Pas dekadash hapjeje të paprecedentë, marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare kanë hyrë në epokën e re, të karakterizuar nga mosbesimi dhe ndarja. Duke pasur parasysh kostot e mundshme të këtij ndryshimi, ia vlen të rishikojmë se si arritëm këtu.
Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, globalizimi solli reduktimin drastik të varfërisë ekstreme, së paku jo duke u mundësuar vendeve të Azisë Lindore, përfshirë Kinën, të arrinin rritje dhe zhvillim të shpejtë. Standardet e jetesës (të matura me të ardhurat për frymë) gjithashtu u përmirësuan globalisht.
Tregtia e hapur dhe politikat e orientuara nga tregu ishin qendrore për këtë progres. Tregtia me vendet me paga të ulëta (në atë kohë) - si Kina, Meksika, Koreja e Jugut dhe Vietnami - mbajti nën kontroll çmimet dhe pagat e mallrave në ekonomitë e përparuara, duke përfituar si konsumatorët në këto vende, ashtu edhe punëtorët në ekonomitë eksportuese.
Ndërlidhja ekonomike ka kontribuar gjithashtu në mënyrë të konsiderueshme në periudhën e gjatë të paqes që gëzon bota perëndimore. Në epokën e të ashtuquajturit hiper-globalizimi, lufta nënkuptonte ndërprerje të zinxhirëve të furnizimit të largët, me pasoja të rënda ekonomike. Në një sistem të tillë, të gjithë kanë nxitje për t'u sjellë.
Kalimi nga ndërlidhja në fragmentim ka ndodhur në tre faza të dallueshme, secila me shkaqet dhe implikimet e veta për të ardhmen e globalizimit. Faza e parë filloi në vitin 2016, me ngjitjen e politikës së brendshme në dy ish-bastionet e globalizimit. Me BREXIT-in, Mbretëria e Bashkuar refuzoi integrimin me Evropën. Dhe duke zgjedhur Donald Trumpin si president, Shtetet e Bashkuara përqafuan etikë “Së pari Amerika” që hapi rrugën për luftë tregtare me Kinën.
Këto zhvillime ishin reagime, para së gjithash, ndaj rritjes së pabarazisë. Ndërsa personi mesatar globalisht ishte më mirë në fund të viteve 2010 sesa në 1980, shumë punëtorë të vendeve të zhvilluara ndiheshin gjithnjë e më shumë të lënë anash.
Nuk ishte thjesht ndjenjë. Komunitetet që ishin më të ekspozuara ndaj konkurrencës së importeve nga vendet me paga të ulëta – si rezultat i modeleve para-ekzistuese të industrializimit hapësinor – dolën më keq se komunitetet që ishin të mbrojtura nga importet (krahaso, për shembull, Hickory, Karolina e Veriut, qytet tradicional fabrikash, dhe Silicon Valley në Kaliforni). Por gjithashtu nuk ishte asgjë e re. Tregtia ka qenë prej kohësh e njohur për përmirësimin e mirëqenies së përgjithshme, duke gjeneruar gjithashtu tensione të shpërndarjes. Reagimi i politikave që rekomanduan shumica e ekonomistëve nuk është gjithashtu asgjë e re: në vend që të përqafojnë proteksionizmin, vendet duhet të ndjekin formën e rishpërndarjes.
Në çdo rast, kishte pak arsye për të besuar se reagimi që filloi më 2016 do të sillte dënim për globalizimin. Bota ishte shumë e ndërlidhur për t'u rikthyer në regjimin e vjetër.
Pastaj erdhi faza e dytë: pandemia COVID-19. Një pandemi është një nga rreziqet më të mëdha që ngre globalizimi. Sa më shumë të jenë vendet e ndërlidhura, aq më lehtë është që sëmundja të përhapet mes tyre. Në të njëjtën kohë, mund të nxisë mentalitetin “secili për vete”, i ilustruar nga kufizimet e eksportit dhe politikat e tjera me pamje nga brenda që qeveritë zbatuan në reagimin ndaj krizës.
Mungesa e mallrave thelbësore si pajisjet mbrojtëse personale dhe pengesat e furnizimit dhanë më shumë lëndë djegëse për argumentin se zinxhirët e furnizimit global nuk mund të besoheshin. Shumë arritën në përfundimin se "varësitë" e krijuara nga tregtia ndërkombëtare ishin burime cenueshmërie. Ndërtimi i "rezistencës" përmes zinxhirëve të furnizimit më të shkurtër dhe më të lokalizuar u bë rend i ditës.
Megjithatë, sistemi global i tregtisë u tregua jashtëzakonisht i fuqishëm gjatë dy viteve të fundit. Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, tregtia globale, e matur nga raporti i importeve të mallrave ndaj PBB-së botërore, është rritur që nga viti 2019. Shumica e mungesave rezultuan jetëshkurtër. Disa pengesa të tjera të zinxhirit të furnizimit – si mungesa e fundit qumështit pluhur për foshnjat në SHBA – kishin shkaqe të brendshme, jo globale. Në fakt, pengesat ndoshta do të ishin shumë më keq pa tregtinë ndërkombëtare.
Pra, pavarësisht nga tronditja e paprecedentë e shëndetit publik, ekonomia globale vazhdoi të ecë – e plagosur dhe me ritëm shumë më të ngadaltë se më parë, por ende me perspektiva të mira për t'u rikuperuar përfundimisht. Pastaj Rusia pushtoi Ukrainën dhe filloi faza e tretë.
Funksionimi i qetë i zinxhirëve të furnizimit global kërkon paqe, stabilitet dhe parashikueshmëri. Lufta ka gërryer besimin midis vendeve dhe ka zhvendosur pritshmëritë për aleancat gjeopolitike, duke nxitur thirrjet për "shkurtim" ose "mbrojtje ndaj miqve" në emër të "sigurisë ekonomike". Nëse, për shembull, Kina pushton Tajvanin, çfarë ndodh me ekonominë globale që varet nga çipat e prodhuar nga një kompani e vetme, TSMC, në ishull?
Lufta në Ukrainë ka arritur kështu atë që pabarazia e madhe e brendshme dhe pandemia COVID-19 nuk mundën. Është një gjë të mbështeteni te miqtë tuaj, edhe nëse kjo nënkupton vështirësi për disa punëtorë në tregun tuaj të brendshëm; është krejtësisht diçka tjetër të mbështetesh te armiqtë e tu. Dhe kështu, “shkatërrimi i siguruar reciprok” ekonomik që supozohej të frenonte deglobalizimin me sa duket ka arritur kufijtë.
Tani, vendet po kërkojnë të ndërtojnë elasticitet duke u kthyer nga brenda, duke përqafuar politika industriale për sektorë që shihen si kritikë për sigurinë kombëtare, si gjysmëpërçuesit dhe energjia. Por nëse kjo qasje do të ketë sukses, nuk është aspak e sigurt. Historia na mëson se, kur politika industriale funksionon, ajo me të vërtetë funksionon. Por është e vështirë të dihet se çfarë do të ketë sukses ex ante.
Kina shpesh vlerësohet (ose akuzohet) se mbështetet në politikën industriale për të nxitur rritjen. Por ajo ishte gjithashtu përgjegjëse për një nga dështimet më të mëdha të politikës industriale: Kërcimi i madh përpara, i cili shkaktoi deri në 55 milionë vdekje deri në përfundimin e tij në vitin 1962. Sa u përket politikave që patën sukses, zbatimi i kujdesshëm dhe pjesë-pjesë ishte jetësor. Reformat u testuan fillimisht në nivel lokal dhe rajonal dhe u rritën vetëm kur të kishin demonstruar potencialin e tyre. Por "kalimi i lumit duke ndjerë gurët", siç shprehet Deng Xiaoping, kërkon kohë dhe koha nuk është në anën e ekonomive perëndimore tani.
Duke i ndërlikuar më tej çështjet, gjysmëpërçuesit karakterizohen nga "modulariteti masiv", që do të thotë se çdo njësi e prodhuar përbëhet nga disa module funksionale të ndërlidhura që mund të ndahen në module më të specializuara, secila me standardet e veta, potencialin e inovacionit dhe strukturën e tregut. Është e diskutueshme nëse procese të tilla mund të përsëriten brenda vendit brenda një periudhe të shkurtër kohore. Duhet të kujtojmë se sistemet e planifikuara nga qendra dështuan sepse nuk mund të vazhdonin me kompleksitetin në rritje të sistemeve moderne ekonomike.
Duket se kemi kaluar Rubikonin në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare, duke lënë pas globalizimin. Sfida tani do të jetë të gjejmë qëndrimet tona, ndërsa pasojat shfaqen.
(Pinelopi Koujianou Goldberg, ish-kryeekonomiste e Grupit të Bankës Botërore dhe kryeredaktore e American Economic Review, është profesoreshë e Ekonomisë në Universitetin Yale. Vështrimi është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
