Reflektimet e Anne Applebaum për pandeminë antidemokratike që po përhapet në botën tonë ofrojnë një përzierje të jashtëzakonshme të dëshmisë personale dhe analizës së ftohtë historike. Autorja e respektuar konservative, Applebaum, shkrihej në darkat e gjata të kthyera në ndeja me disa prej intelektualëve më të talentuar prej Uashingtonit deri në Varshavë; e shumë prej tyre tashmë janë kthyer në burra të pushtetshëm djathtistë dhe ajo merret me momentin kur ata e bëjnë një kapërcim të madh në qasjen e tyre. Applebaum rreket gjithashtu të spikasë se çfarë i shtyri këta njerëz që t’u shërbenin liderëve të cilët shtypën liritë që do të duhej të ishin kërkesa në punën e tyre intelektuale. Nga ana e tyre, shumë njerëz si puna jonë duhet t’ia shtrojnë asaj pyetjen se si u bë që qytetarë nga Polonia deri në Kaliforni u rreshtuan dhe votuan këta burra të fuqishëm për t’ua dhënë pushtetin megjithëse këta ndryshojnë mënyrën demokratike të jetës.
Prej një kampi, në kampin tjetër
Applebaum është marrë me studimin e diktaturës si studente në fillim të viteve tetëdhjetë, frymëzuar nga dijetari karizmatik i shkencave politike dhe ish-komunisti, Wolfgang Leonhard. Gjatë kolegjit, Applebaum studio rusisht në Leningrad dhe pastaj u vendos në Poloni, herë pas here duke trafikuar literaturë të ndaluar, por edhe duke kryer raporte televizive në atë që do të kthehej në spikatje të jetës së komunizmit.
Nëntori i vitit 1989 e gjeti atë në Berlin dhe u dashurua me Radek Sikorskin, shkrimtar i shkolluar në frymën konservative të Oksfordit. Ata kaluan shumë net të gjata duke biseduar për rënien e papritur të Murit të Berlinit. Më vonë ishte edhe redaktori e “Economistit” dhe e “Spectatorit”, përderisa Sikorski u ngjit në majat e pushtetit të politikës polake (duke u bërë edhe ministër i Jashtëm). Prindër të dy fëmijëve, ata u vendosën në një shtëpi në Poloninë perëndimore dhe ftuan miqtë që të festonin mijëvjeçarin e ri në 31 dhjetorin e vitit 1999. Dhe pothuajse gjysma e atyre që ishin në atë ndejë, dolën pastaj dhe thanë rrena dhe gjysmë të vërteta për Qeverinë e Jaroslaw Kaczynskit, ta zëmë për idenë se, ta zëmë, vëllai binjak i Kaczynskit vdiq më 2010 si rezultat i një komploti rus. Çfarë ndodhi, pyet ajo. “A mos ishin disa prej miqve tanë gjithnjë njerëz me mendësi autoritare?”
Kapërcimi i madh
Nuk duket se dikush tjetër do të na ofrojë ndonjëherë një vrojtim më të spikatur për këtë çështje se Applebaum. Ajo tregon se si Jacek Kurski, ish-drejtor i televizionit shtetëror polak, dikur një antikomunist i guximshëm, u kthye në një konformist; dhe dëgjojmë edhe për intervistën e autores me Maria Schmidtin, një historiane e rryer, e cila, sipas Applebaumit, sillet si një intelektuale arkivash në postin e drejtoreshës së muzeut më të rëndësishëm të historisë dhe e dy instituteve të Hungarisë. Nëpërmjet rrëfimeve mahnitëse dhe portreteve të qarta, shohim mbisundimin e egove karrieriste, rivalitetet e ashpra, cinizmin e theksuar, por edhe përkushtimin dëshpërues hyjnor. Sfidat personale duket se kishin shtyrë moderatoren e “Fox News”, Laura Ingraham, të kthehej në një konservative të sertë të katolicizmit; si shumë të tjerë në krahun e djathtë politik, edhe ajo duket se beson që Trumpi është sipëror kundrejt ndaj rreziqeve të shekullarizimit. Burri i Applebaumit i përkiste të njëjtit klub në Oksford, sikurse Boris Johnsoni, duke ia mundësuar asaj të kishte vrojtime të thukëta për njerëzit që na sollën Brexitin: burra nostalgjikë për fuqinë britanike dhe adhurues të zonjës Thatcher, për shkak se ajo do të “dilte para botës dhe do të kryente punë”.
“The New York Times” e ka quajtur Applebaumin dijetare të përmasave botërore për nga glamuri i saj, por ajo përnjëmend është qytetare e botës, me pasaporta të vërteta dhe figurative të disa vendeve. Në këtë libër, gjashtë kapituj të saj lidhen me pyetjen urgjente (Si mundën?) të ktheheshin në ndërmjetës intelektualët e dikurshëm, nga Franca deri në Greqi, Spanjë e Venezuelë. Ky kapërcim kufijsh në shkrimin e saj vjen jo vetëm me autoritet, por edhe me pavarësi, dhe në thelb kjo është një punë e saj studimore për të krijuar një perspektivë më të thelluar për perëndimin e demokracisë: për shembull, reflektimet e historianit Fritz Stern për protofashistë gjermanë, të cilët kompleksitetet e politikës moderne i shpien drejt zhgënjimit kulturor, ose për historinë që gjatë kohës së aferës Dreyfus ndau Francën.
Analizë e revistës “New Statesman”
