Ironia e Ditës së Çlirimit të neve, evropianëve

Në Rusi festohet tradicionalisht fitorja kundër fashizmit, përderisa fashizmi rus hyri në vitin e dytë të luftës kundër popullit dhe shtetit ukrainas.

Dikur, në botën e gjysmës së dytë të shekullit të kaluar, në anglishten amerikane 9 maji quhej V-E Day, dita e fitores kundër fashizmit, për ta dalluar prej ditës së fitores kundër fashizmit në botë, që erdhi me kapitullimin e Japonisë. Dhe, në fund të shekullit të kaluar kur Rusia ende disi konsiderohej si pjesë e kontinentit tonë, parakalimi ushtarak i Moskës në ditën e fitores kundër fashizmit duhej të tregonte se si, përkundër dallimeve ideologjike, të gjitha shtetet e forcat që mposhtën Hitlerin, Musolinin dhe Japoninë imperiale, ishin të përbashkuar në mposhtjen e fashizmit.

Sot, në parakalimin në Moskë nuk ka tanke të mjaftueshme për mburrje para kamerave televizive; janë dërguar në Ukrainë dhe atje po e gjejnë fundin e vet e të historisë së fashizmit rus, duke u mposhtur nga Ukraina, vija e re mbrojtëse e Evropës nga fashizmi.

2.

Është ditë ironie në Serbi.

Ky është vendi i vetëm në Evropë që nuk e sheh fashizmin rus; 84 për qind e popullatës do të ishte kundër sanksioneve ndëshkuese ndaj Rusisë. Shumica dërmuese nuk e sheh fashizmin rus sepse nuk e ka njohur atë të vetin; ose ndoshta ndodh e kundërta, ndoshta është më lehtë ta shohësh fashizmin tek të tjerët e jo te vetja. Ju ndodh edhe popujve të tjerë, mbase të gjithëve, mbase edhe neve.

Por, sidoqoftë, ironia në Serbi është befasia me dhunën që sollën dy masakrat brenda dy ditëve, që morën 17 jetë. Në atë vend, çdo ditë është luftë; një luftë që vazhdon për të treguar se nuk ishin 8 mijë të vrarë në Srebrenicë, një luftë për të treguar se sa të vrarë ka pasur në Jasenovc më 1945, një luftë për të treguar se cili klan i drogës e i huliganëve të futbollit është më i fortë, një luftë për të dëshmuar se nuk ka pasur as krime e as kriminelë të dënuar lufte që janë të lindur serbë, një luftë për të treguar se do të ketë luftëra të tjera në ardhmëri, vetëm nuk dihet kur...Por, nëse luftërat vazhdojnë, si mund të jenë ato pa të vrarë? Nëse luftërat vazhdojnë kundër të gjithë të “tjerëve”, si mund të mbeten të paprekur “tonët”?

A ekziston luftë që shkon vetëm në një drejtim?

3.

Dhe është ditë ironie në Kosovë.

Është vendi i vetëm në Evropë që e feston këtë ditë si ditë pushimi zyrtar. Për më tepër, është vendi i vetëm që e feston e që nuk është as anëtar i Këshillit të Evropës, e as i Bashkimit Evropian. Për më tepër, është vendi i vetëm që e feston ndonëse pesë vendet e Bashkimit Evropian, për të cilat 9 Maji ka domethënie edhe më të madhe, nuk e njohin si shtet.

Kosova është, si të thuash, më katolike se Papa.

Apo, mbase anasjelltas, si edhe të gjitha vendet e tjera, e ka humbur atë besimin thelbësor, si të thuash në këtë analogji, “katolicizmin”. Dita e 9 Majit është ditë e cila i ka bashkuar të gjithë popujt evropianë sepse kanë qenë të nënkuptueshme dy gjëra: se në këtë ditë më 1945 kontinenti evropian është çliruar nga fashizmi dhe se në liri, popujt evropianë pastaj kanë vendosur që të bashkohen. Saktësisht pesë vjet pas çlirimit nga fashizmi, Robert Schumann, ministër i Jashtëm i Francës, shpalli projektin e ndërtimit të Evropës së bashkuar, fillimisht me Komunitetin e çelikut dhe thëngjillit.

Sot, një pjesë e madhe e njerëzve festojnë çelikun e thëngjillin, por kanë harruar antifashizmin. E ky mund të jetë rasti eklatant në Kosovë, vendi “më katolik se Papa”, që mund të festojë madje me ditë pushimi se si janë bashkuar popujt e ndryshëm evropianë në një projekt funksional paqeje, mbase më të suksesshmin në historinë e njerëzimit. Por, këtë festë e bën duke harruar, sikur edhe shumë të tjerë sot, gjithandej kontinentit, se duhej mundur fillimisht fashizmi, madje jo vetëm ushtarakisht, por në masë të madhe në mendjen e njerëzve.

4.

Kur fashizmi serb anuloi sistemin kushtetues-juridik të Kosovës në fund të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar, njëri prej trofeve me të cilin krenohej ishte se nuk ekzistonte më Çmimi vjetor i Bujanit. Sikur në republikat e tjera të ish-Jugosllavisë, Kuvendi i Kosovës kishte vendosur të kishte çmimin më të lartë të vetin vjetor të quajtur sipas Bujanit, vendit ku Këshilli antifashist nacionalçlirimtar i Kosovës kishte etabluar të drejtën e vetëvendosjes, sikurse të gjitha lëvizjet e tjera antifashiste të Kartës së Atlantikut.

Ky çmim ishte vendosur, ani pse nuk ishte realizuar synimi i Deklaratës së Bujanit, ai për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë pas mposhtjes së fashizmit. Por, ishte vendosur meqë, përkundër faktit se nuk ishte realizuar synimi, ishte vendosur parimi me të cilin do të ndërtohej Kosova, dikur edhe me shtetësinë e vet, e ai ishte parimi i vetëvendosjes, i fituar nga antifashistët e saj. Bujani e Kushtetuta të vitit 1974 shkojnë bashkë. Kushtetuta e vitit 1974 dhe Deklarata e 2 Korrikut 1990 shkojnë bashkë. Deklarata e 2 Korrikut 1990 dhe Konferenca e Rambouillet 1999. Paketa e Ahtisaarit dhe shpallja e Pavarësisë më 2008 shkojnë bashkë.

Këtë parim deshën ta anulojnë okupatorët e Kosovës, ata të 1943 dhe ata të vitit 1989.

Sivjet bëhen 80 vjet nga Konferenca e Bujanit. Kuvendi i Kosovës do t’i bënte nder vetes po ta ripërtërinte Çmimin e Konferencës së Bujanit si çmimin e vet më të lartë për art, kulturë, shkencë, sport, vepër jetësore.

© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.