Serbia intensifikon fushatën pas “Manastirit të Deçanit në rrezik”
Përderisa ia dolën që nëpërmjet organizatës “Europa Nostra” ta fusin Manastirin e Deçanit në lisën e shtatë monumenteve të rrezikuara të Evropës, shteti e autoritetet kishtare serbe janë nxitur edhe më për të “paralajmëruar” mbi rrezikun që “i kanoset trashëgimisë kulturore serbe” dhe serbëve në Kosovë. Në anën tjetër, institucionet e vendit kanë reaguar duke publikuar korrespodencat e vonuara me organizatën evropiane teksa janë zotuar se po zhvillojnë “konsultime të brendshme, si dhe me miqtë tanë ndërkombëtarë”
Përderisa ia dolën që nëpërmjet organizatës “Europa Nostra” ta fusin Manastirin e Deçanit në lisën e shtatë monumenteve të rrezikuara të Evropës, shteti e autoritetet kishtare serbe janë nxitur edhe më për të “paralajmëruar” mbi rrezikun që “i kanoset trashëgimisë kulturore serbe” dhe serbëve në Kosovë. Në anën tjetër, institucionet e vendit kanë reaguar duke publikuar korrespodencat e vonuara me organizatën evropiane teksa janë zotuar se po zhvillojnë “konsultime të brendshme, si dhe me miqtë tanë ndërkombëtarë”
Premium
Përderisa ia dolën që nëpërmjet organizatës “Europa Nostra” ta fusin Manastirin e Deçanit në lisën e shtatë monumenteve të rrezikuara të Evropës, shteti e autoritetet kishtare serbe janë nxitur edhe më për të “paralajmëruar” mbi rrezikun që “i kanoset trashëgimisë kulturore serbe” dhe serbëve në Kosovë. Në anën tjetër, institucionet e vendit kanë reaguar duke publikuar korrespodencat e vonuara me organizatën evropiane teksa janë zotuar se po zhvillojnë “konsultime të brendshme, si dhe me miqtë tanë ndërkombëtarë”
Jehona e propagandës së shtetit serb dhe Kishës Ortodokse të Serbisë është intensifikuar. Pas përfshirjes së Manastirit të Deçanit në listën e shtatë monumenteve në rrezik nga organizata “Europa Nostra”, mekanizmat shtetërorë serbë janë vënë në lëvizje edhe më. Si klerikët, edhe zyrtarët shtetërorë të enjten dhe të premten kanë folur për “sulme të vazhdueshme mbi tempujt fetarë serbë në Kosovë”.
E në anën tjetër, pos një reagimi në rrjetet sociale të ministrit të Kulturës, Hajrulla Çeku, institucionet e Kosovës të paktën publikisht të enjten kanë heshtur. Janë marrë me korrespodenca interne midis zyrtarëve të Kosovës dhe “Europa Nostras”.
Reagimi i Kosovës me korrespodencat e vonuara
Ministria e Kulturës gjatë ditës së premte ka publikuar korrespodencat e vonuara. Qysh në dhjetor të vitit të kaluar organizata e themeluar në Paris më 1961, “Europa Nostra”, e kishte bërë publike listën prej 12 aseteve të trashëgimisë kulturore që ishin finalistë, që 7 prej tyre të jenë pjesë e listës së monumenteve në rrezik në fillim të prillit. Qeveria e kaluar kishte heshtur. E tre muaj më vonë, më 18 mars “Europa Nostra” kishte marrë një letër nga Albin Kurti, asokohe i nominuar për kryeministër, dhe Vjosa Osmani, asokohe ushtruese e detyrës së presidentit.
Por në përgjigjen që organizata evropiane ia kishte kthyer dyshes më 6 prill, ishte bërë e ditur se Manastiri i Deçanit tashmë ishte bërë pjesë e listës së monumenteve në rrezik për vitin 2021. Të enjten Ministria e Kulturës nuk kishte pasur përgjigje pas bërjes publike të listës nga “Europa Nostra”. Ky institucion nuk ka pasur përgjigje për KOHËN as të premten. Paradite janë marrë me publikim të korrespodencës midis përfaqësuesve të Kosovës dhe organizatës evropiane, e pasdite ka bërë një reagim në Facebook ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku.
“Institucionet e Republikës së Kosovës janë duke e trajtuar me përkushtim të plotë këtë çështje. Jemi duke zhvilluar konsultime të brendshme, si dhe me miqtë tanë ndërkombëtarë për të përcaktuar hapat e ardhshëm për trajtimin e këtij problemi, të cilët do t’i ndërmarrim në ditët në vijim”, ka shkruar midis të tjerash Çeku. Ai në shkrimin e tij ka cituar edhe pjesë të letrës së Kurtit e të Osmanit. Veprim tjetër publik i Çekut gjatë ditës ka qenë ndërrimi i fotografisë së profilit të tij në Facebook.
Qëllimi prapa “alarmit” të Kishës Ortodokse Serbe
Por në anën tjetër, institucionet fetare e shtetërore serbe kanë shpërthyer në deklarata.
Abati i Manastirit të Deçanit, Sava Janjiq, ka thënë se autoritetet e Kosovës shpesh veprojnë sikur të jetojnë në një realitet paralel. Ai ka thënë për mediat serbe se nga njëra anë autoritet kosovare thonë se ekziston harmoni dhe nuk ka diskriminim ndërfetar dhe ndëretnik ndaj serbëve, kurse në anën tjetër problemet nuk kanë qenë kurrë më të mëdha.
“Vetëm në dy muajt e fundit ka pasur kaq shumë sulme në kishat tona, duke i plaçkitur. Ata nuk mund të shqiptojnë as emrin e Kishës Ortodokse Serbe”, citohet të ketë thënë Janjiq. Sipas tij, përkundër thirrjeve nga ambasadorët kryesorë perëndimorë, autoritetet e Kosovës nuk po e zbatojnë vendimin e Gjykatës Kushtetuese të Kosovës për të regjistruar 24 hektarë tokë Manastirit të Deçanit. Ka akuzuar se afër Manastirit planifikohet ndërtimi i një rruge, pavarësisht se vetë Janjiq kishte marrë pjesë në takimet e mbajtura midis institucioneve ku është vendosur që rruga Deçan-Plavë të mos e pengojë monumentin.
“E gjithë kjo tregon se të drejtat e Kishës sonë janë seriozisht të rrezikuara dhe se është e pakonceptueshme që kur të vazhdojë dialogu midis Beogradit dhe Prishtinës, kjo çështje të mos përfshihet në agjendë, sepse vetë institucionet e Kosovës nuk i respektojnë ligjet e tyre”, citohet të ketë thënë Janjiq të premten.
Paraprakisht të martën, drejtori i asaj që në Qeverinë e Serbisë është “Zyra për Kosovë dhe Metohi”, Petar Petkoviq ka pasur një takim me patriarkun Porfirio. Sipas njoftimit të kësaj zyre, në takim është folur për mbijetesën e serbëve në Kosovë, si dhe për mbrojtjen dhe rinovimin e tempujve të Kishës Ortodokse Serbe.
"Petkoviq e informoi patriarkun për situatën aktuale të sigurisë dhe pozicionin e popullit serb në Kosovë dhe Metohi, e cila është e ekspozuar ndaj sfidave dhe vështirësive të shumta pothuajse çdo ditë, veçanërisht në një kohë kur në vend të dialogut po përdoret shantazhi dhe kërcënimet”, shkruhet në njoftim. Aty shkruhet se Petkoviq theksoi se së fundmi një numër i madh i kishave serbe në Kosovë kanë qenë të ekspozuara ndaj sulmeve dhe përdhosjes.
“Sulmet ndaj faltoreve tona kanë për qëllim dëbimin e popullit serb nga vatrat shekullore, fshirjen e të kaluarës dhe shpirtërimit tonë, në mënyrë që të shkatërrojnë çdo gjurmë të vazhdimësisë historike të popullit dhe shtetit serb në Kosovë dhe Metohi", citohet të ketë thënë Petkoviq.
Instrumentalizimi i organizatës evropiane
Këtë lobim që trashëgimia kulturore të jetë pjesë e dialogut midis dy shteteve e kishte paralajmëruar drejtori ekzekutiv i fondacionit kosovar “Trashëgimia Kulturore pa Kufij”, Sali Shoshi, qysh në dhjetor. Madje këtë çështje e kishte përmendur edhe në letrën që ia kishte dërguar asokohe “Europa Nostras”. Të premten ai ka thënë se kleri ortodoks serb në Kosovë nuk është i rrezikuar, por sipas ligjeve të Kosovës është palë vendimmarrëse sa i përket pjesës së trashëgimisë kulturore që shërben si objekt kulti për serbët.
“Duhet thënë hapur se ‘Europa Notra’ ka rënë pre e propagandës serbe qoftë nga njerëz brenda organizatës, qoftë nga ata që kanë lobuar nga jashtë”, ka thënë ai pasditen e së premtes në “Express Intervistë” në KTV. Sipas Shoshit, Kosova nuk duhet të pranojë që trashëgimia kulturore të jetë pjesë e dialogut midis dy shteteve pasi monumentet që shfrytëzohen nga kleri serb janë të diskriminuara pozitivisht nëpërmjet vetë ligjeve të Kosovës si asnjë monument tjetër i vendit. Shoshi vazhdimisht ka qenë kritik për qasjen e “Europa Nostras” për Manastirin e Deçanit. Ka vazhduar edhe pas ngjarjes së mbajtur online të enjten, kur u prezantua lista e 7 monumenteve në rrezik të cilat do të ndihmohen me nga 10 mijë euro.
Sipas raportit përfundimtar, i cili është edhe arsyetim i këtij rangimi që i është bërë monumentit të Kosovës, që nga qershori i vitit 1999, Manastiri i Deçanit është ruajtur vazhdimisht nga trupat paqeruajtëse të KFOR-it, të udhëhequra nga NATO-ja.
“Përveç shqetësimeve të sigurisë, Manastiri me zonën e tij të veçantë mbrojtëse janë përballur me rreziqe të vazhdueshme të zhvillimit lokal të papërshtatshëm – në shkelje të shtetit ligjor – i cili do të minonte vlerat e një lokaliteti të trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Veçanërisht shqetësues është plani për ndërtimin e një rruge ndërkombëtare - që lidh komunat e Deçanit / Dečani në Kosovë dhe Plavës në Mal të Zi - që do të kalonte përmes zonës speciale të mbrojtur dhe do të kalonte pranë portave të Manastirit”, shkruhet në raportin ku Kosovës i referohen me fusnotë. Sipas raportit, në verën e vitit 2020, punimet në rrugë u pezulluan dhe u arrit një marrëveshje, nën kujdesin e bashkësisë ndërkombëtare, për të ndërtuar një by-pass për këtë rrugë. E në dhjetor aty përmendej se “Manastiri ishte pre e sulmeve nga ekstremistë lokalë që shënonin edhe mbishkrimet IS-is”. Vetë kjo organizatë në dhjetor i kishte thënë KOHËS se bazë e tyre për këtë kualifikim janë raportet që shteti serb ia përcjell UNESCO-s çdo vit. Manastiri i Deçanit u regjistrua në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s më 2004. Më 2006 ky status u shtri edhe në tri monumente të tjera të Kosovës. Manastiri i Graçanicës, Patrikana e Pejës dhe Kisha e Shën Premtes në Prizren po ashtu kanë hyrë në Listën e Trashëgimisë Botërore në rrezik si “Monumente Mesjetare në Kosovë” e të cilat në këtë organizatë botërore janë nën emrin e Serbisë.
Përveç Manastirit të Deçanit, në listën e shtatë monumenteve në rrezik janë përfshirë edhe hekurudha “Achensee Steam Cog” (Austri), Kompleksi i Varrezave Historike në Mirigoj (Kroaci), 5 Ishujt Jugorë të Egjeut (Greqi), Kopshtet Giustinë Verona (Itali), Zyra e Postës Qendrore në Shkup (Maqedoni) dhe Kapela dhe Streha e Shën Juanit në Cantabria (Spanjë).
Shpërfillja e fakteve nga “Europa Nostra”
“Europa Nostra” nuk e kishte marrë shumë për bazë letrën e Albin Kurtit, tash kryeministër, dhe Vjosa Osmanit, tash presidente.
Më 18 mars ata ia kishin përcjellë një letër të gjatë me elaborime thelbësore për secilin shqetësim. Në letrën që është publikuar të premten, bëhet e ditur se raportet zyrtare të Policisë së Kosovës flasin për rënie drastike të numrit të incidenteve ndëretnike në dekadën e fundit. Aty tregohet se institucionet e sigurisë në bashkëpunim me forcat paqeruajtëse ndërkombëtare për vite me radhë kanë ofruar mbrojtje dhe siguri për kishat ortodokse në Kosovë.
“Policia e Kosovës posedon njësit të veçantë që kujdeset për këto monumente. Është vlerësim i pavarur dhe profesional i organeve përkatëse të rendit dhe sigurisë që kishat ortodokse në Kosovë gëzojnë nivel të lartë sigurie dhe nuk janë të rrezikuara”, shkruhet në letër. Sipas letrës, nuk ekziston asnjë dëshmi që implikon ndonjë institucion lokal ose qendror të Republikës së Kosovës në praktika diskriminuese ndaj Manastirit të Deçanit ose entiteteve të tjera. Aty sqarohet se me shpalljen e pavarësisë, shteti i Kosovës ka miratuar të gjitha garancitë kushtetuese, ligjore, institucionale dhe politike për mbrojtjen dhe avancimin e të drejtave të të gjitha komuniteteve joshumicë.
“Institucioni i Kishës Ortodokse Serbe, si dhe manastiret e kishat ortodokse në Kosovë i gëzojnë të gjitha garancitë kushtetuese, ligjore dhe institucionale që sigurojnë respektim të plotë të të drejtave të tyre. Është me rëndësi të veçantë të rikujtojmë këtu dispozitën e Planit të Ahtisaarit, e cila shprehimisht kërkon që këto të drejta, privilegje dhe imunitete të KOS-it vijnë bashkë me detyrimin dhe përgjegjësinë për të vepruar në pajtueshmëri me legjislacionin e Kosovës, si dhe pa i cenuar të drejtat e të tjerëve dhe Kushtetutën tonë”, shkruhet në letër. Aty përmendet se shteti serb nëpërmjet forcave të veta ka shkatërruar qindra monumente në Kosovë gjatë viteve 1998-1999 dhe prej asaj kohe mban një koleksion të artefakteve arkeologjike dhe etnologjike në Beograd.
Në emër të Bordit të “Europa Nostras”, dyshes nga Kosova i ishte përgjigjur presidenti ekzekutiv, Hermann Parzinger. Më 6 prill ai i ka thënë dyshes se i kanë shqyrtuar me kujdes pikëpamjet e tyre sa i përket Manastirit të Deçanit. Ua kishte bërë të ditur se tashmë ky monument ishte bërë pjesë e shtatëshes në rrezik.
“Në kuadër të përkushtimit tonë të fuqishëm për mbrojtjen e duhur të trashëgimisë kulturore dhe natyrore në Ballkanin Perëndimor, si një komponent jetik i rrugëtimit dhe të ardhmes së tyre evropiane, mirëpresim bashkëpunimin me organe publike dhe private që janë aktive”, shkruhet, midis të tjerash, në letrën e shkurtër.
