Nuk është kurrë e lehtë të zgjohesh me lajmin se modeli i biznesit të vendit tënd është shkatërruar. Është e vështirë ta pranosh të dukshmen: që udhëheqësit tuaj politikë ose ishin mashtruar ose ju kishin gënjyer kur ju siguruan për dekada se standardet tuaja të jetesës së fituar me vështirësi ishin të sigurta. Që e ardhmja juaj e afërt tani mbështetet në mirësinë e të huajve, të vendosur për t’ju shtypur. Se Bashkimi Evropian, tek i cili kishit besuar, ishte përfshirë në një ushtrim të përhershëm fshehjeje. Që partnerët tuaj të BE-së, të cilëve ju tani po u bëni thirrje për ndihmë, t’ju shikojnë si kryeneç, ardhja e të cilit është vonuar prej kohësh. Që elitat ekonomike në vendin tuaj dhe më gjerë po kërkojnë mënyra të reja për të siguruar që vendi juaj të mbetet i bllokuar. Se ju duhet të duroni ndryshime masive, të dhimbshme për të siguruar që asgjë të mos ndryshojë.
Grekët e dinë këtë ndjenjë. Ne e përjetuam atë në kockat tona në fillim të vitit 2010. Sot janë gjermanët ata që po përballen me një mur mospërfilljeje, antipatie, madje edhe talljeje. Sado ironike të duket, asnjë evropian nuk është më i pozicionuar se grekët për të kuptuar se gjermanët meritojnë më mirë; se gjendja e tyre e tanishme është rezultat i dështimit tonë kolektiv evropian; dhe se askush – më pak nga të gjithë grekët e shumëvuajtur, italianët e jugut, spanjollët dhe portugezët– nuk përfiton nga “schadenfreude”.
Tash situata ka ndërruar për Gjermaninë, sepse modeli i saj ekonomik mbështetej në pagat e ndrydhura, gazin e lirë rus dhe përsosmërinë në inxhinierinë mekanike të teknologjisë së mesme – veçanërisht në prodhimin e makinave me motorë me djegie të brendshme. Kjo rezultoi në suficite masive tregtare gjatë katër fazave të dallueshme të pas Luftës së Dytë Botërore: nën sistemin e Bretton Woods, të udhëhequr nga SHBA-ja, i cili siguroi kurse fikse këmbimi dhe qasje në treg në Evropë, Azi dhe Amerikë; më pas, pas rënies së Bretton Woods, kur tregu i vetëm evropian u tregua shumë fitimprurës për eksportet gjermane; përsëri pas futjes së euros, kur financimi i shitësve hapi portat si për mallrat, ashtu edhe për kapitalin, që rrjedhin nga Gjermania në periferinë e Evropës; dhe, së fundi, kur uria e Kinës për produkte të prodhimit të ndërmjetëm dhe përfundimtar u zbeh, pasi kriza e euros e pakësoi kërkesën për mallra gjermane në Evropën Jugore.
Gjermanët tani po pajtohen ngadalë me rënien e modelit të tyre ekonomik dhe kanë filluar të shohin përmes gënjeshtrës së madhe të shumanshme që elitat e tyre po përsërisnin për tri dekada: suficitet fiskale nuk ishin maturi në veprim, por më tepër dështim monumental, gjatë viteve të gjata të normave të interesit ultra të ulëta, për të investuar në energjinë e pastër, infrastrukturën kritike dhe dy teknologjitë vendimtare të së ardhmes: bateritë dhe inteligjencën artificiale. Varësia e Gjermanisë nga gazi rus dhe kërkesa kineze nuk ishte kurrë e qëndrueshme në terma afatgjatë; dhe ato nuk janë thjesht defekte që mund të hekurosen.
Pretendimi se modeli gjerman ishte i pajtueshëm me bashkimin monetar të Evropës po ekspozohet gjithashtu si i rremë. Duke mos pasur bashkim fiskal dhe politik, BE-ja ishte gjithmonë duke shaluar qeveritë, bankat dhe korporatat e Club Medit me borxhe të papagueshme, që përfundimisht do ta detyronte Bankën Qendrore Evropiane (BQE) të zgjidhte mes lënies së euros, të falimentojë, dhe nisjes së një projekti të përhershëm të fshehjes së falimentimit.
Gjermanët po e kuptojnë këtë sot teksa vëzhgojnë një BQE të penguar, e cila shahet nëse rrit ndjeshëm normat e interesit dhe shahet edhe nëse nuk e bën këtë. Ndërsa nuk duhet të kishte qenë kurrë detyra e BQE-së për të shpëtuar euron nga themelet e saj të dobëta, gjermanët mund të shohin se politikanët e tyre i gënjejnë se modeli i tyre ekonomik mund t’i mbijetonte krizës së vitit 2008 për sa kohë që vendet e tjera të eurozonës praktikonin masa shtrënguese të mjaftueshme. Ata po kuptojnë gjithashtu se stimul-fobia e liderëve të tyre çoi në socializëm të përhershëm për oligarkët e Evropës Jugore, bankierët franko-gjermanë dhe korporatat e ndryshme të zombifikuara.
Njëherë e një kohë, ata prej nesh që kritikonin nocionin se çdo vend i eurozonës duhet të bëhet si Gjermania, kundërshtuan se modeli gjerman funksiononte vetëm sepse askush tjetër nuk e kishte adoptuar atë. Sot, me fundin e gazit të lirë dhe me luftën e re të ftohtë të Amerikës me Kinën, modeli gjerman është i kapur edhe për Gjermaninë. Po, eksportet gjermane do të rimëkëmben, të ndihmuar nga vlera e ulët e euros. Volkswagen do të shesë shumë më tepër makina elektrike pasi të rikthehen zinxhirët e furnizimit. BASF do të rikthehet, pasi të sigurohen furnizimet me energji. Ajo që nuk do të kthehet është modeli gjerman: Një pjesë e madhe e të ardhurave të Volkswagen do të shkojnë në Kinë, prej nga vijnë teknologjitë e baterive dhe malet me vlerë do të zhvendosen nga industria kimike në sektorët e lidhur me AI.
Disa miq gjermanë po i lidhin shpresat e tyre në rënien e euros për të rikthyer shëndetin e modelit gjerman. Nuk do të rikthehet. Vendet me kursime të ulëta me një deficit tregtar strukturor, si Greqia apo Gana, përfitojnë nga zhvlerësimi. Vendet me kursime të larta dhe me një suficit tregtar strukturor nuk e bëjnë – gjithçka që ndodh është se konsumatorët vendas më të varfër subvencionojnë eksportuesit më të pasur, gjë që është pikërisht e kundërta e asaj që i nevojitet ekonomisë sociale gjermane.
Mesazhi im për miqtë gjermanë është i thjeshtë: Hiqni dorë nga zia. Ndalojeni fazën e mohimit, zemërimin, pazaret dhe depresionin dhe filloni të krijoni model të ri ekonomik. Ndryshe nga grekët, ju keni ende mjaft sovranitet për ta bërë këtë pa lejen e kreditorëve.
Por së pari, ju duhet të zgjidhni dilemë vendimtare politike: A dëshironi që Gjermania ta ruajë sovranitetin politik dhe fiskal? Nëse po, modeli juaj i ri nuk do të funksionojë kurrë brenda kësaj eurozonës sonë. Nëse nuk doni të ktheheni te marka gjermane, keni nevojë për një model të ngulitur brenda një federate evropiane të plotë dhe demokratike. Çdo gjë tjetër do të vazhdojë “Gënjeshtrën e Madhe” me të cilën tani po pajtoheni në dhimbje.
(Autori, ish-ministër i Financave i Greqisë, është lider i partisë MeRA25 dhe profesor i ekonomisë në Universitetin e Athinës. Vështrimi është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”.)
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
