Me zgjedhjet në horizont, e ardhmja e tij është në teh shpate pas 20 vjetësh në pushtet dhe lutjet e tij për unitet kombëtar kanë kaluar pa u vënë re. Recep Tayyip Erdogan ka pranuar mangësitë në reagim, por duket se fajëson fatin: “Gjëra të tilla kanë ndodhur gjithmonë. Është pjesë e planit të fatit”
(BBC) - Tërmeti më shkatërrues i Turqisë që nga viti 1939 ka ngritur pikëpyetje të mëdha nëse një tragjedi e tillë e madhe mund të ishte shmangur dhe nëse Qeveria e presidentit Erdogan mund të kishte bërë më shumë për të shpëtuar jetë.
Me zgjedhjet në horizont, e ardhmja e tij është në teh shpate pas 20 vjetësh në pushtet dhe lutjet e tij për unitet kombëtar kanë kaluar pa u vënë re.
Recep Tayyip Erdogan ka pranuar mangësitë në reagim, por duket se fajëson fatin: “Gjëra të tilla kanë ndodhur gjithmonë. Është pjesë e planit të fatit”.
Turqia shtrihet në dy linja pllakash dhe ka kode ndërtimi për tërmete që datojnë më shumë se 80 vjet më parë. Por tërmeti i dyfishtë i së hënës së kaluar ishte shumë më intensiv se çdo gjë që është parë që nga viti 1939. Tërmeti i parë regjistroi magnitudë 7.8 në orën 04:17, i ndjekur nga një tjetër prej 7.5 dhjetëra milje larg.
Kërkim-shpëtimi i vonuar
Kërkoi një operacion masiv shpëtimi të përhapur në 10 nga 81 provincat e Turqisë.
Por u desh kohë që reagimi të strukturohej dhe disa fshatra nuk mund të arriheshin për ditë të tëra. Më shumë se 30.000 njerëz nga sektori profesional dhe vullnetar mbërritën përfundimisht, së bashku me ekipe nga shumë vende të tjera.
Më shumë se 6.000 ndërtesa u shembën dhe punëtorët nga autoriteti turk i fatkeqësive Afad u zunë në befasi nga tërmetet. Ato orë fillestare ishin kritike, por rrugët u dëmtuan dhe ekipet e kërkim-shpëtimit u përpoqën të kalonin deri në ditën e dytë ose të tretë.
Turqia ka më shumë përvojë tërmetesh se pothuajse çdo vend tjetër, por themeluesi i grupit kryesor të shpëtimit vullnetar beson se këtë herë politika ka penguar.
Pas tërmetit të fundit të madh në gusht 1999, ishin forcat e armatosura që drejtuan operacionin, por qeveria e Erdoganit ka kërkuar të frenojë fuqinë e tyre në shoqërinë turke.
“Në gjithë botën, organizatat më të organizuara dhe më të fuqishme logjistike janë forcat e armatosura; ato kanë mjete të mëdha në duart e tyre”, tha kreu i fondacionit Akut, Nasuh Mahruki. "Kështu që ju duhet ta përdorni këtë në një fatkeqësi”.
Në vend të kësaj, autoriteti i fatkeqësive civile të Turqisë ka tani rolin, me një staf prej 10-15.000 personash, të ndihmuar nga grupe joqeveritare si Akut, i cili ka 3.000 vullnetarë.
Përpjekja e mundshme e shpëtimit tani ishte shumë më e madhe se në vitin 1999, tha Mahruki, por me ushtrinë e lënë jashtë planifikimit, duhej të priste një urdhër nga qeveria: "Kjo krijoi një vonesë në fillimin e operacioneve të shpëtimit dhe kërkimit”.
Presidenti Erdogan ka pranuar se përpjekjet e kërkimit nuk ishin aq të shpejta sa donte qeveria, pavarësisht se Turqia ka "ekipin më të madh të kërkim-shpëtimit në botë për momentin".
“Unë i paralajmërova ata”
Për vite me radhë, turqit janë paralajmëruar për potencialin e një tërmeti të madh, por pakkush priste që të godiste përgjatë Anadollit Lindor, i cili shtrihet në të gjithë Turqinë juglindore, sepse shumica e lëkundjeve më të mëdha kanë goditur çarjen në veri.
Kur një tërmet në janar 2020 goditi Elazigunin, në veri-lindje të zonës së fatkeqësisë të së hënës, inxhinieri gjeologjik, profesori Naci Gorur i Universitetit Teknik të Stambollit e kuptoi rrezikun. Ai madje parashikoi një tërmet të mëvonshëm në veri të Adiyamanit dhe qytetit Kahramanmaras.
“Kam paralajmëruar qeveritë lokale, guvernatorët dhe qeverinë qendrore. I thashë: "Ju lutemi merrni masa për t'i bërë qytetet tuaja gati për një tërmet”. Duke qenë se ne nuk mund t'i ndalim ata, ne duhet të zvogëlojmë dëmin e krijuar prej tyre”.
Një nga specialistët kryesorë të inxhinierisë së tërmeteve të Turqisë, profesori Mustafa Erdik, beson se humbja dramatike e jetës ishte për shkak të mosrespektimit të kodeve të ndërtimit dhe ai fajëson injorancën dhe paaftësinë në industrinë e ndërtimit.
"Ne lejojmë dëmtimin, por jo këtë lloj dëmtimi - me dysheme të grumbulluara njëra mbi tjetrën si petulla”, tha ai për BBC. “Kjo duhet të ishte parandaluar dhe kjo krijon numrin e viktimave që kemi parë”.
Sipas rregulloreve turke të përditësuara në vitin 2018, betoni me cilësi të lartë duhet të përforcohet me shufra çeliku me shirita. Kolonat vertikale dhe trarët horizontal duhet të jenë në gjendje të thithin ndikimin e dridhjeve.
"Duhet të ketë ngjitje midis shufrave të betonit dhe çelikut dhe gjithashtu duhet të ketë përforcim adekuat transferues në kolona”, shpjegoi prof Erdik.
Nëse do të ishin ndjekur të gjitha rregullat, kolonat do të kishin mbijetuar të paprekura dhe dëmtimi do të ishte kufizuar tek trarët, beson ai. Në vend të kësaj, kolonat u dorëzuan dhe dyshemetë u shembën njëra mbi tjetrën, duke shkaktuar viktima të shumta.
Ministri i Drejtësisë ka thënë se kushdo që ka qenë i pakujdesshëm ose fajtor do të sillet para drejtësisë.
Misteri tatimor i tërmetit
Kritikët si kreu i partisë opozitare CHP, Kemal Kilicdaroglu, argumentojnë se pas 20 vjetësh në pushtet qeveria e presidentit Erdogan nuk e ka "përgatitur vendin për tërmetet".
Një pyetje e madhe është se çfarë ndodhi me shumat e mëdha të mbledhura nga dy "taksat e solidaritetit ndaj tërmeteve" të krijuara pas tërmetit të 1999. Fondet kishin për qëllim t'i bënin ndërtesat rezistente ndaj tërmeteve.
Një nga taksat, e paguar deri më sot nga operatorët e telefonisë celulare dhe radiotelevizioneve, ka sjellë rreth 88 miliardë lira (3.8 miliardë £; 4.6 miliardë dollarë) në arkën e shtetit. Ajo madje u rrit në 10% dy vjet më parë. Por qeveria kurrë nuk ka shpjeguar plotësisht se ku janë shpenzuar paratë.
Planifikuesit urbanë janë ankuar se rregullat nuk janë respektuar në zonat e tërmetit dhe theksojnë një amnisti të qeverisë së vitit 2018 që nënkuptonte se shkeljet e kodit të ndërtimit mund të fshiheshin me gjobë dhe të linin rreth gjashtë milionë ndërtesa të pandryshuara.
Gjobat sollën miliarda lira turke në taksa dhe tarifa. Por kur një ndërtesë banimi në Stamboll u shemb në vitin 2019, duke lënë të vdekur 21 persona, kreu i dhomës së inxhinierëve të ndërtimit tha se amnistia do t'i kthente qytetet turke në varreza.
Më shumë se 100.000 aplikime u bënë për një amnisti në 10 qytetet e prekura aktualisht, sipas Pelin Pinar Giritlioglu nga Universiteti i Stambollit, e cila thotë se kishte një intensitet të lartë ndërtimesh të paligjshme në zonë.
“Amnistia luajti një rol të rëndësishëm në shembjen e ndërtesave në tërmetin e fundit”, tha ajo për BBC-në.
"Ne nuk mund të shkojmë askund duke fajësuar njëri-tjetrin dhe ne duhet të kërkojmë zgjidhje", thotë profesori Erdik, i cili beson se problemi shkon përtej politikës dhe qëndron në një sistem që lejon inxhinierët të shkojnë direkt në praktikë pas universitetit me pak përvojë.
Profesori Gorur bën thirrje për krijimin e “vendbanimeve urbane rezistente ndaj tërmeteve”, por për këtë do të duhet të ketë një ndryshim në të menduar, askund më shumë se në qytetin më të populluar të Turqisë.
“Ne kemi paralajmëruar për një tërmet të mundshëm të Stambollit për 23 vjet. Kështu që politikëbërësit e Stambollit duhet të bashkohen dhe të bëjnë politika për t'i bërë njerëzit, infrastrukturën, ndërtesat dhe lagjet rezistente ndaj një tërmeti”.
Politika e polarizuar
Presidenti Erdogan ka bërë thirrje për unitet dhe solidaritet, duke denoncuar kritikët e reagimit ndaj fatkeqësisë si të pandershme.
“Unë nuk mund t'i shqetësoj njerëzit që kryejnë fushata negative për interesa politike”, u tha ai gazetarëve në Hatay, pranë epiqendrës së tërmetit.
Shumë nga qytetet dhe qytetet në zonat e prekura drejtohen nga partia e tij në pushtet, AKP.
Por pas 20 vjetësh në pushtet, fillimisht si kryeministër dhe më pas si një president gjithnjë e më autoritar, i zgjedhur, ai drejton një vend shumë të polarizuar.
“Ne kemi ardhur në këtë pikë për shkak të politikës së tij”, tha Kilicdaroglu.
Fushata për zgjedhjet që priten në maj nuk ka filluar ende, por ai drejton një nga gjashtë partitë opozitare që janë gati të shpallin një kandidat të unifikuar në një përpjekje për të rrëzuar presidentin.
Shpresat e Erdoganit për të bashkuar vendin përpara këtyre zgjedhjeve ka të ngjarë të bien në vesh të shurdhër.
Ai është bërë gjithnjë e më intolerant ndaj kritikave dhe shumë nga kundërshtarët e tij janë në burg ose kanë ikur jashtë vendit. Kur një tentativë për grusht shteti kundër presidentit përfundoi me gjakderdhje në vitin 2016, ai reagoi duke arrestuar dhjetëra mijëra turq dhe duke shkarkuar nëpunës civilë.
Ekonomia ka qenë në rënie të lirë me një normë inflacioni prej 57%, duke çuar në një kosto jetese shumë të lartë.
Ndër veprimet e para të Qeverisë në përgjigje të tërmetit ishte bllokimi i përkohshëm i Twitterit, i cili po përdorej në Turqi për të ndihmuar shpëtimtarët të gjenin të mbijetuarit. Qeveria tha se po përdorej për të përhapur dezinformata dhe policia arrestoi një ligjërues politik për postimin e kritikave për reagimin e urgjencës.
Gazetari turk, Deniz Yucel, i cili u mbjat një vit në paraburgim, shkroi nga mërgimi në Gjermani se pasojat e tërmetit turk të vitit 1999 ndihmuan për ta ngritur Erdoganin në pushtet.
Kjo fatkeqësi e fundit do të luante gjithashtu një rol në votimin e ardhshëm, tha ai, por ende nuk ishte e qartë se si.
{gallery}
