Drithërima në Bjeshkët e Nemuna të Shqipërisë

Disa njerëz thonë që vetë djalli i ka krijuar Bjeshkët e Nemuna, të njohura edhe si Alpet Shqiptare, që formojnë një mur të ashpër edhe përtej Kosovës fqinje dhe Malit të Zi. Mirëpo, këto bukuri ballkanike ofrojnë terren të largët dhe ekstrem për heli-skiatorët trima

Të lëshohesh nga një helikopter 2,200 metra lart në një shpat mali të mbuluar me borë është një “shpërthim” zhurme dhe lëvizjesh kaotike. “Nuk mund të jem i sigurt çfarë ka poshtë, kështu që nuk do të ulem”, thotë piloti ynë, Detlef Gensel, përmes radios teksa afrohemi.

“Në vend të kësaj”, thotë ai, “do të qëndroj pezull, me vetëm majat e këmbëve mbështetëse të helikopterit që prekin borën, ndërsa motori do të vazhdojë të punojë. Do të duhet të lëvizim shpejt”. Derisa dera hapet, zëri i mprehtë i kabinës zëvendësohet nga goditja e fuqishme, si çekiç hidraulik, e rrotave të helikopterit. Duke u çuar me ngut nga vendet tona, zbresim ato 15 centimetra që ndajnë këmbët mbështetëse të helikopterit nga bora dhe grumbullohemi në një qëndrim të ulët, duke mbuluar fytyrat me syze dhe duart me doreza për t’i mbrojtur nga copëzat therëse të borës që ngjiten lart nga rryma poshtë helikës.

Udhërrëfyesit ndeshen me shportën metalike të lidhur në njërën anë të helikopterit, duke nxjerrë skitë, dërrasat e borës, shkopinjtë dhe pajisjet e sigurisë kundër ortekëve. Dhe pastaj, me një shenjë të stilit “Top Gun” – një gisht të ngritur lart – Detlefi ngrihet, përpjetë, mbrapa dhe largohet. Helikopteri rrotullohet 180 gradë, përkul hundën dhe zhduket me zhurmë përgjatë luginës, duke na lënë krejtësisht vetëm.

Ndodhemi në një majë pa emër, në një nga rajonet më të largëta të Evropës: Bjeshkët e Nemuna (të njohura edhe si Alpet Shqiptare), të cilat shtrihen përgjatë kufirit midis Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi. Se si e kanë marrë këtë emër – “Bjeshkët e Nemuna” në shqip e “Prokletije” në malazezisht – mbetet çështje për debat. Disa njerëz thonë se malet i ka krijuar vetë djalli; të tjerë këmbëngulin se vjen nga një namatisje e hedhur mbi majat e frikshme nga një grup ushtarësh sllavë që kishin humbur shokët në shpatet e tyre. Cilado qoftë e vërteta, ato janë jashtëzakonisht të paarritshme.

Ujqit, arinjtë dhe rrëqebujt enden lirshëm këtu, duke u futur herë pas here në vendbanimet e izoluara blegtorale që shtrihen në lugina. Turistët janë të rrallë, edhe gjatë verës. Dhe në thellësitë e dimrit, kur shumë prej kalimeve malore janë të bllokuara nga bora, vizitorët janë pothuajse të padëgjuar. Megjithatë, terreni këtu është ideal për llojin e skijimit në natyrë të egër, të cilin kemi ardhur të kërkojmë.

Ne po qëndrojmë në Luginën e Valbonës, në parkun kombëtar me të njëjtin emër, në anën shqiptare të vargmalit, majat me dhëmbëza të të cilit m’i kujtojnë Dolomitët e Italisë. Kemi në dispozicion 1,500 kilometra katrorë bosh të pellgjeve alpine të larta, grykave me anë të pjerrëta dhe zonave pyjore të rralluara. Zbritja jonë e parë, një ngrohje prej “vetëm” 500 metrash vertikalisht përmes borës së freskët, i përfshin të tri këto. Nuk ka asnjë infrastrukturë në këtë pjesë të Bjeshkëve të Nemuna. As ski-lift, as pista, madje as shumë rrugë hyrëse. Dhe pikërisht kjo e bën zonën ideale për heli-ski.

“Zona është me të vërtetë e jashtëzakonshme, do ta shihni vetë, ka gjithçka”, tha Seb Fleiss, bashkëthemelues i “Heliski Albania”, gjatë udhëzimit tonë të sigurisë, mbrëmjen para fluturimit të parë. “Është kaq e madhe, ende po e eksplorojmë”.

Një ish-snowboarder profesionist nga Kroacia, Sebi i njeh anët malazeze dhe kosovare të Bjeshkëve të Nemuna qysh prej ditëve të tij në turneun konkurrues të ish-Jugosllavisë. Por deri në vitin 2017, kur u punësua si “local fixer” për kompaninë amerikane të filmit për ski “Teton Gravity Research”, ai nuk e kishte ndeshur Parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës. Pas gjashtë javësh eksplorimi me katër skiatorë profesionistë, dy helikopterë dhe karburant të mjaftueshëm për disa orë fluturimi, Sebi kontaktoi Viktor Vlashin, pronarin shqiptar të kompanisë lokale të qirasë së helikopterëve. “I thashë: ‘Duhet ta provojmë dhe ta bëjmë komerciale këtë, sepse ky vend është kaq fantastik’”.

Përsëri në bord, fluturojmë mbi borë ndërmjet zonave të zbritjes. Detlefi, i cili ka pilotuar për Viktor Vlashin për më shumë se një dekadë, na tregon disa nga linjat që skiatorët profesionistë kishin zgjedhur në 2017. Njëra, veçanërisht, “Linja e Fabit”, nga freerideri austriak Fabian Lentsch, përfshin një seri zbritjesh të rrezikshme, të verbra, përgjatë një shpati të pjerrët. Po të mos e kisha parë pamjen në laptopin e Sebit mbrëmjen e kaluar, do të ishte e vështirë të besoja se dikush mund ta zbresë atë dhe të mbijetojë.

“Dhe natyrisht, ai duhej ta bënte në përpjekjen e parë për kamerën”, thotë Detlefi duke buzëqeshur.

Gjatë udhëtimit tonë nuk përballemi me asgjë kaq të frikshme. Por është e pamundur të mos ndihesh pak si profesionist derisa zbresim një seri faqesh të paprekura përmes borës së freskët dhe të butë. Kjo është një nga avantazhet më të mëdha të “Heliski Albania” dhe një nga gjërat që së pari tërhoqi Sebin dhe shokët e tij drejt Valbonës.

“Kur ishim këtu për herë të parë, po binte borë e madhe”, thotë ai. Maja më e lartë e parkut kombëtar, Maja e Jezercës, është vetëm 2,694 metra mbi nivelin e detit. Por afërsia me Adriatikun, ku stuhitë dimërore marrin lagështi, bën që Bjeshkët e Nemuna “të mund të arrijnë deri në 15 metra borë në një sezon të mirë”, thotë Sebi. Kjo është e njëjta sasi si në Niseko të Japonisë.

Bunkerët dhe zbritjet qorre

Vendosja e një operacioni heli-ski në një vend po aq të egër sa Valbona nuk ishte e lehtë. Si shumica e mysafirëve, unë fluturova në Prishtinë të Kosovës, një udhëtim treorësh me makinë përtej kufirit, që i dha Sebit mjaft kohë për të më treguar historinë e trazuar të rajonit. “Mendonim se nuk kishte shumë liri duke u rritur në Jugosllavinë komuniste, por këtu në Shqipëri ishte një tjetër nivel”, vuri në dukje ai.

Shteti ishte pothuajse plotësisht i izoluar nga bota e jashtme nga viti 1945 deri më 1991, nën diktaturën staliniste të Enver Hoxhës. Një tiran vrasës me prirje për pastrime të rregullta dhe për filmat e Norman Wisdomit (të vetmit filma perëndimorë të lejuar në vend), Hoxha kultivoi një mentalitet paranojak dhe të rrethimit. Dëshmia e kësaj ishte e dukshme nga dritarja e makinës sonë, në bunkerët e betonit që rrënoheshin dhe ishin të shpërndarë në peizazh, një për çdo kilometër në disa vende. Më shumë se 175,000 u ndërtuan në të gjithë Shqipërinë, sipas Sebit, për t’u mbrojtur nga një pushtim i imagjinuar që kurrë nuk ndodhi.

Regjimi u rrëzua më 1991, dhe ekonomia shqiptare ndoqi të njëjtin rrugëtim. Vendi shpëtoi me aq sa mundej nga një lloj lufte civile që shkatërroi Jugosllavinë fqinje, por populli i tij vuajti, veçanërisht në rrethin e Tropojës, rreth Luginës së Valbonës, ku konflikti kaloi kufirin nga Kosova.

Megjithatë, shohim gjithashtu shenja inkurajuese të rimëkëmbjes më të fundit të rajonit. Në rrugët e Bajram-Currit, qyteti më i madh i rrethit të Tropojës, ka shumë makina të reja, shumica prej tyre SUV-e të mëdha me targa britanike. Kur dikush bën shaka se ato duhet të jenë të vjedhura, Onur Decani, menaxher i logjistikës në “Heliski Albania”, i korrigjon butësisht duke thënë se më me gjasë janë sjellë këtu nga diaspora, e cila po zgjedh gjithnjë e më shumë të kthehet. Hoteli “Margjeka”, që shërben si bazë operative për kompaninë, është një nga disa biznese që kanë dalë në Luginën e Valbonës gjatë dhjetëvjeçarit të fundit.

“Kur e hapëm në 2012, ishim vetëm ne dhe dy të tjerë”, shpjegon Janet Margjeka, matriarke e familjes lokale sipërmarrëse që menaxhon pronën me 19 dhoma. “Tani ka shumë të tjerë, dhe shtuam një kat të ri me dhoma shtesë më 2015”. Që nga viti 2019, kur “Heliski” solli të parët vizitorë, ata kanë qenë në gjendje të qëndrojnë të hapur edhe gjatë dimrit.

Atmosfera në hotel është e ngrohtë dhe mikpritëse, me fëmijët e Margjekës që lëvizin brenda dhe jashtë dhe herë pas here praktikojnë anglishten te ne. Ndërkohë, stafi i saj ofron një rrjedhë të vazhdueshme ushqimesh të shijshme lokale, duke përfshirë ajvarin shtëpiak –  salcë e pjekur me speca të kuq që gjendet kudo në Ballkan – dhe flinë, ushqim i veriut të Shqipërisë i bërë nga petë të shtresuara dhe kos i thartë.

Një mbrëmje para darkës, ecim poshtë rrugës për një pije te “Valbona Resort & Spa”, hoteli më i ri i luginës. I hapur më 2024, është një nga disa që janë hapur këtu vetëm gjatë vitit të fundit. Ndërtesa tetëkatëshe me fasadë xhami ofron një alternativë më luksoze ndaj Margjekës dhe është një dëshmi konkrete se si turizmi po ndihmon ta transformojë fatin e Valbonës. “Është e shkëlqyer, do të donim më shumë skiatorë dhe vizitorë dimërorë”, shpjegon Ervin Ponari, menaxheri.

Fushat e fuqisë

Udhëzuesit malorë, Paul Swail, John McCune dhe Will Sim, janë profesionistë të përkryer dhe shoqëri e këndshme. Ky është sezoni i tyre i parë në Shqipëri me Sebin, por ata janë jashtëzakonisht të entuziazmuar për potencialin.

“Terreni këtu është mahnitës, dhe Sebi ka një ekip të fortë”, thotë Paul. “Prapë, në rastin e Antes, fjalë për fjalë.” Ante Pashaliq, menaxheri i lidhjes për operacionet me helikopter, mbush çdo dhomë ku hyn, si me trupin e tij 2 metra, ashtu edhe me ngrohtësinë e personalitetit të tij. Ndërsa secili anëtar i ekipit ka rolin e tij, personi kryesor i “Heliski Albania” është pa dyshim Detlef Gensel.

Nëse pilotimi i një helikopteri është paksa si të jesh baterist, me çdo gjymtyrë që lëviz krejtësisht në mënyrë të pavarur ndërsa njëkohësisht qëndron në sinkron të përkryer, atëherë të shikosh Detlefin duke fluturuar është si të ulesh pranë skenës me të ndjerin dhe të madhin Charlie Watts. Ai i ka të gjitha aftësitë e një mjeshtri të muzikës jazz, por kurrë nuk është mburracak, duke menaxhuar ritmin dhe lartësinë e rotorëve me lëvizje të kontrolluara dhe duke qëndruar gjithmonë i qetë në radio. I trajnuar në Gjermaninë e tij, ku gjithashtu mësoi të skijojë, ai është me shumë distancë piloti më i mirë i heli-skisë, me të cilin kam pasur kënaqësinë të fluturoj.

Pas reshjeve të dendura të borës që na mbajnë të bllokuar në bazë për disa ditë, vendosim alarmin për orën 6 të mëngjesit në ditën kur pritet të pastrohet moti. Zgjohemi dhe gjejmë retë ende prezente. Fluturimi duket i pamundur. Por kur droni ynë i kamerës përshkon shtresën e ulët të reve dhe zbulon qiell të pastër mbi ne, Detlefi bën një plan. Duke ngritur helikopterin, fluturojmë poshtë pemëve në fund të luginës derisa arrijmë në Bajram-Curr. Atje, ashtu siç parashikohej, qielli është i pastër dhe ngjitemi drejt rrezeve të shkëlqyera të diellit.

Mëngjesi kalon shumë shpejt, duke bërtitur derisa ne ngremë re të buta bore çdo herë që mbërthejmë skajet e skive. “Shumë nga këto zona nuk janë skijuar ende”, thotë Detlefi, përderisa fluturojmë drejt rrëzimit tjetër. “Jo vetëm këtë sezon, por kurrë.”

Rruga jonë përfundimtare na çon poshtë shpateve të buta të një maje në anën jugore të Luginës së Valbonës. Nga këtu lart, reja e ulët që na kishte shqetësuar në mëngjes duket e bukur, një det i shkumëzuar si kapuçino që mbulon luginën poshtë. Poshtë saj ndodhet hoteli “Margjeka”, pjesa tjetër e ekuipazhit dhe bota reale. Por këtu lart, edhe njëherë jemi të vetëm. Para nesh është vetëm një fushë me borë të pacenuar. Dhe poshtë, e vendosur mbi një shkëmb, shfaqet forma e kuqe e ndritshme e helikopterit të Detlefit, duke pritur për të na çuar në shtëpi.

Marrë nga “National Geographic”  - Tristan Kennedy