Është viti 1838. Një agjent i ri gjerman i pasurive të paluajtshme, Thomas Hutter, ngarkohet të udhëtojë drejt Transilvanisë së largët për t’u takuar me misteriozin Count Orlok në lidhje me shitjen e një shtëpie. Gjatë udhëtimit përmes Maleve Karpate, ai paralajmërohet disa herë për Orlok, por nuk dekurajohet. Pasi arrin në kështjellë, konti i zbehtë, i ftohtë dhe ogurzi e pret personalisht. Hutter e kupton shumë vonë se diçka nuk shkon në kështjellë: Orlok është një vampir.
Kështu fillon “Nosferatu — Një Simfoni e Tmerrit”, filmi klasik pa zë i vitit 1922 nga Friedrich Wilhelm Murnau, i konsideruar sot si një kryevepër kinematografike. Murnau shpiku një mënyrë të re për të paraqitur frikën dhe ndjesinë e kërcënimit, duke vendosur themelet për filmin modern të tmerrit. Zhanri horror ka shumë adhurues në mbarë botën, dhe njerëzit shpesh shikojnë filma horror gjatë ose rreth “Halloweenit” për të hyrë në atmosferën e frikshme. Por pse janë kaq magjepsës?
Filmat horror pëlqehen nga shumë njerëz sepse e duan adrenalinën që përjetojnë, edhe pse e dinë se ndodhen në një mjedis të sigurt.
Psikiatri dhe neurologu gjerman Borwin Bandelow, i cili studion frikën dhe mendjen njerëzore, e përshkroi mënyrën se si trupi reagon në situata të tilla në një intervistë për radion gjermane “Deutschlandfunk Kultur”.
“Kur hipën në një tren adrenaline në parqe, ndien sikur do të fluturosh jashtë në kthesa. Hormonet e frikës përmbytin trupin tënd”, shpjegoi Bandelow. Por njëkohësisht çlirohen edhe endorfina, shtoi ai, të cilat lehtësojnë dhimbjen dhe shkaktojnë ndjesi euforie. Ti e di që pajisja është testuar për siguri dhe që asgjë nuk do të ndodhë, por truri yt gjithsesi reagon ndaj situatës, sqaroi ai.
Filmat horror funksionojnë mbi të njëjtat parime: ne përjetojmë frikë brenda një mjedisi të sigurt qoftë ulur në divanin e dhomës sonë të ndenjjes apo në një kinema komode.
Megjithatë, zhanri i tmerrit është më shumë se thjesht argëtim. Regjisori amerikan Wes Craven (1939–2015) i konsideronte filmat horror si një “kamp stërvitor për psikiken”, një lloj trajnimi psikologjik.
“Në jetën reale, qenia njerëzore është e mbështjellë në paketimin më të brishtë, e kërcënuar nga rreziqe reale dhe ndonjëherë tmerruese, ngjarje si sulmet në shkolla. Por forma e rrëfimeve i vendos këto frika në një seri të menaxhueshme ngjarjesh. Na jep një mënyrë për të menduar racionalisht për frikat tona”, ka thënë ai.
Që nga viti 2020, “Recreational Fear Lab” në Universitetin e Aarhus në Danimarkë, ka studiuar “frikën rekreative”, pra pse njerëzit vullnetarisht vendosin veten në situata që shkaktojnë frikë dhe çfarë efekti ka kjo.
Një nga zbulimet e laboratorit është se frika rekreative e kontrolluar mund të ndikojë pozitivisht në aftësinë e një individi për t’u përballur me stresin. Individët zhvillojnë strategji për t’u përballur me frikën dhe ndjenjat negative, shpjegoi Mathias Clasen, bashkëdrejtor i “Recreational Fear Lab”, duke e përshkruar këtë si një formë zhvillimi emocional personal.
Clasen është i bindur se njerëzit që shikojnë filma horror nuk janë konsumues pasivë, por aplikojnë në mënyrë aktive strategji për të arritur një “pikë të ëmbël të frikës”, momentin kur përjetohet kënaqësia më e madhe. Nëse diçka është tepër e frikshme, kënaqësia bie.
Këtu qëndron edhe thelbi: pika e ëmbël ndryshon nga individi në individ. Disa njerëz kanë nevojë për më shumë ose më pak frikë për ta arritur atë, dhe kjo shpjegon pse disa shmangin filmat horror, ndërsa të tjerë nuk ngopen dot me ta. Ndryshe nga ata që nuk i pëlqejnë, fansat e horrorit presin të ndiejnë gëzim, shpjegoi Clasen. Ata e shijojnë përballjen me emocionet negative në një mënyrë lojcake, shtoi ai.
Clasen, së bashku me psikologun amerikan Coltan Scrivner, identifikoi tre tipa fansash të horrorit: “Të varurit nga adrenalina”, që kërkojnë ndjesinë e menjëhershme të adrenalinës; “Të mbërthyerit nga frika”, për të cilët horrori është më shumë një mënyrë për zhvillim personal sesa argëtim dhe “Përballuesit e errësirës”, që përjetojnë si ngritje humori, ashtu edhe rritje të vetëdijes dhe zhvillim personal.
Studiuesit e “Recreational Fear Lab” përdorin këtë skemë, por theksojnë se fusha ende mbetet pak e eksploruar dhe me shumë pyetje pa përgjigje.
Megjithatë, një gjë është e qartë: që frika të shërbejë si mjet mësimor, ajo duhet të jetë në sasinë e duhur. Clasen paralajmëron se lehtësisht mund të bëhet e tepërt. Disa parqe argëtimi me atraksione të tematizuara për “Halloween” ofrojnë gjithashtu “zona pa përbindësha”, ku veçanërisht fëmijët më të vegjël mund të argëtohen pa u trembur.
(Marrë nga Deutche Welle)