OpEd

Përplasja e pashmangshme

Ndryshe nga kriza financiare e vitit 2008 dhe muajt e parë të COVID-19, thjesht shpëtimi i agjentëve privatë dhe publikë me politika makro të lirshme do të hedhë më shumë benzinë mbi zjarrin inflacionist. Kjo do të thotë se do të ketë një ulje të vështirë – recesion të thellë dhe të zgjatur – në krye të një krize të rëndë financiare

Ekonomia botërore është duke shkuar drejt një bashkimi të paprecedentë të krizave ekonomike, financiare dhe të borxhit, pas shpërthimit të deficiteve, huamarrjes dhe levave në dekadat e fundit.

Në sektorin privat, mali i borxhit përfshin atë të familjeve (si hipotekat, kartat e kreditit, kreditë për automjete, kreditë studentore, kredi personale), bizneset dhe korporatat (kredi bankare, borxhi i obligacioneve dhe borxhi privat) dhe sektori financiar (detyrimet e institucioneve bankare dhe jobankare). Në sektorin publik, ai përfshin obligime të qeverisë qendrore, provinciale dhe vendore dhe detyrime të tjera formale, si dhe borxhe të nënkuptuara si detyrime të pafinancuara nga skemat e pensioneve dhe sistemet e kujdesit shëndetësor – të gjitha këto do të vazhdojnë të rriten teksa shoqëritë plaken.

Vetëm duke i shikuar borxhet e qarta, shifrat janë tronditëse. Në nivel global, borxhi total i sektorit privat dhe publik si pjesë e PBB-së u rrit nga 200% më 1999 në 350% në 2021. Raporti tani është 420% në ekonomitë e përparuara dhe 330% në Kinë. Në Shtetet e Bashkuara, është 420%, që është më e lartë se gjatë Depresionit të Madh dhe pas Luftës së Dytë Botërore.

Sigurisht, borxhi mund të nxisë aktivitetin ekonomik nëse huamarrësit investojnë në kapital të ri (makineri, shtëpi, infrastrukturë publike) që sjell kthime më të larta se kostoja e huamarrjes. Por shumë huamarrje shkojnë thjesht për të financuar shpenzimet e konsumit mbi të ardhurat e dikujt në baza të vazhdueshme – dhe kjo është një recetë për falimentim. Për më tepër, investimet në “kapital” mund të jenë gjithashtu të rrezikshme, nëse huamarrësi është familje që blen një shtëpi me një çmim të fryrë artificialisht, një korporatë që kërkon të zgjerohet shumë shpejt pavarësisht nga kthimet, ose një qeveri që po shpenzon paratë për “elefantët e bardhë” (projekte infrastrukturore ekstravagante por të kota).

Një mbihuazim i tillë vazhdon prej dekadash, për arsye të ndryshme. Demokratizimi i financave ka lejuar familjet me të ardhura të kufizuara të financojnë konsumin me borxh. Qeveritë e qendrës së djathtë kanë ulur vazhdimisht taksat pa shkurtuar gjithashtu shpenzimet, ndërsa qeveritë e qendrës së majtë kanë shpenzuar bujarisht në programe sociale që nuk financohen plotësisht me taksa të mjaftueshme më të larta. Dhe politikat tatimore që favorizojnë borxhin mbi kapitalin, të nxitura nga politikat monetare dhe kreditore ultra të lirshme të bankave qendrore, kanë nxitur një rritje të huamarrjes si në sektorin privat ashtu edhe në atë publik.

Vitet e lehtësimit sasior (QE) dhe lehtësimit të kredisë i mbajtën kostot e huamarrjes afër zeros, dhe në disa raste edhe negative (si në Evropë dhe Japoni deri vonë). Deri në vitin 2020, borxhi publik i barabartë me dollarin me rendiment negativ ishte 17 trilionë dollarë, dhe në disa vende nordike, edhe hipotekat kishin norma nominale negative të interesit.

Shpërthimi i raporteve të paqëndrueshme të borxhit la të kuptohej se shumë huamarrës – familje, korporata, banka, banka në hije, qeveri, madje edhe vende të tëra – ishin “zombi” të paaftë për pagim që po mbështeteshin nga normat e ulëta të interesit (të cilat i mbanin të menaxhueshme kostot e tyre të shërbimit të borxhit ). Si gjatë krizës globale financiare të vitit 2008, ashtu edhe gjatë krizës së COVID-19, shumë agjentë të falimentuar që do të kishin falimentuar u shpëtuan nga politikat me norma interesi zero ose negative, QE dhe ndihmat e plota fiskale.

Por tani, inflacioni – i ushqyer nga të njëjtat politika fiskale, monetare dhe kreditore ultra të lira – i ka dhënë fund këtij “Agimi financiar të të Vdekurve”. Me bankat qendrore të detyruara të rrisin normat e interesit në një përpjekje për të rivendosur stabilitetin e çmimeve, zombit po përjetojnë rritje të mprehtë në kostot e tyre të shërbimit të borxhit. Për shumë, kjo përfaqëson një goditje të trefishtë, sepse inflacioni po gërryen gjithashtu të ardhurat reale të familjes dhe po zvogëlon vlerën e aseteve të familjes, si shtëpitë dhe stoqet. E njëjta gjë vlen edhe për korporatat e brishta dhe të mbivlerësuara, institucionet financiare dhe qeveritë: ato përballen me rritje të ndjeshme të kostove të huamarrjes, rënie të të ardhurave dhe të ardhurave dhe rënie të vlerave të aseteve të gjitha në të njëjtën kohë.

Për më keq, këto zhvillime po përkojnë me rikthimin e stagflacionit (inflacioni i lartë krahas rritjes së dobët). Hera e fundit që ekonomitë e përparuara përjetuan kushte të tilla ishte në vitet 1970. Por të paktën në atë kohë, raportet e borxhit ishin shumë të ulëta. Sot, ne po përballemi me aspektet më të këqija të viteve 1970 (goditje stagflacioniste) krahas aspekteve më të këqija të krizës financiare globale. Dhe këtë herë, ne nuk mund të ulim thjesht normat e interesit për të stimuluar kërkesën.

Në fund të fundit, ekonomia globale po përballet me goditjet e vazhdueshme negative afatshkurtra dhe afatmesme të ofertës që po reduktojnë rritjen dhe po rrisin çmimet dhe kostot e prodhimit. Këto përfshijnë ndërprerjet e pandemisë në furnizimin e punës dhe mallrave; ndikimi i luftës së Rusisë në Ukrainë në çmimet e mallrave; Politika gjithnjë e më katastrofike e Kinës me zero-COVID; dhe seria e goditjeve të tjera afatmesme – nga ndryshimet klimatike te zhvillimet gjeopolitike – që do të krijojnë presione shtesë stagflacioniste.

Ndryshe nga kriza financiare e vitit 2008 dhe muajt e parë të COVID-19, thjesht shpëtimi i agjentëve privatë dhe publikë me politika makro të lirshme do të hedhë më shumë benzinë mbi zjarrin inflacionist. Kjo do të thotë se do të ketë një ulje të vështirë – recesion i thellë dhe i zgjatur – në krye të një krize të rëndë financiare. Ndërsa flluskat e aktiveve shpërthejnë, raportet e shërbimit të borxhit rriten dhe të ardhurat e rregulluara nga inflacioni bien midis familjeve, korporatave dhe qeverive, kriza ekonomike dhe kriza financiare do të ushqehen me njëra-tjetrën.

Sigurisht, ekonomitë e përparuara që marrin hua në monedhën e tyre mund të përdorin një periudhë inflacioni të papritur për të ulur vlerën reale të disa borxheve nominale afatgjata me normë fikse. Me qeveritë që nuk dëshirojnë të rrisin taksat ose të shkurtojnë shpenzimet për të reduktuar deficitet e tyre, monetizimi i deficitit të bankës qendrore do të shihet edhe një herë si rruga e rezistencës më të vogël. Por nuk mund t’i mashtrosh të gjithë njerëzit gjatë gjithë kohës. Sapo xhindi i inflacionit të dalë nga shishja – që është ajo që do të ndodhë kur bankat qendrore të braktisin luftën përballë rrëzimit të rrezikshëm ekonomik dhe financiar – kostot nominale dhe reale të huamarrjes do të rriten. Nëna e të gjitha krizave stagflacioniste të borxhit mund të shtyhet, jo të shmanget.

(Nouriel Roubini, profesor emeritus i ekonomisë në Stern School of Business të Universitetit të New Yorkut, është autor i “MegaThreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them” (Little, Brown and Company, 2022). Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”. Përktheu: Gent Mehmeti).