Çka kanë të përbashkët Plani Marshall, rrëzimi i Masarykut nga ballkoni dhe sfida serbe për të dalë prej përqafimit rus?

1.

Ndonjëherë ngjarjet e sotme në Evropë mund t’i shpjegojë më së miri Josif Visarionoviç Xhugashvilli.

Më 1946 dhe 1947, nën udhëheqjen e gjeneralit amerikan Marshall, në funksionin e tij prej sekretar shteti, u zhvilluan koncepti e pastaj edhe negociatat për atë që më vonë u quajt Plani Marshall, pra një paketë ndihmash amerikane të kushtëzuara me bashkëpunimin e shteteve evropiane, madje të atyre që kishin luftuar mes vete. Disa shtete që atëbotë sundoheshin prej “diktaturës së proletariatit” - Polonia, Çekosllovakia dhe Jugosllavia - deklaruan se do të merrnin pjesë në këtë projekt dhe ndërsa përgatiteshin delegacionet për të shkuar në takimet përfundimtare, këto shtete morën ftesë që së pari të takoheshin me shokun Stalin.

Polonisë, që ishte më afër pranimit të Planit Marshall, Stalini ia ofroi një paketë ndihmash ekonomike (në subvencione gazi e nafte, ushqim dhe makineri) shumë më të madhe se ajo që i takonte prej Amerikës, dhe Polonia njoftoi se nuk do të shkonte më tutje drejt Planit Marshall.

Stalini ftoi në Moskë ministrin e Jashtëm çekosllovak, Jan Masaryk, njeriun më properëndimor të Qeverisë dhe të birin e presidentit të parë të vendit, Tomaš Masaryk, për ta bindur se është më mirë që të rrijë më afër Moskës sesa Perëndimit. Masaryk u kthye në Pragë i thelluar në mendime dhe dyshime - jo krejtësisht i bindur se është më mirë të qëndrojë më afër Moskës - deri në ditën kur u gjet i shtrirë në tokë, i veshur me pizhame e i vdekur, me shpjegimin se kishte rënë aksidentalisht prej ballkonit të dhomës së tij që gjendej në Ministrinë e Jashtme. Çekosllovakia nuk dërgoi delegacion për bisedime të mëtejme.

Mareshalit Tito, pa nevojë ftese apo elaborimi të përparësive ekonomike e të tjera, e të qëndruarit më afër Moskës se Perëndimit, Stalini i shpjegoi se Bashkimi i madh Sovjetik nuk do ta shihte me sy të mirë afrimin e Jugosllavisë së vogël kampit të imperializmit perëndimor. Përgjatë kufirit hungarezo-jugosllav u zhvilluan, ritualisht, ushtrime fushore të tankeve sovjetike të stacionuara aty. Jugosllavia nuk dërgoi delegacion.

2.

Gati shtatëdhjetë vjet më vonë, Vladimir Vladimiroviç Putin përjetoi momentin e tij prej Stalini. Më 2014, njëri trashëgimtar i Planit Marshall, Bashkimi Evropian ia ofroi Ukrainës Marrëveshjen e Asociimit, me të cilën Ukraina i afrohej bllokut evropian. Putini përdori modelin polak të Stalinit; i ofroi presidentit të atëhershëm Janukoviç më shumë para, subvencione e ndihmë se ç’parashihte paketa e Asociimit e BE-së. Pa nevojë kalimi tek modeli çekosllovak, ai i Masarykut, Janukoviç pranoi të hiqte dorë nga BE-ja, por këtë nuk e bënë protestuesit që u mblodhën në Kiev dhe i qëndruan dajakut e breshërisë së plumbave derisa u largua nga pushteti presidenti Janukoviç.

Gjatë tetë vjetëve ukrainasit u përpoqën ta zinin hapin me BE-në, njërin trashëgimtar të Planit Marshall, duke ëndërruar prej vitit 2008 për të qenë anëtar i trashëgimtarit tjetër të Planit Marshall, NATO-s.

Vladimir Vladimiroviç Putin bëri pak ushtrime fushore të tankeve të veta në Bjellorusi, sikur Stalini në Hungari, por nuk e la me kaq. Dhe tashmë Rusia është gati dy muaj në luftë, në Ukrainë.

3.

Rrëfimi i Josif Visarionoviç Xhugashvillit është i rëndësishëm për një lexues në veçanti, presidentin e Serbisë, Vuçiq.

Në analogjitë historike, një pjesë e hapësirës publike serbe zihet me krahasimin e pozitës së balancimit mes Lindjes e Perëndimit që bëri Tito dhe të asaj që po bën Vuçiqi. Por, ani që është vështirë të bëhen analogjitë historike me saktësi, ato mund të shërbejnë si pika nxitëse mendimi. Ja njëra si shembull: Tito nuk mori pjesë në Planin Marshall dhe shpejt më pas u bë pishman duke u prishur me Stalinin më 1948 për shkak se ky i fundit e rrezikonte pushtetin e tij personal apo Jugosllavinë (që asokohe ishte e njëjta gjë). Hapat e tij imediatë ishin kërkesa për ndihmë ekonomike e ushtarake nga Amerika e më pas nënshkrimi i pakteve të mbrojtjes me Greqinë e Turqinë, që të dyja shtete anëtare të NATO-s, që de facto e bënte Jugosllavinë shtet nën ombrellën mbrojtëse të NATO-s.

Në vazhdën e kësaj analogjie, Serbia mund të vihet para dilemës se kur duhet të shkëputet prej Rusisë? Ukraina është shkas i mjaftueshëm, meqë tashmë edhe në narracionin zyrtar të Beogradit po hyn vlerësimi për invadimin rus në këtë vend sovran. Për më tepër, është i mjaftueshëm ngase po bëhet një rirreshtim tektonik i Evropës dhe Serbia e sheh vetë se mund të mbetet e izoluar si një enklavë euroaziatike. Por, për Serbinë e sotme janë një listë pengesash, në shumicë të vetëndërtuara, që e dobësojnë vendosmërinë e një vendimi të këtillë historik. Një, është Kosova dhe mbështetja tek Rusia dhe vetoja e saj në Këshill të Sigurimit të OKB-së për të mos normalizuar marrëdhëniet e ndërsjella, duke mbajtur kështu një konflikt të papërfunduar si interes strategjik të Rusisë. Dy, është narracioni i paraleles mes revizionizmit rus dhe atij serb (bota ruse dhe bota serbe, “mbrojtja” ushtarake e rusëve-serbëve jashtë kufirit). Tre dhe rrjedhimisht, është opinioni publik i cili është sot më prorus sesa proevropian. Katër, është varësia e sigurisë energjetike serbe nga Rusia, meqë industria e naftës e Serbisë pothuajse iu fal “Gazpromit” rus. Dhe pesë, është vetë siguria e presidentit serb (rrjedhimisht barazimit që bën ai me vendin e tij), sepse modeli i Jan Masarykut, duke rënë me pizhame nga ballkoni, mund të mos jetë i përsëritshëm, por, siç e di çdo agjent i KGB-së si puna e Putinit, ekzistojnë edhe metoda të tjera bindjeje a ndëshkimi për mosbindje.

4.

Në konfrontimin e ri të filluar nga Moska nuk ka më neutralë. Këtë po e sheh edhe presidenti serb duke lexuar informatat se si Suedia e Finlanda, dy shtete që për arsye të ndryshme kanë qenë neutrale ushtarakisht, në maj mund të ndodhë të aplikojnë për anëtarësim në NATO.

Ndaj ndoshta kështu duhet kuptuar atë që bëri Vuçiqi duke deklaruar se Serbia është neutrale ushtarakisht, por jo edhe politikisht, ngase është përcaktuar për anëtarësim në BE. Që do të thotë se është përcaktuar për njërën prej trashëgimtareve të Planit Marshall që asokohe nuk i pëlqyen J. V. Xhugashvillit e as nxënësit të tij, V. V. Putin.

Prej këtij hapi të vogël tash është një rrugë e gjatë tutje, që mund të shpjerë gjithnjë e më larg Rusisë.