“Çfarë shfaq në të vërtetë kjo krizë është rrënimi i dhimbshëm i një protektorati amerikan në zemër të Lindjes së Mesme. Jordania është bërë një monarki bananeje, legjitimiteti popullor i së cilës është shkatërruar dhe që mbijeton vetëm përmes infuzioneve masive të ndihmave dhe armëve nga Uashingtoni”, shkruan Sean Yom në revistën amerikane politike amerikane
Derisa Mbretëria Hashemite e Jordanisë po shënon gjatë këtij muaji 100-vjetorin e themelimit, qytetarët e saj ende po merren me “aferën Hamzah”, shkruan revista politike amerikane “Foreign Policy”. Vendi u përball para dy javësh me një tërmet të madh politik pasi shërbimet e sigurisë arrestuan figura të njohura me akuzën për planifikim të grusht shtetit. Mediat perëndimore raportuan për një përplasje të madhe në mesin e familjes mbretërore. Ndër emrat e përfolur ishte edhe ai i ish-princit të kurorës, Hamzah, vëlla prej njërit prind i Mbretit Abdullahu i Dytë. Në raport mediatik shkruhej se Hamzah ishte urdhëruar të ndërpriste takimin me komunitete fisnore që kanë pikëpamje opozitare për zhvillimet politike në vend. Për shkak të përkeqësimit të gjendjes ekonomike në vend, shumë liderë fisesh po mendojnë se Hamzah është njeri i duhur për ta zëvendësuar Mbretin Abdullah, të cilin nuk e shohin më si të denjë për kryerjen e detyrës mbretërore.
Kriza e legjitimitetit
Sean Yom ka kujtuar në shkrimin “Mbretëria e Jordanisë po kthehet në monarki bananeje” historinë se si britanikët i kishin sjellë Hashemitët nga Gadishulli Arabik për ta sunduar mbretërinë e porsakrijuar më 1921. “Megjithëse i mungonin pasuria dhe prestigji, monarkia ruajti stabilitetin e brendshëm duke mbajtur patronazh dhe duke mbrojtur fiset e saj, sidomos pasi Jordania mori miliona palestinezë pas luftërave arabo-izraelite të viteve 1948 dhe 1967”. Yom përmbledh se si monarkia ia kishte dalë të shtrinte autoritetin dhe të fitonte zemrat e të sunduarve me ndarjen e bukës në këmbim të besnikërisë. Por prej ardhjes së Abdullahut në krye të fronit mbretëror, shumë vende pune janë shuar dhe shumë jordanezë kanë nisur të mbesin pa vende pune. Dhe është ky boshllëk që ka ndikuar që monarkia të pësojë rënie prestigji në vitet e fundit. Në këto rrethana, raportohet se Hamzah ka shfrytëzuar rastin për të mbledhur rreth vetes liderë fisesh që kundërshtojnë regjimin aktual.
“Ndërsa disa pretendojnë për një komplot të vërtetë të lidhur me ndërhyrjen saudite, shumica e analistëve besojnë se e gjithë çështja ishte një krizë e prodhuar e krijuar për të shpërqendruar një publik të revoltuar në lidhje me keqmenaxhimin e përkeqësuar të monarkisë në pushtet gjatë dekadës së fundit”, shkruan Yom, duke theksuar se pandemia e përkeqësoi ekonominë tashmë të ngecur, duke rritur papunësinë nga 15 në 25 për qind dhe duke rritur nivelin e varfërisë nga 16 në 37 për qind. “Premtimet e pafrytshme të reformës demokratike nga Abdullahu i Dytë nuk kanë çuar askund. Me aktivistët fisnorë që kritikojnë rregullisht mbretin - akti përfundimtar i shkeljes - monarkia po përgjigjet jo me politika më të mira dhe më shumë transparencë, por duke e dyfishuar shtypjen e shtuar”.
Intriga, Pallati dhe “ndërhyrja” amerikane
Por as shtypja e disidencës dhe as intrigat e Pallatit nuk janë histori e vërtetë. Si të gjitha autokracitë, Jordania ka pak tolerancë ndaj opozitës popullore, shkruan FP-ja. Për më tepër, shumica e monarkive arabe vuajnë nga lufta dinastike. Arabia Saudite, Maroku dhe Bahrejni kanë parë të gjithë linjat e ashpra të fuqishme që mashtrojnë princat disidentë gjatë dekadës së fundit. Monarkia Sabah e Kuvajtit është tronditur nga komplotet e grushtit të shtetit dhe mosmarrëveshjet e trashëgimisë.
“Çfarë shfaq në të vërtetë kjo krizë është rrënimi i dhimbshëm i një protektorati amerikan në zemër të Lindjes së Mesme. Jordania është bërë një monarki bananeje, legjitimiteti popullor i së cilës është shkatërruar dhe që mbijeton vetëm përmes infuzioneve masive të ndihmave dhe armëve nga Uashingtoni. Ajo ka dorëzuar pjesën më të madhe të sovranitetit të saj me një traktat të ri mbrojtjeje - nënshkruar në janar pa dijeninë e publikut jordanez - duke i dhënë ushtrisë amerikane të drejta të tilla të paplotësuara operacionale, saqë e gjithë mbretëria tani është pastruar për t'u bërë një bazë gjigante e SHBA-së. E gjithë kjo e bën regjimin në vetvete të gatshëm të kryejë ndonjë reformë të brendshme pa presion të qartë amerikan”, shkruan Yom.
Abdullah aktualisht është udhëheqësi kombëtar me mbretërimin më të gjatë në botën arabe dhe udhëheqësit amerikanë lavdërojnë vazhdimisht monarkinë properëndimore, duke e lartësuar si një model arab të reformës dhe moderimit.
“Gjatë krizës së fundit, administrata e Bidenit iu afrua Abdullahut për të miratuar arrestimet dhe për të konfirmuar mirëqenien e tij. Presidenti i SHBA-së, Joe Biden, e këshilloi atë ‘të mbahej i fortë’, ndërsa sekretari i Shtetit, Antony Blinken, trumbetoi ‘partneritetin strategjik’ SHBA-Jordani”.
Si Irani dikur
Por në të vërtetë në shkrim thuhet se kriza e fundit do të jetë goditje edhe për politikat amerikane në Lindje të Mesme. Megjithatë, Yom kujton se si histori të ngjashme ka pasur edhe më parë në Lindje të Mesme kur Irani nën shahun kishte politika proamerikane, por që mbreti nuk ia doli të ruante pushtetin deri në fund. Irani më 1979 përjetoi revolucionin islamik, duke e kthyer vendin në Republikë Islamike dhe kundërshtare të vendosur të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
“Historia tregon se kur sponsorizimi i një diktature klienteliste bëhet shtyllë e shenjtë e politikës së jashtme të Uashingtonit, sundimtarët e klientëve bëhen jashtëzakonisht të varur nga mbështetja e SHBA-së, duke i dhënë më shumë përparësi marrëdhënies së tyre me Uashingtonin sesa njerëzit e tyre. Në rastin e Jordanisë, Qeveria ka ruajtur dominimin e SHBA-së në Lindjen e Mesme dhe ka mbrojtur Izraelin, ndërsa ka neglizhuar problemet e vetë Jordanisë”, shkruan Yom. “Sundimtarë të tillë u dorëzohen ekseseve më të këqija të autokracisë, duke pasuruar veten dhe duke tjetërsuar shoqërinë. Ata injorojnë shenjat paralajmëruese të revolucionit, duke besuar se Uashingtoni do t'i shpëtojë. Por kurrë nuk e bën”.
Transformimi
Rënia e Jordanisë në varësinë amerikane nisi gjatë luftës së ftohtë. Uashingtoni e zëvendësoi Britaninë e Madhe në rënie në fund të viteve pesëdhjetë si protektori më i madh, një lëvizje logjike duke parë të nevojshme përkrahjen e regjimeve antisovjetike në botë. Jordania nuk kishte naftë. Megjithatë, Jordania e kishte parë se mund të ishte një shtet i rëndësishëm në një rajon ku po mundoheshin të lëshonin rrënjë regjimet komuniste dhe ku shtrihej edhe Izraeli, i sfiduar përherë në aspektin e sigurisë.
“Pas luftës së ftohtë, Jordania do të integrohej edhe më shumë me ndihmën për inaugurimin e Pax Americanas në Lindje të Mesme. Bëri paqe me Izraelin, lehtësoi fushatat antiterroriste dhe ndihmoi gjatë ekspeditave të pushtimit në Irak. Ishte nikoqir i koalicionit kundër ‘Shtetit Islamik’ dhe furnizoi me armë rebelët në Siri, megjithëse jo me agjentët e saj që nuk dëshironin të ishin në krye të operacioneve. “Traktati i fundit i mbrojtjes me SHBA-në shkon edhe një hap më larg, me monarkinë që ndihmon SHBA-në për nisjen e luftërave të tjera në rajon”, shkruan revista “Foreign Policy Magazine”.
Infuzioni amerikan
Gjatë krejt këtij procesi, shkruan Yom, Uashingtoni ndihmoi ndërtimin e shtetit jordanez. Ndihma e jashtme ishte një prej mekanizmave. Për vite me radhë ndihma financiare amerikane u përdor për të ruajtur stabilitetin ekonomik të vendit. “Përderisa Jordania sot merr ndihma nga shumë donatorë, përfshirë Fondin Monetar Ndërkombëtar, mbështetja ekonomike amerikane mbetet kritike: vjen kryesisht me para në dorë, është e garantuar dhe kalon shifrën prej një miliard dollarësh në vit”, shkruan FP-ja.
Dhe Yom vlerëson se rasti i Iranit vazhdon të mos u ndahet liderëve amerikanë si hije edhe 40 vjet pas revolucionit islamik. “Më afër Shteteve të Bashkuara, regjimi i Kubës është rezultat historik i revolucionit që rrëzoi një prej republikave origjinale të bananes, diktaturën e Fulgencio Batistas”, shkruan ai, duke vlerësuar se të ndikuar nga revoltat e dekadës së fundit në Lindje të Mesme, jordanezët dëshirojnë të ketë reforma që përmirësojnë gjendjen ekonomike të vendit. Jordania ka ndërmarrë fushata për luftimin e korrupsionit, por qytetarët kërkojnë më shumë rezultate.
“Por koha po kalon. Lindja e Mesme vazhdon të mbetet vend revolucionar, derisa gjashtë nga sundimtarët e saj autokratikë kanë humbur pushtetin për shkak të kryengritjeve masive të dekadës së fundit”, shkruan “Foreign Policy”. “Se a do të jetë Jordania vendi i radhë, varet nga ajo nëse monarkia mund ta rimendojë thelbësisht qasjen e saj e të mos presë për mbështetjen amerikane për këtë punë. Nëse e bën, Mbretëria Hashemite mund të kthehet aktualisht në model të reformës dhe moderimit që tani e proklamon Uashingtoni”.
Përgatiti: Rexhep Maloku
