Financimi i subjekteve politike dhe mungesa e transparencës për të treguar burimet e financimit janë dukuri pothuajse në të gjitha subjektet politike, duke i shndërruar ato në subjekte lehtë të korruptueshme, sidomos kur kjo është e nevojshme për to në kohë fushatash zgjedhore. Pikërisht në këso momentesh, ato u japin mundësi të favorshme bizneseve, korporatave, sindikatave, por edhe grupeve të tjera të interesit që në emër të mbështetjes financiare të “parablejnë” një ose më shumë subjekte politike, ku si kundërvlerë kërkohet kthimi në forma të ndryshme, duke përfshirë edhe favoret e ndryshme në konkurse publike për të fituar kontrata publike ose krijim të monopoleve në sektorë të caktuar të tregut. Në këtë raport kaq të brishtë nuk ka qenë imun as Kosova.

Përkundër që korniza ligjore për financimin e subjekteve politike ekziston nga viti 2010 me plotësim-ndryshimet në vitin 2012 dhe 2013, ajo është konsideruar e pamjaftueshme dhe joefektive edhe pas 12 vjetëve, ndërsa problemet në financimin dhe auditimin e subjekteve politike veçsa janë rritur.

Nga gjetjet kryesore në këtë aspekt janë: mungesa e transparencës në publikimin e burimeve të financimit, auditimet e parregullta dhe joefikasiteti i organeve publike për disiplinimin e subjekteve politike.

Një iniciativë ligjore për të ndryshuar dhe plotësuar kornizën aktuale në kuptim të rritjes së transparencës së financimit dhe llogaridhënies së subjekteve është ndërmarrë qysh në vitin 2018, kur një projektligj për plotësimin dhe ndryshimin e kornizës aktuale ligjore është hartuar dhe ka marrë dritën e gjelbër edhe nga Komisioni i Venecias.

Ky projektligj bën ndryshime thelbësore në termin e kontributit dhe personit përgjegjës duke shmangur interpretimet e mundshme dhe shmangien e mundshme nga subjektet politike për të publikuar kontributet, si dhe adresimin e llogaridhënies përmes personit përgjegjës. Kur jemi te financimi, secili donator, si person fizik ashtu edhe juridik, detyrohet që të ofrojë dëshmi për financimin e një subjekti politik, përderisa ndalohet çdo lloj financimi në para të gatshme që kalon shumën mbi 50 eurosh. Gjithashtu kontributet anonime janë ndaluar.

Në të njëjtën kohe, sistematizohet rregulli i financimit për koalicionet i munguar deri më tani, duke marrë për bazë numrin e deputetëve të subjekteve politike që janë pjesë e koalicionit. Ky rregull është i vlefshëm edhe në rastin e prishjes së koalicionit.

Me këtë projektligj gjithashtu preket edhe obligimi i zyrtarit përgjegjës dhe përgjegjësia e tij për saktësinë e informatave financiare që dorëzohen në KQZ. Kjo në veçanti ka shumë rëndësi, sepse e kanalizon përgjegjësinë tek personi përgjegjës dhe e bën më të lehtë edhe identifikimin në rast se plotësohen kushtet për shqiptimin e një gjobe.

Ky projektligj po ashtu i obligon subjektet politike që të deklarojnë detyrimet (kreditë) që ka subjekti politik, duke përfshirë koleteralin dhe kohën e kthimit të kredisë, si dhe hipotekat e ndryshme.

Si hap më i rëndësishëm është themelimi i Zyrës për Regjistrim dhe Certifikim të Subjekteve Politike si organ që sipas projektligjit do të merret me procesin e auditimin, duke përfshirë edhe zgjedhjen e auditorëve. Më tej ligji këtë zyre e trajton si entitet gati të pavarur dhe me status si vetë KQZ (emërimi dhe llogaridhënia direkt tek këshilli i drejtorit të zyrës, menaxhimi financiar dhe i burimeve njerëzore, cilësia e zyrtarit kryesor administrativ që i jepet drejtorit, etj.).

Projektligji vendos edhe detyrimin për të pasur një faqe online dhe për të bërë publike të gjitha informatat mbi financimin dhe shpenzimet e subjekteve politike, dhe vendos për sanksionet administrative nëse subjekti politik dështon në përmbushjen e obligimeve ligjore.

E hap i mirë në këtë aspekt është edhe ndarja e buxhetit në vlerë prej 5% për auditimin e subjekteve dhe 3% për auditimin e fushatës zgjedhore, duke marrë referencë Fondin për mbështetje të subjekteve politike.

Përkundër përmirësimit të kornizës ligjore me projektligjin e ri, Grupi për Studime Juridike dhe Politike propozon edhe rekomandimet e mëposhtme:

Edhe pse është vendosur kompetenca e përzgjedhjes së auditorit, duke përfshirë edhe disa kritere, mungon procedura se si do të përzgjidhet auditori (pavarësisht nëse është person fizik ose juridik), prandaj një referencë tek procedurat e prokurimit publik është e nevojshme, në të kundërtën duhet që kjo të rregullohet me këtë projektligj. Kuotat prej 5% për auditimin e subjekteve dhe 3% për fushata zgjedhore nga Fondi për mbështetje të subjekteve politike duhet të parashikohen në mënyrë automatike pa pasur mundësi zbritjeje të këtij buxheti në procedurat parlamentare në Ligjin për ndarjet buxhetore

Statusi i Zyrës për Regjistrim dhe Certifikim të Subjekteve Politike duhet të rishikohet. Kështu siç është propozuar ka statusin e njëjtë si të KQZ-së, duke krijuar dy entitete paralele si në menaxhimin financiar ashtu edhe të menaxhimit të burimeve njerëzore. Për nga aspekti i llogaridhënies duhet të shmanget ndikimi i Komisionit (anëtarëve të KQZ) si trupë që përbëhet nga të emëruarit politikë gjithmonë duke pasur parasysh interesat e subjekteve politike si në aspektin e publikimit të financave ashtu edhe të auditimit.

Metoda e publikimit përtej një detyrimi ligjor duhet të bëhet edhe më inovative përmes zgjidhjeve të mjeteve të avancuara teknologjike për të mundësuar komunikim efektiv në mes të subjekteve politike dhe Zyrës.

Individualizimi dhe procedura e shqiptimit të gjobave duhet të rishikohen për të qenë të njëjtat në proporcion me shkeljen e supozuar.

Të gjitha propozimet e përcaktuara në këtë projektligj, por edhe rekomandimet e dhëna më sipër varen nga vullneti i vetë subjekteve politike për të demokratizuar vetveten dhe për të qenë më transparentë si ndaj publikut, por edhe llogaridhënës në raport me shpenzimet e bëra, prandaj një konsensus i përgjithshëm është i nevojshëm për të caktuar “rregullat e lojës”, të cilat do të ishin të vlefshme për secilin subjekt politik.

(Autori është pjesë e Grupit për Studime Juridike dhe Politike- GLPS. Ky editorial është shkruar në kuadër të projektit: “Rritja e transparencës dhe integritetit të partive politike në Kosovë: Theks i veçantë në zbatimin e Ligjit për Financimin e Partive Politike dhe Reformës Zgjedhore”, implementuar nga Grupi për Studime Juridike dhe Politike dhe financuar nga National Endowment for Democracy - NED).