Irani ka mjaft shumë uranium të pastër për të prodhuar “disa” armë bërthamore nëse dëshiron, ka paralajmëruar zyrtari i lartë për armët bërthamore në Kombet e Bashkuara. Mirëpo përpjekjet diplomatike që synojnë sërish kufizimin e programit bërthamor të Iranit duken më të pamundura se kurrë më parë, pasi Teherani po armatos Rusinë në luftën kundër Ukrainës teksa trazirat po tronditin Republikën Islamike.
Paralajmërimi nga Rafael Mariano Grossi i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, në përgjigje të pyetjeve të ligjvënësve evropianë këtë javë, tregon se sa të larta janë bërë aksionet mbi programin bërthamor të Iranit. Edhe në kulmin e tensioneve të mëparshme midis Perëndimit dhe Iranit nën presidentin e linjës së ashpër Mahmoud Ahmadinejad përpara marrëveshjes bërthamore të vitit 2015, Irani kurrë nuk ka qenë më i pasur me uranium sa tani.
Për muaj të tërë ekspertët e ndalimit të përhapjes së armëve të shkatërrimit në masë kanë sugjeruar se Irani kishte mjaft uranium të pastër, deri në 60% për të ndërtuar të paktën një armë bërthamore – megjithëse Teherani prej kohësh ka këmbëngulur se programi i tij është për qëllime paqësore. Ndërsa ofroi një paralajmërim të martën se "ne duhet të jemi jashtëzakonisht të kujdesshëm" në përshkrimin e programit të Iranit, Grossi e pranoi troç se sa shumë ishte rritur stoku i uraniumit të pastër të Teheranit.
"Një gjë është e vërtetë: ata kanë grumbulluar mjaftueshëm material bërthamor për disa armë bërthamore, jo një në këtë pikë", tha Grossi.
Diplomati argjentinas më pas iu referua fjalimit të famshëm të Benjamin Netanyahut në vitin 2012 në Kombet e Bashkuara, në të cilin kryeministri izraelit mbajti një pankartë të një bombe të vizatuar me një fitil të ndezur dhe vizatoi një vijë të kuqe mbi të për t'i kërkuar botës që të mos lejojë pasurimin e programit të Teheranit me uranium. Ndërsa marrëveshja bërthamore e vitit 2015 uli në mënyrë drastike rezervat e uraniumit të Iranit dhe e kufizoi pasurimin e tij në 3.67%, Netanyahu loboi me sukses me presidentin e atëhershëm Donald Trump për t'u tërhequr nga marrëveshja dhe ngriti tensionet aktuale.
Por rreziku mbetet. Analistët tregojnë se çfarë ndodhi me Korenë e Veriut, e cila kishte arritur një marrëveshje të vitit 1994 me SHBA-në për të braktisur programin e saj të armëve bërthamore. Marrëveshja u prish në vitin 2002. Në vitin 2005 dhe i kujdesshëm ndaj synimeve të SHBA-së pas pushtimit të Irakut, Pheniani njoftoi se kishte ndërtuar armë bërthamore. Sot, Koreja e Veriut ka raketa balistike të dizajnuara për të mbajtur koka bërthamore që janë të afta të arrijnë në SHBA.
Thirrjet e Iranit
Diplomatët iranianë për vite me radhë i kanë vënë në dukje predikimet e liderit suprem Ayatollah Ali Khamenei si fetva detyruese ose dekret fetar, se Irani nuk do të prodhonte bombë atomike. Megjithatë, zyrtarët iranianë në muajt e fundit kanë filluar të flasin hapur për perspektivën e prodhimit të armëve bërthamore.
Bisedimet midis Iranit dhe Perëndimit përfunduan në gusht me një "tekst përfundimtar" të një udhërrëfyesi për rivendosjen e marrëveshjes së vitit 2015 që Irani deri më sot nuk e ka pranuar.
Misioni i Iranit në OKB, duke iu përgjigjur pyetjeve në lidhje me komentet e Grossit, këmbënguli në komentet për Associated Press të enjten se Teherani "është i përgatitur të qëndrojë në angazhimet e tij brenda kornizës së (marrëveshjes) me kusht që palët e tjera të bëjnë të njëjtën gjë".
"Programi bërthamor iranian nuk ka qenë kurrë për prodhimin e armëve bërthamore dhe pasurimi nuk ka të bëjë fare me devijimin prej tij", tha misioni, pavarësisht se Irani përshpejtoi pasurimin e tij pas rënies së marrëveshjes.
Televizioni shtetëror iranian citoi veçmas Mohammad Eslamin, kreun e programit bërthamor civil të vendit, të thoshte se Teherani do të mirëpriste një vizitë të Grossit në vend.
Ndërsa monedha rial e Iranit zhytet më tej në nivelet më të ulëta historike kundrejt dollarit në mes të krizave të tij, zyrtarët iranianë duke përfshirë ministrin e Jashtëm Hossein Amirabdollahian, gjithashtu kanë bërë pretendime të pambështetura në lidhje me zyrtarët amerikanë që janë pajtuar me kërkesat e tyre ose paratë e ngrira jashtë vendit që të lirohen.
Në Departamentin e Shtetit, mohimet në lidhje me pretendimet e Iranit janë bërë gjithnjë e më të theksuara.
“Ne kemi dëgjuar një sërë deklaratash nga ministri i Jashtëm iranian që janë të dyshimta, nëse jo gënjeshtra të plota, kështu që unë thjesht do ta mbaja parasysh këtë kontekst më të gjerë kur të tregoni deklaratat e ministrit të Jashtëm iranian”, tha zëdhënësi i Departamentit të Shtetit, Ned Price, të hënën në përgjigje të një pyetjeje.
Price dhe të tjerë në administratën e presidentit Joe Biden thonë se çdo bisedë e ardhshme me Iranin mbetet jashtë tavolinës pasi Teherani po godet protestat disamujore pas vdekjes së Mahsa Amini, një gruaje të re të arrestuar në shtator nga policia morale e vendit. Të paktën 527 njerëz janë vrarë dhe mbi 19.500 janë arrestuar në mes të trazirave, sipas aktivistëve të të Drejtave të Njeriut në Iran, një grup që monitoron protestat.
Zemërimi i amerikanëve
Një pjesë tjetër e zemërimit të amerikanëve - dhe gjithnjë e më shumë të evropianëve - vjen nga Irani që armatos Rusinë me dronët që mbanin bomba, të cilët në mënyrë të përsëritur kanë shënjestruar termocentrale dhe objektiva civilë në të gjithë Ukrainën. Mbetet e paqartë se çfarë pret të marrë Teherani, i cili ka një histori të tensionuar me Moskën, për furnizimin e Rusisë me armë. Një ligjvënës iranian ka sugjeruar se Republika Islamike mund të marrë avionët luftarakë Sukhoi Su-35 për të zëvendësuar avionët e vjetër, të përbërë kryesisht nga avionë luftarakë amerikanë të para vitit 1979, megjithëse një marrëveshje e tillë nuk është konfirmuar.
Avionë të tillë luftarakë do të siguronin një mbrojtje ajrore kyç për Iranin, veçanërisht pasi vendet e tij bërthamore mund të vihen re gjithnjë e më shumë. Izraeli, i cili ka kryer sulme për të ndalur programet bërthamore në Irak dhe Siri, ka paralajmëruar se nuk do të lejojë Iranin të pajiset me një bombë bërthamore.
SHBA-ja dhe Izraeli gjithashtu nisën stërvitjen e tyre më të madhe të përbashkët ajrore, tokësore dhe detare këtë javë me mbi 140 avionë luftarakë, një grup aeroplanmbajtës dhe gati 8 mijë trupa të quajtur Juniper Oak. Pentagoni e përshkroi stërvitjen si "që nuk synohet të orientohet rreth ndonjë kundërshtari apo kërcënimi të vetëm". Megjithatë, ai vjen në mes të tensioneve të rritura me Iranin dhe përfshin furnizimin me karburant nga ajri, shënjestrimin dhe shtypjen e mbrojtjes ajrore të armikut – aftësi që do të ishin vendimtare në kryerjen e sulmeve ajrore.
Tani për tani Grossi tha se nuk kishte "pothuajse asnjë aktivitet diplomatik" në përpjekjen për të rivendosur marrëveshjen bërthamore të Iranit, një marrëveshje që ai tani e përshkruan si "një guaskë boshe". Por, ai ende kërkoi më shumë diplomaci pasi Teheranit do t'i duhet ende të projektojë dhe testojë çdo armë të mundshme bërthamore.
"Ne nuk duhet të dorëzohemi", tha ai.
Përktheu: Forca Jashari
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
