi duhet të kujdeset për vajzën e saj. Ajo shqetësohet për të ardhmen dhe se si do t’i sigurojë jetesën vetes dhe fëmijës së saj.

“Nëse kjo është ajo që konsiderohet të jetosh, atëherë po, unë po jetoj”, shton ajo.