Kultura si kapital: Shpirti i kombit matet me muze, jo me buxhete

Është koha që kulturës t’i jepet pesha që i takon në buxhet dhe në mendësi. Sepse pa të, gjithçka tjetër është formë pa përmbajtje, ndërtesë pa frymë. Në fund të ditës, një komb nuk mbetet në histori për kullat apo autostradat që ndërtoi, por për meloditë që la pas, fjalët që ruajti dhe artin që i dha botës

Në udhëkryqin mes civilizimit dhe statistikës: Në shumicën e politikave publike në Kosovë dhe Shqipëri, kultura shfaqet si një kapitull anësor, një rubrikë buxhetore që mbetet gjithnjë në fund të listës së prioriteteve. Ndërkohë që matja e zhvillimit bëhet përmes të dhënave ekonomike dhe infrastrukturës fizike, harrohet një përmasë më e thellë: shpirti i kombit, ai që nuk mund të matet me kilometra asfalt, por me bibliotekat, muzetë dhe gjurmët estetike që lëmë për brezat që vijnë.
Pasuria e padukshme që shpesh anashkalohet: Muzetë janë të boshatisur, bibliotekat të vjetruara, ndërsa artistët luftojnë në heshtje për hapësirë, për njohje dhe për mbijetesë. Kjo nuk është pasojë e mungesës së talenteve –  ka me bollëk –  por e mungesës së një vetëdijeje kolektive që e kupton kulturën si kapital afatgjatë dhe jo si shpenzim afatshkurtër. Në një shoqëri që synon të jetë moderne, kultura duhet të jetë jo vetëm kujtim i së kaluarës, por udhërrëfyes i së ardhmes. Ndryshe nga perceptimi i zakonshëm, ajo nuk është një luks i qyteteve të mëdha, por baza e zhvillimit të qëndrueshëm, nxitëse e mendimit kritik dhe forcuese e identitetit.

Çfarë po mbrojmë, nëse jo shpirtin tonë: Gjatë Luftës së Dytë Botërore, në Mbretërinë e Bashkuar, kur një zyrtar i lartë i sugjeroi Winston Churchillit të shkurtonte buxhetin për kulturën për të rritur fondet për luftën, thuhet se ai u përgjigj: “Atëherë për çfarë po luftojmë?” Edhe pse kjo thënie nuk është e dokumentuar zyrtarisht, ajo mbart një të vërtetë të madhe morale: një shoqëri që nuk ruan frymën e saj shpirtërore, që nuk investon në art, në arsim dhe në memorien kolektive, rrezikon të fitojë betejat fizike por të humbasë luftën për vetëdijen dhe qytetërimin.

Nevoja për një vetëdije të re kulturore: Shqipëria dhe Kosova nuk vuajnë nga mungesa e talenteve, por nga mungesa e strukturave që i ushqejnë ato. Ende mungojnë fondet e qëndrueshme për artistët, hapësirat për ekspozim, qendrat e edukimit estetik që nga fëmijëria. Mungon një strategji kombëtare për ndërtimin e një identiteti kulturor bashkëkohor, të denjë për një shoqëri që kërkon integrim e progres. Prandaj duhet të ndërtojmë një vetëdije të re kolektive, ku kultura të mos jetë thjesht “kornizë” por bërthamë, ku arti të mos shërbejë vetëm si zbukurim festiv, por si mekanizëm reflektimi dhe emancipimi. Sepse një komb që nuk reflekton mbi vetveten, e humb drejtimin.

Thirrje për institucione me vizion: Sot, më shumë se kurrë, është koha për institucione që e shohin kulturën si mision shtetëror, jo si fakultativ. Koha për strategji afatgjata që përfshijnë muze modernë, galeri funksionale, teatër të jetësuar, qendra për inovacion kulturor. Është koha që kulturës t’i jepet pesha që i takon në buxhet dhe në mendësi. Sepse pa të, gjithçka tjetër është formë pa përmbajtje, ndërtesë pa frymë. Në fund të ditës, një komb nuk mbetet në histori për kullat apo autostradat që ndërtoi, por për meloditë që la pas, fjalët që ruajti dhe artin që i dha botës.