Konsulli rus: “Lufta për Kosovën duhet të nisë atje”, në Mitrovicë

Konsulli Grigori Stepanoviç Shçerbina i vrarë në Mitrovicë, u varros në vendlindjen e tij Çernigovo më 26 prill 1903. “E vrava konsullin sepse e shpëtova atdheun prej të huajve që i urrejmë. Kam menduar se me këtë veprim i kam bërë shërbim atdheut... “, ishte deklarata që Ibrahim Haliti e dha para gjykatës në Shkup. Duke i pasur parasysh rrethanat ndërkombëtare por edhe ngjarjen rreth vrasjes së konsullit rus, vetë qendra e Mitrovicës si vendngjarje u gjet në faqet e shtypit të kohës “Mitrovica është kryqëzim i interesave të shqiptarëve dhe Perëndimit dhe lufta për Kosovën duhet të nisë atje”, ishte shprehur konsulli rus Shçerbina me të arritur në Shkodër dhe fjalët e tij i dëshmonte Jovan Cvijiqi (1865-1927) të cilin konsulli e kishte shoqëruar gjatë një “hulumtimi” që ky e kishte ndërmarrë në viset rreth Liqenit të Shkodrës

“Shqiptarët katolikë më të rrezikshëm se ata myslimanë”

Lidhur me rrugëtimin e fundit të mbetjeve mortore të konsullit rus Grigorii Stepanoviç Shçerbina në pranverën e vitit 1903 shtypi i kohës sjell disa detaje që në fakt e portretizojnë ikonografinë tashmë të njohur të vajtimeve dhe të politizimit të vrasjeve që janë të njohura për opinionin kosovar përgjatë tërë shekullit XX. Gazeta “Veçernje novosti” e datës 28 prill shkruan se “në secilin stacion hekurudhor duke nisur prej Mitrovice e deri në Shkup, kishin dalë qytetarë serbë që për herë të fundit dëshironin të përshëndeteshin me konsullin e vrarë Shçerbina. Ndërsa në kryeqendrën e Vilajetit të Kosovës, në Shkup, ishin mbledhur 24 priftërinj serbë për t’u lutur për shpirtin e tij”. Konsulli Grigori Stepanoviç Shçerbina u varros në vendlindjen e tij Çernigovo më 26 prill 1903.

Gjatë shërbimit dhe paraqitjeve publike konsulli Shçerbina i ndante shqiptarët në myslimanë dhe katolikë. Sipas tij myslimanët shqiptarë ishin katundarë dhe konsulli rus ishin shumë i kënaqur me ta. E keqja me e madhe për konsullin rus ishin shqiptarët katolikë. Këta të fundit ishin tregtarë, zanatlinj dhe ishin të qytetëruar. Katolikët shqiptarë sipas Shçerbinës, nuk vepronin të pavarur dhe për këtë ai e urrente pamasë Austro - Hungarinë.

“E vrava konsullin sepse e shpëtova atdheun prej të huajve që i urrejmë. Kam menduar se me këtë veprim i kam bërë shërbim atdheut... “, ishte deklarata që Ibrahim Haliti e dha para gjykatës në Shkup. Ai fillimisht u dënua me 15 vjet burg, ndërsa në ditën e vdekjes së konsullit rus, atij iu shqiptua dënimi me vdekje.

“Mitrovica është kryqëzim i interesave të shqiptarëve dhe Perëndimit dhe lufta për Kosovën duhet të nisë atje”

Duke i pasur parasysh rrethanat ndërkombëtare por edhe ngjarjen rreth vrasjes së konsullit rus, vetë qendra e Mitrovicës si vendngjarje u gjet në faqet e shtypit të kohës. Për lexuesit ne e kemi veçuar fragmente nga shtypi që i përkasin periudhës kohore nga vjeshta e vitit 1901 e deri në pranverën e vitit 1903.

“Mitrovica është kryqëzim i interesave të shqiptarëve dhe Perëndimit dhe lufta për Kosovën duhet të nisë atje”, ishte shprehur konsulli rus Shçerbina me të arritur në Shkodër dhe fjalët e tij i dëshmonte Jovan Cvijiqi (1865-1927) të cilin konsulli e kishte shoqëruar gjatë një “hulumtimi” që ky e kishte ndërmarrë në viset rreth Liqenit të Shkodrës. “Ndodhë rrallëherë që një rus të tregojë një dashuri të tillë për serbët si ai”, kishte deklaruar Cvijiqi me të kuptuar se çfarë kishte ndodhur në Mitrovicë.

Megjithatë nuk ishte Mitrovica i vetmi qytet shqiptar ku konsullit rus i kishte hasur sharra në gozhdë. Në vjeshtën e vitit 1901, sipas gazetës “Glas Crnogorca”, Jovan Cvijiq kishte mbërritur në Shkodër dhe në planin e tij hulumtues përveç këtij qyteti me rrethinë ishte paraparë edhe Lezha.

“Ardhja e tij ishte shumë e mirëpritur; qeveria jonë i vuri në dispozicion anijen e vogël ‘Lastavica’. Në shoqërim të zëvendëskonsullit rus Shçerbina, Cvijiq e vizitoi Ulqinin dhe Tivarin”, raportohej në shtypin malazez. Por duke qenë të bindur se qarqet serbe dhe ruse tashmë kishin arritur të “vendosnin marrëdhënie vëllazërore” me kretët katolikë të krahinës së Shkodrës, një incident që ndodhi në rrethinat e Vrakës sikurse dha sinjale të qarta se realiteti ishte më ndryshe.

“Disa kilometra nga Vraka, prej një fshati shqiptar të banuar me katolikë“, u qëllua drejt anijes së vogël. Timonieri Nikollë Zembeli e bëri që anija të kthehej ngadalë por e sigurt drejt mesit të liqenit, dhe pas dy minutave ata ishin jashtë rrezikut. Për shkeljen e marrëdhënieve ndërkombëtare duke qëlluar flamurin tonë kombëtar, kryesit e kësaj vepre duhet të ndëshkohen pasi këto ngjarje mund të kenë pasoja fatale”, ishin fjalët me të cilat përmbyllej kjo ngjarje në të cilën dalin sheshit qëllimet e Shçerbinës dhe bashkëpunimit të tij të ngushtë me qarqet e Serbisë së atëhershme.

Të kujtojmë se qysh duke qenë në pozitën e zëvendëskonsullit në Shkodër, Shçerbina tashmë ishte njoftuar zyrtarisht se qyteti i radhës ku do të vendosej ai ishte Mitrovica.

Mitrovica kundër Shçerbinës

Sa i përket vendosjes së konsullit rus Shçerbina në Mitrovicë, kundërshtimet e mitrovicasve ishin shumë të qarta. Këtë e bëjnë të njohur edhe shkrimet në vijim.

“Një takim i shumë shqiptarëve u mbajt në xhaminë e Mitrovicës, ku u diskutua se si të parandalohej hapja e konsullatës ruse, njëkohësisht edhe turqit e mbajtën një takim ku u diskutua e njëjta çështje. Që të dyja palët janë të bindura se do të kenë sukses në pengimin e hapjes së konsullatës ruse”, raportohej në javën e fundit të gushtit 190s2. Megjithatë, emri i cili lakohej më së shumti në shtypin e kohës dhe mbi të cilin rëndonte faji lidhur me këto organizime ishte ai “i gavazit të konsullatës austriake në Shkup, Beqir Boshnjakut”.

Paralajmërimi i shortit për vrasjen e konsullit, rrethimi i Isa Boletinit

Gazeta novosadase “Zastava” e datës 28 gusht të vitit 1902, madje jepte edhe detaje rreth ngjarjes së sipërpërmendur.

“Në takimin e mbajtur në Mitrovicë; me qëllim të dëbimit të gavazit të konsullit rus përveç Isa Boletinit, ishin të pranishëm edhe komandanti i ushtrisë Bahtiar Beu, koloneli Sali Beu, nënkoloneli në pension Zejnulla Shishku, Sulejman Çengiç, të gjithë mbështetës të Austrisë. Komandanti i ushtrisë, Shemsi Pasha, e miratoi këtë takim, në të cilin u vendos që konsulli rus në asnjë mënyrë të mos lejohej të hynte në Mitrovicë. Nëse ai do të hynte, atëherë shqiptarët dhe turqit mitrovicas do ta organizojnë një tubim të ri ku do të vendosej me short se kush do ta vriste konsullin rus!”

Duke qenë se qëndrimet e të dyja palëve nuk po lëviznin nga pozicionet, vetëm një javë më vonë, gjegjësisht më 5 shtator vetë Isa Boletini e thirri një takim në kullën e tij,

“Në takim, u vendos të zgjidhej një delegacion prej gjashtë personash – tre shqiptarë, tre turq, të cilët do të shkonin në Shkup dhe në Kostandinopojë për të kërkuar që ‘konsulli moskovit’ të mos lejohej të vendosej në Mitrovicë”. Po në këtë kohë, qarqet kishtare serbe në Kosovë për herë të parë do ta përkrahin publikisht kërkesën për hapjen e konsullatës ruse. Këtë do ta bëjë mitropolit Rashkë – Prizren, Niqifori…”.

Duke e neglizhuar gjendjen reale vërehet se dhe reagimi i pushteti ishte i paanalizuar siç duhet. Së pari duket se ndikim dhe trysni mbi qarqet osmane pati sidomos nga ana e diplomacisë ruse, përkrahur nga shtypi rus.

“Njëri nga udhëheqësit i cili po protestonte kundër hapjes së konsullatës ruse në Mitrovicë, u rrethua në kullën e tij”, raportonin gazeta ruse në gjysmën e shtatorit të vitit 1902. Është fjala për Isa Boletinin.

Turri i pandalshëm rus ndaj Kosovës

“Mizoritë e vitit të kaluar nga shqiptarët në ‘Serbinë e Vjetër’, që konsulli rus në Shkup, Mashkov i kishte potencuar e sollën një ngjarje të gëzueshme për serbët: hapjen e konsullatës ruse në Mitrovicë. Deri më tani, atje ne e kishim vetëm zëvendëskonsullin në Prizren. Por kjo pikë, e cila shtrihet larg vijës hekurudhore në anën jugore poshtë malit Sharr, nuk ishte e përshtatshme për mbikëqyrje të mjaftueshme mbi shqiptarët, gjë që shpjegon vetë fakti se pse zëvendëskonsulli i Prizrenit kaloi më shumë kohë në misionin në Kostandinopojë, duke lënë vetëm dragomanin në Prizren, i cili nuk kishte asnjë rëndësi në sytë e popullsisë vendase”, thuhej në gazetën “Новое Времја“ të Petrogradit. Se turri rus ndaj Kosovës së atëhershme ishte i pandalshëm vërehet në po të njëjtin artikull ku thuhej se “aktivitetet e suksesshme të konsullatës së Mitrovicës në ‘qetësimin’ e shqiptarëve do të çojnë në hapjen e zëvendëskonsullatave tona në Gjakovë, Pejë dhe Novi Pazar. Atëherë mund të konsiderohet se paqja dhe shpëtimi i popullit serb në ‘Serbinë e Vjetër’ është siguruar. Që hapja e konsullatës së parë ruse në Mitrovicë nuk mund të kishte ndodhur pa trazira, mund të ishte parashikuar më herët, veçanërisht pasi shqiptarët e kishin bërë të ditur se nuk do të lejonin hapjen e konsullatës ruse me forcë”, e tërhiqte vërejtjen autori i shkrimit, por megjithatë të gjitha shpresat ishin të varura te vetë konsulli i ardhshëm, sepse qarqet ruse kishin besim të madh në të.

“Sigurisht, z. Shçerbin, si njohës personal i shqiptarëve, e dinte se çfarë po bënte kur dërgoi për herë të parë shërbëtorin e tij me gjërat në Mitrovicë, duke e shtyrë mbërritjen derisa çështja të sqarohej plotësisht”, përfundon artikulli.

Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës për kulturë

LEXO EDHE