Mungesa e aktivistëve të Kinës

Kur Kina iu bashkua Organizatës Botërore të Tregtisë dy dekada më parë, shumëkush parashikoi se hapja ekonomike e vendit do të çonte në mënyrë të pashmangshme në një demokratizim më të madh. Në vend të kësaj, Kina rriti censurën dhe shtypjen, ndërkohë që u bë prodhuese e gjithçkaje që populli i saj – dhe pjesa tjetër e botës – mund ta dëshironin. Ajo që Kina nuk ka prodhuar është populli i mjaftueshëm kinez për ta siguruar të ardhmen e saj dhe për ta mbështetur përparimin drejt reformave demokratike

Protestuesit kanë dalë në rrugët e qyteteve të Kinës në një shfaqje të rrallë të mospajtimit politik. Ndërsa demonstratat janë përqendruar kryesisht në politikën zero të autoriteteve për COVID-19, ato kanë ngjallur spekulime se një lëvizje pro-demokracisë - madje edhe një tranzicion politik i stilit Tajvan - mund të vijë më pas. Por kjo nuk ka gjasa, jo vetëm sepse dekada të politikave strikte të planifikimit familjar e kanë lënë Kinën me shumë pak të rinj për t'u bashkuar me luftën.

Një vend mund të thuhet se ka një “bum të të rinjve” kur përqindja e njerëzve të moshës 15-29 vjeç kalon 28%. Si anëtarët më dinamikë ekonomikisht, politikisht të pasionuar dhe fizikisht aktivë të shoqërisë, njerëzit në këtë grupmoshë kanë veçanërisht të ngjarë të sfidojnë normat, të marrin pjesë në protesta dhe të kërkojnë reforma. Pra, kur një vend po përjeton një bum rinor, ai gjithashtu mund ta gjejë veten në rrugën e ndryshimit politik – duke përfshirë, potencialisht, demokratizimin.

Kështu ndodhi në Tajvan dhe Korenë e Jugut. Ndërsa përqindja e të rinjve u rrit – nga 25% në secilin vend në vitin 1966 në një kulm prej 31% në fillim të viteve 1980 – u rritën edhe rritja ekonomike dhe entuziazmi pro-demokratik. Të dyja ekonomitë u bënë demokraci në vitin 1987, kur mosha mesatare e popullsisë së tyre ishte 26 vjeç. Një bum rinor kontribuoi gjithashtu në shpërthimin e kryengritjeve të Pranverës Arabe në vitin 2010, kur mosha mesatare në të gjithë botën arabe ishte vetëm 20 vjeç.

Një prirje e ngjashme dikur dukej se po shpalosej në Kinë. Përqindja e të rinjve në popullsinë e Kinës u rrit nga 24% në vitin 1966 në 28% në vitin 1979, kur mosha mesatare ishte 22 vjeç. Zjarri në rritje politik – edhe pse jo demokratik – ndihmoi në nxitjen e Revolucionit Kulturor të viteve 1966-76. Angazhimi politik midis të rinjve ndihmoi gjithashtu në nxitjen e reformës dhe hapjes që Deng Xiaoping filloi në vitin 1978 dhe ndezi disa trazira sociale.

Qeveria iu përgjigj kësaj trazire duke nisur fushatën trevjeçare "goditje e fortë kundër krimit" në vitet 1983-86. Por kjo nuk e zbuti zellin gjithnjë e më shumë prodemokratik të popullit kinez. Në prill të vitit 1989 – kur përqindja e të rinjve ishte në kulmin e saj prej 31%, dhe mosha mesatare ishte 25 vjeç – demonstruesit e udhëhequr nga studentët pushtuan Sheshin Tiananmen në Pekin, me dhjetëra mijëra kinezë që ngrinin një simbol të ri, perëndeshën e demokracisë e modeluar sipas Statujës së Lirisë,dhe duke bërë thirrje për lirinë e fjalës dhe fundin e censurës. U desh një goditje e përgjakshme atë qershor për të shtypur lëvizjen.

Në provincën Xinjiang, trazirat erdhën më vonë. Ndërsa rajoni nuk po përjetonte një lulëzim rinor në vitin 1989, përqindja e të rinjve ujgurë kaloi 28% në vitin 1996 dhe arriti kulmin në 32% në vitin 2008. Vitin tjetër, Xinjiang u trondit nga të ashtuquajturat Trazirat Ürümqi, të cilat filluan si një protestë paqësore e udhëhequr nga studentët për vrasjen e dy punëtorëve të fabrikës ujgure, por shpejt u shndërrua në dhunë. Trazirat e vitit 2008 në Lhasa në Tibet lidhen gjithashtu me një bum të të rinjve.

Sot të rinjtë janë sërish në ballë të protestave në Kinë. Por nuk ka më shumë prej tyre. Përqindja e të rinjve të moshës 15-29 vjeç në Kinë ishte vetëm 17% vitin e kaluar, kur mosha mesatare ishte 42 vjeç. Dhe do të vazhdojë të tkurret, me gjasë të bjerë në 13% në vitin 2040, kur mosha mesatare pritet të arrijë 52.

Është e vështirë të arrihet transformimi politik në një vend me një moshë mesatare mbi 40 vjeç dhe të rinjtë që përbëjnë më pak se 20% të popullsisë. Lëvizja e protestës që u shfaq në Hong Kong në vitin 2019 për të mbrojtur demokracinë e qytetit përfundoi në dështim, pjesërisht sepse, me një moshë mesatare më të lartë se 44 vjeç, territori ka hyrë në "menopauzë" politike. Vetëm 16% e popullsisë së saj janë të moshës 15-29 vjeç.

Sigurisht, represioni luan gjithashtu një rol të rëndësishëm në shtypjen e lëvizjeve të tilla dhe sundimtarët e Kinës nuk kanë hezituar të shtypin, censurojnë dhe nënshtrojnë. Por është popullsia në rënie e të rinjve ajo që në fund po e varfëron shoqërinë nga vullneti për të luftuar për demokraci. Ajo që autoritetet kineze duhet të shqetësohen nuk është kërcënimi për sigurinë e regjimit, por ngurtësia sociale, sepse nuk do të ketë mjaft të rinj për t’i mbështetur reformat beninje si ajo e 1978-s.

Anëtarët e brezit të një fëmije janë kryesisht "little pinks", që preferojnë të mbështesin Qeverinë, në vend që të ndjekin ndryshime socio-politike. Edhe prindërit e tyre nuk janë të prirë për të udhëhequr një revolucion, dhe jo vetëm sepse gjeneratat e vjetra priren të preferojnë statusquonë. Me vetëm një fëmijë për t'i mbështetur në pension, ata e dinë se do të duhet të mbështeten te qeveria për sigurimet shoqërore, kujdesin shëndetësor dhe pjesën tjetër të rrjetit të tyre të sigurimit të daljes në pension.

Politika e një fëmije ka çuar në një rënie të madhësisë mesatare të familjes në Kinë nga 4.4 persona në vitin 1982 në 3.4 në vitin 2000 dhe 2.6 në vitin 2020, duke çuar në një reduktim të nevojave të familjeve dhe, nga ana tjetër, në një qeveri gjithnjë e më të fuqishme. Në vitin 1983, të ardhurat e disponueshme të familjeve të Kinës përbënin 62% të PBB-së, por ranë në 44% në vitin 2021. (Mesatarja globale është 63%). Pavarësisht katër dekadave të rritjes së shpejtë ekonomike, Kina nuk ka një klasë të mesme mjaft të madhe. Një shoqëri e fragmentuar, e sforcuar ekonomikisht mund të ngrejë protesta, por asnjëra që do të ishte e qëndrueshme ose mjaft e madhe për të sfiduar një regjim të fuqishëm, e lëre më për të sjellë një tranzicion demokratik. Për shkak se plakja çon në ngadalësime ekonomike, Kina nuk mund t'i shpëtojë kurrë kurthit me të ardhura mesatare ose të arrijë një tranzicion politik.

Për të qenë të sigurt, nëse të ardhurat e disponueshme të familjeve rriten në 60-70% të PBB-së, Kinës mund t'i duhet t’i ndjekë reformat ekonomike, politike dhe sociale që ndryshojnë paradigmën, si dhe të ndryshojë politikat e saj të jashtme dhe të mbrojtjes. Kjo do të prodhonte një sistem politik më të stilit perëndimor dhe do të çonte në përmirësimin e marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara.

Por, pavarësisht nga dobësitë e tij, sistemi politik i Kinës nuk është në rrezik të menjëhershëm, megjithëse ruajtja e modelit të qeverisjes së saj është një formulë për kolapsin eventual demografik dhe ekonomik. Sistemi politik i Tibetit mbijetoi për më shumë se një mijë vjet pasi popullsia e tij filloi të binte në shekullin e tetë. Autoritetet kineze duhet të ndihen mjaft të sigurta politikisht për t'u rikthyer në një sistem më të mirë konfuçian, me qeverinë që punon për të rivendosur qëndrueshmërinë e popullsisë dhe vitalitetin socio-ekonomik, megjithëse vështirë se është e qartë se do ta bëjnë.

Kur Kina iu bashkua Organizatës Botërore të Tregtisë dy dekada më parë, shumëkush parashikoi se hapja ekonomike e vendit do të çonte në mënyrë të pashmangshme në një demokratizim më të madh. Në vend të kësaj, Kina rriti censurën dhe shtypjen, ndërkohë që u bë prodhuese e gjithçkaje që populli i saj – dhe pjesa tjetër e botës – mund ta dëshironin. Ajo që Kina nuk ka prodhuar është populli i mjaftueshëm kinez për të siguruar të ardhmen e saj dhe për të mbështetur përparimin drejt reformave demokratike.

(Yi Fuxian, hulumtues i lartë në OB/GYN në Universitetin e Wisconsin-Madison, është autor i Big Country with a Empty Nest (China Development Press, 2013). Vështrimi është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”.)