Surroi: Sonte në PIKË, mysafir imi, bashkëbisedues, është Nenad Çanak, mik i vjetër, themelues i Lidhjes Socialdemokrate të Vojvodinës; kryetar i Kuvendit të Vojvodinës, aktivist shumëvjeçar dhe në të njëjtën kohë jo vetëm aktivist, por tani edhe një shkrimtar me një sfond serioz letrar “Udhëtim drejt Molusit”, i cili është përkthyer në gjuhën malazeze, së shpejti në boshnjake, ndoshta në gjuhë të tjera të ish-Jugosllavisë dhe sigurisht në anglisht, etj. Nenad, mirë se erdhe!
Çanak: Mirë se të gjeta!
Surroi: E fillojmë më 1994 ose 1995. Jemi në rezidencën e ambasadorit zviceran dhe në një çast me Mihajlo Marković, i cili ishte ideolog i SPS-së në atë kohë dhe që më parë paraqitej si ish-disident, u afrua dhe u përpoqëm të flisnim për luftën që po zhvillohej në ish-Jugosllavi.
Dhe e pyes se cila do të jetë zgjidhja, për shembull, për punën e Bosnjës ose për Kroacinë.
E ai thotë, do të duhet të ketë “zhvendosje njerëzore”, e pyes se çfarë është kjo e ai thotë mirë, le të vijmë në një vend ku jetojnë serbët dhe myslimanët ose kroatët, u tregojmë atyre se kush do të zhvendoset nga kjo anë në anën tjetër, pastaj serbët në njërën anë, myslimanët dhe kroatët në anën tjetër dhe ndihmojmë atje. E pyes si, duke menduar se si do t’i bindësh njerëzit. E ai thotë: ‘mund ta bëjmë me autobus’.
Dhe ti vjen në atë çast dhe thua: “Z. Markoviq, ju jeni bërllok fashist.” Dhe aty fillon një...
Çanak:… debat
Surroi: ...një debat midis teje dhe tij. Afrohen disa diplomatë për ta parandaluar përshkallëzimin e bisedës. Kjo pjesë e historisë sonë të përbashkët më erdhi në mendje, sepse javën e kaluar tha se Serbia është një shtet fashist. Pra, nuk bëhet më fjalë për individë ose njerëz nga qeveria, por për shtetin si të tillë, pse?
Çanak: Në atë kohë ishte Mihajlo Markoviq dhe të gjithë turpëroheshin, dhe në një kuptim, e kishin një mënyrë fashiste funksionimi, por ishte disi e fshehur. Ishin veprime fashiste, le ta themi kështu, në të njëjtën kohë të gjitha ishin të mbështjella me një lloj legalizmi, një lloj vullnetarizmi, etj. etj…
Sot është Serbia. Në një gjë që nuk i bën ata më pak fashistë. Të kuptohemi, edhe në atë kohë, e kam quajtur regjimin e Milosheviqit regjim nacionalsocialist në disa raste. Sepse duke nxjerrë ideologjinë komuniste të vëllazërim-bashkimit dhe barazisë së kombeve dhe kombësive, etj., dhe duke e futur korpusin e imagjinuar kombëtar serb, por mund të flas për këtë më vonë, ai në thelb krijoi një kombinim të nacionalizmit që bazohet në ndërtimin socialist të shoqërisë. Dhe krijoi një regjim autokton nacionalsocialist që funksiononte me shërbimet e tij sekrete si “Gestapo”, si “Kripo”, që do të thotë gjithçka që kishte Gjermania naziste, kishte Serbia e Millosheviqit, sepse Gjermania naziste, mos harroni, ishte një vend shumë i rregulluar, fakti që ligjet ishin plotësisht të çmendura, ligji racor i Nurembergut, kjo është një gjë tjetër, por ishte një vend i rregulluar ku edhe të gjithë ata miliona njerëz që u dogjën, u dogjën në krematoriume sipas ligjit.
Gjë që nuk mund të thuhet për Serbinë... Serbia është një provizorium i pafund Serbia kurrë nuk arriti të bëhej shtet në kuptimin e plotë të fjalës si një shtet i organizuar evropian, si një instrument që funksionon tani, varësisht nga kontributi, është kriminal ose jo kriminal, por instrumenti duhej të ishte i fuqishëm.
Surroi: I fuqishëm nëse e marrim të gjithë shekullin e 20-të, sepse në fakt, Serbia ishte shtet në 20% të kohës gjatë shekullit 20...
Çanak: Nuk jam i sigurt për këtë. Ta bëjmë një vështrim Në shekullin e 20-të, Serbia ishte shtet vetëm 14 vjet. E pjesën tjetër ka qenë në një shtet tjetër.
Surroi: Pra, 14%.
Çanak: Pra, 14% në shekullin 20 dhe nuk di sa, që nga viti 1878, 22% në shekullin 19.
Surroi: Pra, Serbia hyn në shekullin e 21-të duke dashur të jetë diçka që nuk ishte: një shtet.
Çanak: Jo! Problemi është se Serbia hyri në shekullin e 21-të me historinë RF të Jugosllavisë. Prandaj, Serbia u bë shtet i pavarur falë Milo Djukanovićit dhe pavarësisë së Malit të Zi.
Surroi: Mirë dhe ndihmuam pak.
Çanak: Po, por ju ndihmuat më vonë, por Milo Gjukanoviqi kontribuoi i pari, sepse në atë kohë një përfaqësues i lartë i PD të Serbisë ishte kryetar, dr.Vojislav Koshtunica, kryetar i Republikës Federale të Jugosllavisë, kur u pyet se si e interpretonte pavarësinë e Malit të Zi, u përgjigj: “RFJ vazhdon të ekzistojë pa një pjesë të vogël të territorit të vet“.
Surroi: Po të ndërpres sepse ke diçka në libër që në fakt mund ta përmbledhë këtë që po e flasim, që është një citat që Basara nxori nga pasthënia “Si e humbëm kur nuk u nisëm askund, dua të them, kudo që të jemi, është se kemi mbërritur diku”.
Çanak: Epo, po. Serbia, siç mendoj se do të thoshte Vesna Peshiq, e ka tipar që me shpejtësi të dritës të vendnumërojë. Dhe kjo është shpejtësia magjepsëse me të cilën Serbia vendnumëron, sepse vazhdimisht ke përshtypjen se diçka po ndodh, se ka disa dridhje, disa drama, disa çarje, por në fakt asgjë nuk po ndodh.
Surroi: Në rregull, hajde t’i shtrojmë disa teza. Teza e parë është se kaloi i gjithë shekulli i 20-të, e Serbia kërkonte diçka që nuk është shtet.
Çanak: Rrëfimi është pak më i ndërlikuar. Më 1914, Fondacioni Carnegie për Paqe botoi një studim të vëllimshëm, titulli i të cilit ishte “Shkaqet e luftërave ballkanike dhe pasojat e tyre në Ballkan”. Në atë studim ekziston një hartë që unë do ta fusja në të gjitha shkollat në Ballkan, në orët e historisë, se ajo hartë i tregon të gjitha projektet “shtetmëdha” të shteteve të ndryshme kombëtare, se si do të dukej një Serbi e madhe sipas disa ideve, një Greqi e madhe, një Bullgari e madhe...
Surroi: “Megali idea”, e nisën të parët grekët.
Çanak: Dhe kur e shikon atë hartë, e sheh se Mbretëria e Serbisë atëherë mendonte ta mbulonte të gjithë zonën e sllavëve të jugut pothuajse identike me sipërfaqen në të cilën plotësisht ishte shtrirë RSFJ-ja. Sepse përfshinte Istrinë, që s’ishte në Mbretërinë e Jugosllavisë. Shihet se këto tendenca të Serbisë së Madhe ekzistonin edhe para Luftës së Parë Botërore. Prandaj Serbia nuk e kishte idenë e shtetësisë në mënyrën e rrumbullakimit të sistemit brenda kufijve të saj, por gjithmonë ishte ideja e zgjerimit deri në përpjesën e ish-Jugosllavisë.
Dhe kur ndodhi Jugosllavia e parë, Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, dhe pastaj Mbretëria e Jugosllavisë, ajo praktikisht kishte filluar tashmë... kjo ishte bomba e kurdisur që më vonë shkatërroi Jugosllavinë, dhe bomba e kurdisur ishte se Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve... sllovenët, për shembull, e pranuan Jugosllavinë me entuziazëm, sepse ishte një barrierë kundër gjermanizimit. Kroatët si një nga fazat drejt një lloj pavarësie kroate, etj., etj.
Edhe pse të gjithë ende kishin inercinë, e shumëkombësisë së Austro-Hungarisë, ndryshe nga Beogradi zyrtar, i cili...
Surroi: deri në Drinë...
Çanak: Deri te Drina... dhe Sava e Danubi, të mos e harrojmë këtë, por kjo është arsyeja pse Serbia gjeografike dhe mbi të gjitha borgjezia e Beogradit e konsideronte Jugosllavinë si një Serbi të zgjeruar të pushtuar me luftë që ka një letërnjoftim të rremë, identitet të rremë. Dhe në atë kartë identiteti të rreme shkruan Jugosllavi, por në të vërtetë është një Serbi e Madhe që, sipas çdo ligji të Zotit dhe të luftës, i përket borgjezisë serbomadhe, dhe kjo ishte në fakt rrënja nga e cila u zhvillua shembja e rrufeshme e Jugosllavisë në prill të 1941-tës.
Surroi: A ka fare logjikë që Serbia, ashtu siç është, nuk i di kufijtë e saj për më shumë se një shekull. Nëse nuk e ka stabilitetin e kufijve të saj, ajo vazhdimisht e amplifikon hapësirën e saj të jetesës dhe atë që gjermanët do ta quanin Lebensraum. Çfarë gjendje paradoksale është kjo që i vetmi vend në të cilin të gjithë serbët jetonin në një shtet u shkatërrua pikërisht për shkak të projektit të Serbisë së Madhe.
Çanak: Nuk është aspak paradoks, thjesht shihet nga ana e gabuar. Çështja s’është nëse krejt serbët jetojnë në një shtet, por që të gjithë serbët jetojnë sipas një diktati. Ky është dallimi. Me faktin se politika, siç e di mirë, është arti i manipulimit të homonimeve dhe sinonimeve dhe manipulimi i homonimeve dhe sinonimeve kur thonë “serb”, serbët politikë nënkuptojnë një lloj të caktuar personi, i cili e percepton veten si pjesë të një organizmi mbinjerëzor të quajtur “serbizëm”.
Surroi: Në fakt është projeksion i serbianizimit mbi të gjithë serbët.
Çanak: Por jo vetëm serbianizimit, por një gjë, unë them një trup kombëtar, ku Kisha do të ishte ndërgjegjja, Akademia e Shkencës do të ishte arsyeja, UDBA do të ishte mburoja dhe ushtria do të ishte shpata. Kjo është përafërsisht historia, dhe të gjitha të tjerat shërbejnë për t’u shërbyer atyre organeve dhe ato janë qeliza që vdesin, lindin, por roli i tyre është vetëm të lindin dhe të vdesin, ndërkohë ato i shërbejnë ekzistencës së një organizmi të tillë.
Surroi: Dhe kjo do të thotë që përtej ideologjisë së Jovanoviqit ose njerëzve të tjerë, ideologu kryesor i shekullit të 20-të është koloneli Apis dhe “Crna Ruka” (Dora e zezë)
Çanak: Ata janë pak a shumë zbatuesit e asaj ideje dhe fati i Apisit është, meqë ra fjala, një nga shembujt më të mirë të gjithë ndyrësisë përmes së cilës lindi e gjitha kjo. Sepse Apisi, duke sjellë në fron dinastinë
Karagjorgjeviq, praktikisht ia preu rrugën Serbisë drejt Perëndimit. Obrenoviqët kishin orientim properëndimor.
Surroi: Dhe ky ishte qëllimi i tij, sepse vrasja në Sarajevë ishte vepër e tija.
Çanak: Sigurisht, se Gavrilo Princip, ai ishte një djalë 18 vjeç, dua të them, qante kur nuk e qëllonte shenjën e gjëra të tilla. Armën në dorë ia jep personalisht bashkëpunëtori më i ngushtë i Apisit, Tankosiq.
I armatos, i stërvit për qitje në pyllin Topçider. Ata planifikojnë të vrasin Franz Ferdinandin dhe Sofien sepse, o Zot, ata e pushtuan Bosnjën. Kurse Bosnja, para kësaj ishte nën sundimin turk, kështu që të mendosh se si tani, papritmas, Turqia nuk pengonte e Austro-Hungaria po. Por edhe duke lënë mënjanë këtë, çështja është se kjo shkakton këtë lëvizje ngjarjesh ku unë personalisht arrita ta gjeja një informacion fantastik në hulumtimin tim.
Më 1906, një avokat nga Timishoara, Aurel Petrović, pra Zlatko Petroviq, krijoi një plan se si duhet të dukeshin Shtetet e Bashkuara të Austrisë së Madhe. Dhe Franz Ferdinandi e pa atë plan dhe i pëlqeu shumë, sepse në të vërtetë nënkuptonte decentralizim, por jo vetëm sipas nivelit etnik, por edhe në nivel rajonal. Dhe në atë plan, ka harta se si do të dukeshin SD e Austrisë së Madhe.
U krijua një stemë që do të vendosej si stema zyrtare e atij shteti, Perandorisë së Danubit, e cila në të vërtetë do të ishte një kombinim i kombëtares dhe rajonales, ku, për shembull, Vojvodina do të ishte shtet më vete, Kroacia më vete... mund të shihej saktësisht se cilat do të ishin shtete të veçanta. Moravia do të ishte një shtet më vete, etj.
E gjithë kjo ekzistonte si një plan dhe nëse ai nuk do të ishte vrarë më 1914, meqenëse Franz Jozefi vdiq më 1916, ai do të ishte pasuar nga Franz Ferdinandi, shteti do të ishte rindërtuar, ai vend praktikisht do të kishte qenë Bashkimi Evropian, Bashkimi i Evropës Qendrore të asaj kohe, dhe kjo do të kishte kursyer 100 vjet integrim në Evropë, si në aspektin e nacionalizmit ashtu edhe të çlirimit, etj. Por, kjo do t’i linte mënjanë të gjitha projektet e shteteve të mëdha në Ballkan.
Surroi: Epo, pastaj kjo do ta ndalonte veprimin 100-vjeçar të mentalitetit Apis.
Çanak: Absolutisht po! Sepse nuk duhet të harrojmë. Gjithmonë më pëlqen kur përmendet Naçertanie e Ilija Garashaninit nga viti 1844, ku harrohet përsëri...
Surroi: Ky është projekti i parë.
Çanak: Është projekti i parë, por harrohet që Ilija Garashanin ishte ministër i Policisë. Sepse në Serbi, derisa policia nuk kryen punë, nuk ka asgjë.
Surroi: Dhe ka edhe diçka tjetër, atë e ka shkruar një polak, nëse nuk gabohem.
Çanak: Jo polak, por çek. Frantishek Zach. Por aty nuk ka shkruar “Serbi”, por ishte “Shteti i Sllavëve të Jugut”, sepse ideja e tij ishte të krijonte një shtet të fortë të sllavëve të jugut
Surroi: ...në të cilën do të hynin edhe çekët.
Çanak: Jo, jo, por e cila do të shërbente si baza, frymëzimi dhe mbështetja për krijimin e shtetit çekosllovak... të sllavëve të Evropës Qendrore. Pra, ai po e bënte këtë sepse Frantishek Zach ishte njeriu me gradën më të lartë në ushtrinë serbe, dhe Zach ishte i huaj. Dhe madje u gjet edhe në kartëmonedhën, në dinarin e Avramoviqit...
Sidoqoftë, edhe atëherë Garashanin e përshkroi, por shkroi Serbi në vend të “tokës së sllavëve të jugut” dhe papritmas fitohet një koncept krejtësisht i ri, me faktin se përsëri i ikën vëmendjes se “serb” 150 vjet më parë nënkuptonte diçka krejtësisht tjetër nga kjo sot.
Surroi: Dhe gjuha e shkruar është krejtësisht tjetër nga kjo sot.
Çanak: Po, duhet të përkthehet në mënyrë që të kuptohet.
Surroi: Ose të përdoret gjuha e Kishës...
Çanak: Ose për të përdorur gjuhën e kishës, ose serbishten e vjetër, e cila nuk përkon me gjuhën sot dhe në këtë kuptim e gjitha është një manipulim i atyre traditave të supozuara që synojnë vetëm t’i shërbejnë faktit se në thelb... nazistët ishin të parët që e shpikën: kushdo që e kontrollon të tashmen, e kontrollon të kaluarën. Kush kontrollon të kaluarën, kontrollon edhe të ardhmen.
Surroi: Dhe Orwell gjithashtu...
Çanak:- Orwelli e shkroi, por nazistët e shpikën, sepse është thelbi i rrëfimit që kur mund të paraqesësh diçka si një mënyrë funksionimi që ka qenë gjithmonë e tillë, pastaj papritmas është e natyrshme që ata që e vazhdojnë të kenë të drejtë dhe se janë në anën e duhur dhe kjo është arsyeja pse ka kaq shumë luftë për historinë, kjo është arsyeja pse ka kaq shumë revizionizëm në histori.
Hasa një urrejtje të madhe kur thashë se nuk ka asnjë manastir serb në Kosovë. Sa nuk më shqyen... thoshin si nuk ka, ato janë vende të shenjta serbe. Këto janë manastire ortodokse, jo manastire serbe, po ortodokseku shkojnë besimtarët ortodoksë. Kjo është e gjithë historia, jo ekskluzivisht serbe. Në fund të fundit, a nuk kishte familje shqiptare që i ruanin ato manastire dhe e bënë këtë për breza me radhë? E gjithë kjo shlyhet nga historia, sepse nuk përkon me momentin aktual politik. Për ta bërë, dhe tani po vij te ky bërlloku fashist, Markoviqi, ku do të punohej që njerëzit e etnive të ndryshme të mos mund të jetonin së bashku sepse, tani ky është çelësi, etnia barazohet me përkatësinë politike.
Dhe ky është mashtrimi ku nëse dikush lind si serb, kroat, sllovak, hungarez, shqiptar, malazez, kjo e përcakton atë në një kuptim politik. Dhe këtu qëndron në fakt i gjithë mashtrimi.
Surroi: Ishte interesante ajo ditë ose ajo mbrëmje kur ishim atje, sepse në fakt simbolizon atë transformim, sepse Markoviqi ishte ose konsiderohej të ishte disident gjatë komunizmit dhe më pas iu bashkua Partisë Socialiste, kështu që ai transformim i një intelektuali të krahut të majtë, i cili nga natyra duhet të ishte humanist ose e prezantonte veten si të tillë, shkoi në diçka krejtësisht tjetër, ky është transformimi i një vendi komunist në një vend fashist.
Çanak: Nuk më çudit kjo punë. Të mos harrojmë, Benito Mussolini ishte socialist, ai ishte redaktor i gazetës socialiste “Avanti“ apo jo? Hitleri filloi si nacional-socialist. Pra, ajo koordinatë socialiste ishte aty.
Dhe tek të dy dimensioni etik mbizotëroi për ideologjinë e tyre.
E nënvizoj përsëri. Etnia, pikërisht kështu, e përcakton opsionin politik. Pra, nëse je etnikisht filani, kjo të paracakton të jesh politikisht në këtë apo atë anë, gjë që në thelb e anulon demokracinë si të tillë. Sepse nëse etnia përcakton një opsion politik, atëherë është e pamundur që në një shtet njëkombësh të ketë më shumë parti. Mund të jetë e thjeshtë, shuhet mundësia e ndarjes së klasave. Në Amerikë, derisa punoja në Institutin Woodrow Wilson, u mora me rrënjët e etnonacionalizmit në Ballkan.
Pra, u mora me nacionalizmin në Evropë në përgjithësi. Duhet të them se kam hasur në disa njohuri interesante, le të themi se nacionalistët më të mëdhenj në tokën e Evropës, por bindshëm, janë sllovakët. Për ne në Vojvodinë, sllovakët janë sinonim i popullit më paqësor që ekziston.
E megjithatë, në Sllovaki, siç mund ta shohim sot në këtë fazë, ai fond nacionalist është pafundësisht i fortë dhe slogani i tyre, slogani më efektiv kombëtar që kam dëgjuar ndonjëherë, nuk e di nëse e di: “I njëjti gjak, i njëjti fat”. Dhe s’ka më fjalë. Një gjak, një fat.
Surroi: Epo, meqenëse je afër gjakut, në një mënyrë të çuditshme e ke ndjerë atë në lëkurën tënde
sepse të dërguan “vullnetarisht” në luftë më 1991. Dhe kjo është kur more uniformën për të mbrojtur të njëjtin gjak dhe të njëjtin fat.
VIDEO:
Çanak: Është bizare, por tash ta rrëfej të gjithë bizaren. Atëherë isha anëtar...
Ishe aktivist kundër luftës – Isha më i veçuari në organizimin e protestave kundër luftës. Në Sentë, një vend i banuar kryesisht me hungarezë, organizuam rebelim që rezervistët të mos shkonin në ushtri, të mos shkonin në front, kjo shkaktoi një problem të madh, sepse Milosheviqi nuk mund ta niste ushtrinë aq lehtë kundër hungarezëve. Ishin dinakë, sepse më shtynë që unë ta udhëheqja si serb për të thënë se nuk është konflikt ndëretnik, që ishte me rëndësi, por në thelb ishte kundër luftës. Dhe tani ky Demë Berisha më arreston.
Surroi: Ky që është tash ministër.
Çanak: Ministër për të Drejtat e Njeriut.
Surroi: Që ishte në KOS (Inteligjenca ushtarake) apo jo?
Çanak: Po. Ishte komandant i policisë ushtarake.
Më arrestuan dhe kur më transferuan nga burgu në kazermë unë ika, gjë që shkaktoi shumë telashe, sepse mezi prisnin të më kapnin dhe unë ika. Dhe tani kisha tri mundësi: të ikja nga vendi, të fshihesha brenda dhe të bëja diçka tjetër.
Pasi e mendova 48 orë e ndërkohë i informova të gjitha ambasadat dhe Milosheviqi e kishte me rëndësi se çfarë mendonin ambasadat më shumë sesa Vuçiqi tash... shkova dhe u dorëzova, sepse tashmë ishin të informuar se do të më çonin atje për të më likuiduar, kështu që tani e dini se kjo është situata dhe kjo është për shkak të angazhimit tim kundër luftës...
Surroi: Kishe frikë nga ndonjë plumb në shpinë apo jo ?
Çanak: Po, po... Dema më arreston sërish dhe më thotë: shiko, këta më thirrën e më thanë se ishe arratisur dhe unë u thashë: “E solla një herë, nuk do ta sjell më, tani ndiqeni vetë”. Sidoqoftë duhet ta them edhe këtë, meqenëse ai e kuptoi pozicionin tim, kur po më ngarkonin në automjetin që më shpinte në front, ma solli një qese me disa gjëra të domosdoshme dhe një armë...
ma dha armën.
Surroi: Armën tënde?
Çanak: Po. Ma dha revolen dhe unë e kisha me vete gjatë gjithë kohës e për të cilën ata nuk dinin gjë që në kushte lufte është një avantazh shumë i madh. Pra, dua të them se këto janë thjesht gjëra të çuditshme që ndodhën... pastaj isha në “njësinë e vullnetarëve”, sepse menduan se do ta kisha më vështirë që t’i bindja...
Surroi: T’i indoktrinoje...
Çanak: Bravo! T’i indoktrinoja. Meqë nuk na i ndërronin nëpër komuna, ishte e vështirë të indoktrinoheshin vullnetarët, por unë e bëra dhe pastaj u arrestova e më nxorën nga lufta që të mos pengoja.
Surroi: ... se ishte më mirë të të kishin jashtë sesa brenda. Ti dhe shumë njerëz që mendonin, nëse jo si ti, së paku por kundër qeverisë, keni pasur një periudhë rebelimi që filloi me ato protesta në vitet 1995/96 në Beograd, edhe në Novi-Sad.
Çanak: Rebelimi filloi që në ato aktivitete kundër luftës. Pastaj më 1992 pati një protestë të madhe studentore...
Surroi: Ose nëse kthehemi prapa, mendoj se përmbysja u bë më 1991, më 9 mars. Atëherë Milosheviqi tha se do t’i nxirrte tanket kundër jush.
Çanak: Po, por 9 marsi kur e shikon nga një distancë e caktuar, në fakt ishte një operacion shumë më kompleks sesa dukej në terren, sepse protestuesit që u mblodhën kërkonin liri që disa media lokale edhe protestonin kundër TV Bastijës, siç e quajti Vuk Drashkoviq Radiotelevizionin e Serbisë.
Por sulmi nga policia, me topat e ujit, kalorësi etj. ishte krejtësisht i paprovokuar. Pastaj policët thyenin vitrina dyqanesh etj., i plaçkitnin me qëllim që, dhe ky është informacion i verifikuar, nuk është teori konspiracioni, t’ia jepnin Milosheviqit një justifikim për të nxjerrë tanke në rrugë, për të krijuar një gjendje të jashtëzakonshme në Jugosllavi, në mënyrë që, meqenëse pushtetet mbi Vojvodinën dhe Kosovën ishin marrë tashmë, anëtarët e Kryesisë së Jugosllavisë nga Kosova dhe Vojvodina të ishin praktikisht kukulla të regjimit serb. Mali i Zi gjithashtu tashmë është...
Surroi: Tashmë ishin 4 vota.
Çanak: 4 ishin, duheshin 5. Sepse po të kishte një votë më shumë, mund të ishte shpallur gjendje e jashtëzakonshme.
Surroi: Dhe aty e shpëtoi Bogiq Bogiqeviq...
Çanak: Bogiq Bogiqeviq shpëtoi nga...
Surroi: ...marrja e pushtetit nga ushtria...
Çanak: Marrja ushtarake e të gjithë vendit.
Surroi: Më lejo të të ndërpres këtu, këtu kishim më shumë frikë, sepse ishte e qartë se gjëja më e lehtë do të ishte të fillonte lufta në Kosovë.
Çanak: Natyrisht. Dhe ky është rrëfimi i kultivuar për Kosovën si armik etnik. Për shqiptarët si armiq etnikë. Nga ana tjetër, për shkak të “gjendjes së keqe” të serbëve në Kosovë, kini kujdes, serbët kishin “një pozitë të keqe në Kosovë”, prandaj edhe e rrëzuan udhëheqjen e Vojvodinës më 1988.
Ky ishte i gjithë plani, por thelbi i rrëfimit të 9 marsit ishte pra që të bëhej kjo. Në këtë kuptim, 9 marsi ishte një pasqyrë e qëllimeve të liga të regjimit e jo një lloj rebelimi që kishte një shans për ndryshim. Por, dua të them se ajo që nisi 1991-shin, u deshën shumë vjet më pas për të marrë forcën e një lëvizjeje që do të ishte kundër Milosheviqit që nuk arriti kurrë kulmin. Ai mbërriti vetëm pas luftës në Kosovë.
Surroi: Dhe ndodh 5 tetori.
Çanak: Nuk duhet të harrojmë se është pasojë e 24 shtatorit, kur u fituan zgjedhjet. Zgjedhjet u fituan, sepse Milosheviqi humbi zgjedhjet për kryetar të RFJ-së.
Surroi: Edhe pse kishte shumë votues në Kaçanik dhe nuk e di se ku...
Çanak: ... në Junik... dhe vende të tjera “që tradicionalisht e mbështesin një opsion të tillë”... Sidoqoftë, Milosheviqi i humbi ato zgjedhje.
Dhe meqenëse humbi zgjedhjet, tani ra fjala se çfarë të bënte me to. Edhe ai pranoi se Koshtunica kishte fituar më shumë vota, por çështja ishte se a i mori 49.9% apo 50.01%, diferenca ishte e vogël, ata u përpoqën ta ulnin nën 50% në mënyrë që të ishte raundi i dytë dhe deri në raundin e dytë duhej të kishte ndodhur likuidimi i rreth 50 personave, të cilët menaxhuan të gjithë aksionin. Ishin udhëheqësit lokalë të të gjithë kësaj dhe do të arrestoheshin 150 prej gjithsej 200 personash, për ta lënë pa udhëheqje gjithë këtë dhe për të bërë... që rundi i dytë të mos kishte kuptim.
Megjithatë, në këtë çast ushtria refuzoi. Pavkoviqi nuk pranoi të bombardonte Studion B, e cila ndodhej në majë të “Beograđankës”.
E gjitha nisi të shembej, kurse DOS (Opozita Demokratike e Serbisë) ishte, do të citoj një diplomat të kohës: “Një anije e vogël e kalbur me vela të vogla të shqyera që e ka një uragan pas shpine“. Dhe kështu ishte.
Surroi: DOS është Opozita Demokratike e Serbisë, në të cilën ti ishe një nga themeluesit. Sa prej jush ishit aty?
Çanak: Ishim 18 që e themeluam DOS-in.
Çështja është se në atë moment e kishim BE-në që na mbështeste, Amerikën që na mbështeste dhe Rusinë që nuk kundërshtonte. Thjesht, faktori i jashtëm ishte shumë i favorshëm për ndryshimet.
Si Lindja ashtu edhe Perëndimi.
Surroi: - Kjo është ndoshta hera e parë që ka ndodhur në historinë e Serbisë, që doli një lëvizje kaq e madhe demokratike e që mbizotëroi. Kjo nuk kishte ndodhur më parë. As lëvizja partizane nuk ishte e fortë në Serbi, ishte e fortë midis serbëve jashtë Serbisë.
Çanak: E saktë. Por do ta tërheq vëmendjen nga një gjë. Në atë kohë gazetarët e huaj e quanin revolucioni i kadifenjtë në Serbi.
Surroi: Cila pjesë?
Çanak: 5 tetorin.
Surroi: Donin ta kopjonin Pragën?
Çanak: Saktë. U thashë: ose është e kadifenjtë, ose është revolucion, nuk mund të jenë të dyja. Kësaj radhe ishte e kadifenjtë, por nuk ishte revolucion.
Surroi: - Pse?
Çanak: Nuk ishte revolucion, sepse Pavkoviqi qëndroi në krye të Shtabit të Përgjithshëm edhe për 2 vjet të tjerë. Markoviqi, që u dënua më vonë për organizimin e vrasjeve dhe kështu mbeti në krye të Sigurimit Shtetëror për 6 muaj të tjerë. Unë propozova menjëherë, më 6 tetor, që të formohej menjëherë një qeveri. Që menjëherë... revolucionare... Që të formohet qeveri e re, që do ta shpërbëjë menjëherë policinë, ta shuajë MUP-in dhe të formojë menjëherë një koncept të ri të forcave të sigurisë së brendshme, të shpërbëjë BIA-n, në atë kohë Departamentin e sigurisë shtetërore, të formojë një shërbim të ri, të shpërbëjë agjencinë e sigurisë ushtarake, të krijojë një të re.
Surroi: Por kjo nuk ishte realisht e mundur, sepse 5 tetori ndodhi pikërisht në marrëveshje me të gjithë këta aktorë që ju donit t’i shpërbënit.
Çanak: Epo, si ta them, e di që pati marrëveshje. Por unë nuk e bëra atë marrëveshje, sepse isha plotësisht i vetëdijshëm, e përsëris, prandaj nuk ishte revolucion. Thoshin hajt kadife dhe e mashtrojmë dikë... e në atë mashtrim, siç u mendua, tani do ta mbyllim disi të gjithën, në mënyrë që të shkojë gradualisht, pastaj do të dominojmë në shah, nuk e di çfarë.
Mësova diçka në politikë, jo shumë, por një gjë e mësova absolutisht.
Nëse do të jesh paqësor, duhet të jesh në gjendje të krijosh probleme të mëdha. Të bësh luftë, të bësh çfarëdo. Por probleme të mëdha e të jesh paqësor, sepse nëse nuk mund të krijosh probleme dhe je paqësor, atëherë je thjesht i paaftë. Atëherë je i pafuqishëm.
E kjo është ajo që nuk munda ta shpjegoja. Në atë kohë sinqerisht kishim një numër njerëzish që nuk kishin koncepte plotësisht të diferencuara në lidhje me ligjet dhe zbatimin e tyre në familje, të cilët ishin në anën tonë.
Dhe tani po vij në momentin e sotëm. Sot Serbia është një shtet fashist me kapacitet të plotë e për shkak se fashizmi nuk duhet të shihet si një ideologji por, siç folëm, si një sistem operativ se si funksionon. Çfarë do të thotë kjo? Ekzekutivi i ka vënë absolutisht nën kontroll si legjislativin ashtu edhe gjyqësorin. Pra, nuk ka më ndarje pushtetesh.
Surroi: Nuk ka as edhe një degë ekzekutive.
Çanak: Doja vetëm të arrija në atë pikë dhe ai pushtet ekzekutiv që e vuri nën këmbët e tij u mor nga kriminelë që janë nën kontrollin e drejtpërdrejtë, absolutisht joinstitucional, por për shkak të kësaj jo më pak efektiv të një grushti njerëzish të udhëhequr nga kryetari aktual i shtetit.
Surroi: Për shembull, kush janë këta kriminelë?
Çanak: Për shembull, ja ku është Milan Radojçiq, ai është burrë, nuk mendoj se duhet shumë për të vërtetuar se është kriminel... Zvonko Veselinoviq, a duhet të vërtetohet se është kriminel? Nuk ka nevojë të vërtetohet se janë kryer të gjitha veprat penale. Këshilltari kryesor është Sheshel, një kriminel lufte në pension që ka kaluar 11 vjet në Hagë dhe më pas, thotë shtypi i regjimit, pra çfarë doni, ai e ka vuajtur dënimin.
Ai tani është, si të thuash, një qytetar me të drejta të plota. Thashë mirë, nëse është kështu, sugjeroj që të gjithë ata që janë akuzuar dhe dënuar për abuzim seksual të të miturve të punësohen në çerdhe. Logjikisht ky burrë e ka vuajtur dënimin e tij.
Pse kriminelët nuk mund t’u bashkohen forcave të policisë? Më parë verifikoheshin pesë breza vertikalisht dhe horizontalisht, në mos ka ndonjë origjinë kriminale brenda familjes, ashtu që të punësoheshin në polici. Sot gradat më të larta në polici u jepen njerëzve që deri dje punonin si shitës sallone kerresh. E di si? U thashë si. BIA, e cila mund t’i rekrutojë pa asnjë kusht, pra “na duhen për punë të sigurisë, e merr dikë nga rruga të cilit i beson ndonjë zyrtar i SNS-së, dhe pastaj pas 2 muajsh policia e huazon nga BIA dhe i jep çfarëdo grade që do.
Dhe kështu tash ky Kriçko, a si e ka emrin, që është shefi i “dajakxhinjve” është bërë brenda natës oficer i lartë policie, që i kërcënon studentet e arrestuara me përdhunim. U thotë që të zhvishen ngase duhen kontrolluar, etj.
Dhe tani pret që nga një lloj koncepti të tillë fashist mund të bëhet diçka pa një devijim të qartë nga metodat dhe të gjitha këto.
Surroi: Por unë nuk besoj se kushtet si të tilla, ato sisteme operative, e vërtetë është imponohen ka mashtrime, por ato në të vërtetë janë prodhime konsensuale.
Shoqëritë i krijojnë sistemet operative autoritare. Ka nevoja në shoqëri, të cilat një ditë e japin Milosheviqin, për shembull. Milosheviqi nuk ishte diktator në atë kuptim, ai ishte, e kam thënë disa herë: një autokrat konsensual.
Ai ishte produkt i një konsensusi në shoqëri në të cilën ishin përfshirë nga Shoqata e Shkrimtarëve, nga Kisha, një pjesë e mirë e Inteligjencies, ushtrisë, policisë, një pjesë e mirë e shtresës së mesme, e cila tha se na duhet një udhëheqës i fuqishëm. Mendoj se kjo ndodhi sërish në Serbi në këto vite.
Çanak: Jo, dhe ja pse. Tani është më keq. Milosheviqi bëri dëme të mëdha. Luftërat dhe gjithçka që bëri gjatë kohës së tij janë një dëm i tmerrshëm, por kjo është më keq tani në kuptimin vijues: Milosheviqi u mbështet te institucionet. Dhe këtu, Aleksandar Vuçiq nuk mbështetet tek institucionet, por te kriminelët që grabitën institucionet, pra procesi i kundërt. Ajo që është e frikshme te të gjitha regjimet autoritare ose regjimet fashiste, si në këtë rast, është se njerëzit, me konsensus, pothuajse me konsensus, i duan shkurtesat.
E ato shkurtesa, si të arrijnë shpejt, lehtë dhe pa mund një pozitë shoqërore, pará, status, pushtet,
çfarëdo që të duan. Në një kuptim më të gjerë shoqëror, është ky vërshim, pornografia në estradë, dhe kjo e ajo, ku duke luajtur fjalë për fjalë me efektet më të ulëta arrihet prania e famës dhe pas kësaj vijnë paratë, etj.
Në të njëjtën kohë, praktikisht promovohet prostitucioni si koncept sipëror i përmbushjes së një gruaje.
U promovuan bastoret si mënyra më e shpejtë për t’u bërë me para.
Surroi: Ose siç quhej “jeta shoqërore-kulturore” në socializëm.
Çanak: Por ajo jetë shoqërore-kulturore tani është shndërruar në bastore. Të cilat ishin të ndaluara në socializëm.
Surroi: Dhe Reality show.
Çanak: Pikërisht kështu. Dhe në Reality show ke njerëz që nuk janë absolutisht askush. Asgjë. Nuk kanë arritur të bëjnë asgjë, përveçse janë të gatshëm të kalojnë 6 muaj, një vit, dy vjet nën vëzhgimin e kamerave dhe vetëm kjo dukshmëri i bën ata “të famshëm”.
Surroi: Por të kthehemi te përkufizimi yt...
Çanak: Vetëm ta përfundoj, një gjë shumë e rëndësishme. Pra, keni një rrugë të shkurtër ku: i bashkohesh partisë, atëherë mundesh. Nuk je me partinë, nuk mundesh. Mund të merresh me prostitucion. Nëse nuk merresh, nuk do të arrish kurrë aty ku mbërrin prostituta për një javë. Hyn në një ekip tifozësh dhe ata tifozë janë pak a shumë organizatë kriminale për shpërndarjen e narkotikëve. Kështu është: i kanë borxh shtetit që u lejon atyre të tregtojnë narkotikë pa u ndëshkuar dhe ia kanë borxh shtetit që t’i vënë maskat dhe t’i rrahin njerëzit që rebelohen në rrugë.
Surroi: Në rregull, a do të thotë se kjo është një kryengritje kundër fashizmit në Serbi?
Çanak: Gjëja më e keqe është se ky është rebelim kundër gjendjes, po rebelim kundër gjendjes.
Surroi: ... e gjendjes së paidentifikuar
Çanak: Ashtu është, se dikush rebelohet ngase diçka e shqetëson personalisht. Ai rebelim kundër gjendjes nuk është një rebelim kundër sëmundjes.
Është njësoj si të trajtosh një simptomë pa i kushtuar vëmendje se cila është sëmundja e kjo është pikërisht ajo që është më e frikshme, se nuk ka asnjë media në Serbi tani. Absolutisht asnjë media. Ajo që paraqitet si medium, i lirë.... kur e sheh dallimin midis tyre dhe mediumeve të regjimit, është se mediumet e regjimit e duan një grup njerëzish në pushtet dhe e duan një sistem, i cili u përshtatet atyre, sepse paguhen për ta promovuar atë.
Këta të tjerët duan një ndryshim qeverie, por të njëjtin sistem, vetëm që të tjerët të jenë në pushtet dhe të tjerët t’i paguajnë. Të ashtuquajturat televizione të opozitës në Serbi prodhojnë të ashtuquajturit liderë të opozitës me porosi. Paguan, të thërrasin në emisione dhe papritmas të shohin si dikë që flet kundër regjimit. Nuk paguan, nuk del. Ose nëse ndodh të thuash diçka që duhet, në kuptimin e asaj që do të thuash, në atë moment pushon së ekzistuari.
Ja shembulli im. Veton, mua më kanë ndaluar të gjitha mediat elektronike në Serbi, të gjitha. Madje edhe gazeta “Danas” transmetoi përkthimin e deklaratës sime që u transmetua nga KOHA, që do të thotë një përkthim nga shqipja, dhe ajo që u shkrua në KOHË ishte përkthim nga boshnjakishtja, e asaj që e kisha thënë në një stacion televiziv në Sarajevë. Pra, kjo është plotësisht e pakuptimtë.
Surroi: Është interesante që kjo është lëvizja e parë kundër regjimit në Serbi, në të cilën ti nuk merr pjesë personalisht, nuk je në rrugë. Djali yt Milani, i cili kaloi 8 muaj në Ukrainë duke shpërndarë ndihma humanitare me kamion, është në rrugë dhe ish-gruaja jote jo vetëm që ishte në rrugë, por tani është nën arrest shtëpiak, Marija Vasiq, kjo është hera e parë që ti nuk merr pjesë. Nuk je jashtë.
Çanak: Arsyeja është shumë e thjeshtë. E njoh shumë mirë teknologjinë e regjimit. Posa do të shfaqesha regjimi do ta përdorë. Arsyeja është shumë e thjeshtë. E njoh shumë mirë teknologjinë e regjimit. Posa të shfaqesha regjimi do ta përdorte atë për të plasuar të gjitha gënjeshtrat e akumuluara që janë thënë për mua në 35 vjetët e fundit kundër njerëzve që janë vërtet sinqerisht në rrugë dhe rebelohen sinqerisht kundër të gjitha këtyre e kërkojnë sinqerisht drejtësi. Megjithatë, do ta përsëris: karburanti është i madh atje në rrugë. Por njëkohësisht nuk ka makinë ku do të derdhej ai karburant...
Surroi: ... Sistem operativ...
Çanak: ... nuk ka makineri, s’ka harduer dhe ky është problemi, sepse kur shikon vitin 2000 DOS-i ka qenë çfarë ka qenë, por aty ishin partitë me infrastrukturën e tyre, me programet e tyre të qarta, që nuk përputheshin, por nuk është me rëndësi, sepse kur jemi marrë vesh, e dinim se kush u mor vesh, dihej se çfarë duhej bërë. Dhe vetëm kishte nevojë për të derdhur energjinë në të.
Kjo është ajo që ndodhi dhe Milosheviqi ra.
Këtu ka energji, por s’ka ku derdhet. Zgjedhje të jashtëzakonshme... e di çfarë... kërkesa e parë ishte “kërkojmë përgjegjësinë e përgjegjësve për rrëzimin e strehës në stacionin e Novi-Sadit në nëntor 2024; kërkojmë shkarkimin e kryetarit të Novi-Sadit dhe dorëheqjen e kryeministrit.
Surroi: E gjithë kjo ndodhi.
Çanak: Po të gjitha ndodhën dhe asgjë askujt. Dhe asgjë, asgjë nuk ka ndryshuar. Pse? Epo, sepse kryeministri nuk është aspak i rëndësishëm nëse shumica parlamentare është e njëjtë. Kryetari i komunës nuk është i rëndësishëm nëse shumica parlamentare në qytetin e Novi-Sadit është e njëjtë. S’është me rëndësi se kush u arrestua, asnjë ministër nuk u arrestua, pak më vonë pretenduan se e arrestuan Vesiqin dhe pastaj ai u sëmur, pastaj u zhduk për muaj të tërë. Burime të besueshme pohojnë se kishte qenë në vilën e tij në Trieste, por as që ka rëndësi.
Çështja është se nëse dikush që është politikisht i pjekur do ta analizonte, do të thoshte, siç e shihni, kjo nuk po funksionon, nëse doni që të funksionojë, le të shohim se çfarë është, pra nuk duhet t’i shkarkojmë individët, sepse kjo është ajo që thashë se e ashtuquajtura skenë opozitare në Serbi dhe të ashtuquajturat media opozitare po e bëjnë: që njerëzit të ndërrohen personalisht. Çështja është se Serbia duhet të bazohet në themele krejtësisht të ndryshme dhe këto themele të tjera nënkuptojnë një diagnozë të qartë të Serbisë.
Diagnoza e Serbisë s’mund të përcaktohet nëse s’fillohet nga e vërteta. Jo nga revizionizmi historik. Jo nga përpjekja për ta rikthyer lavdinë e Drazha Mihailoviqit, dhe jo për të përdorur dhunën për të shtyrë në histori gënjeshtrën se ai ishte guerili i parë në Evropën e skllavëruar. Shih tash. Lufta filloi më 1941, kurse nga viti 1939 në Poloni kishte guerile. Por askush s’çan kokën. Serbia është e këtillë, bazuar në dy gjëra: njëra është gënjeshtra dhe tjetra është interesi privat.
Surroi: ... të kombinuara
Çanak: Kombinimi i gënjeshtrave në kuptimin e falsifikimit të historisë dhe të së tashmes, dhe gjithçkaje. Hi syve. A e di se kur i futën televizorët në qelitë e burgut në Suedi, numri i ikjeve ra për 30%. E dije këtë?
Dhe paramendo tash këtu, ku televizorë ka në çdo cep dhe çfarëdo që të duash, çfarëdo programi që të duash, çfarëdo që të kujtohet, vetëm se askund nuk ka bisedë si kjo që po e zhvillojmë unë dhe ti.
Tash është dita e të ashtuquajturit flamur. U shpik “dita e unitetit, krenarisë dhe flamurit kombëtar serb”. Ishte planifikuar, për atë festë, që është më 15 shtator, ...dhe u bë... ministria nxori udhëzim se çka duhet të lexohet në orën e parë në të gjitha shkollat fillore dhe të mesme. Ajo që u lexua aty..., para së gjithash, nuk është festë, sepse nuk është përfshirë në ligjin për festat, por qeveria doli me dekret dy vjet më parë. U mor si dita kur u thye Fronti i Selanikut. Sepse, o Zot, ushtria serbe, nën komandën e vojvodëve të saj tha: “Deri në vdekje, s’ka kthim në atdhe, etj.” Megjithatë, askush nuk tha se mareshali francez e komandoi atë sulm dhe se nga 26 divizionet që morën pjesë 6 ishin serbe dhe 20 nuk ishin serbe.
Askush nuk do ta thotë këtë.
Fjalimi i famshëm: “Ushtarë, heronj” të major Gavriloviqit drejtuar mbrojtësve të Beogradit: “...Regjimenti ynë u fshi nga bilanci i komandës supreme. Nuk duhet të shqetësoheni për jetën tuaj, ato nuk ekzistojnë. Mësyjmë për lavdinë e Beogradit dhe të mbretit”. E di atë fjalim? Dhe çfarë i ndodhi majorit Gavriloviq?
Majori Gavriloviq, dhe kjo nuk mësohet askund, vdiq në gradën e kolonelit pas LBD. Askush nuk e vuri re që ai mbijetoi.
Si të ta them...
Milosh Obiliqi, pararendësi i diplomacisë serbe, që përkufizohet në masakrimin e negociatorit.
E ta humbësh jetën... epo, ky është përafërsisht koncepti diplomatik serb. Milosh Obiliqi është heroi më i madh për të cilin nuk dihet fare nëse ka ekzistuar dhe kjo është paradigma e mitomanisë në të cilën jeton Serbia. Askush nuk është i gatshëm ta thotë ta vërtetën: Serbia është një vend i vogël, ku fakti që serbët jetojnë jashtë Serbisë, para së gjithash, a janë ata në të ashtuquajturën Republikë të Serbisë... Hajde të flasim për Republika Srpska. Të gjithë themeluesit e Republika Srpskas, përveç Nikola Koljeviqit, i cili vrau veten menjëherë, po vuajnë dënime me burgim të përjetshëm ose dënime shumëdekadëshe për gjenocid. E tani ata ofendohen nëse e përmend këtë ose kur thonë: “Nuk mund ta shkarkoni kryetarin e republikës”. S’ke qysh ua shpjegon se ky është vetëm një entitet në Bosnjë-Hercegovinën sovrane të pandashme, të cilit i ka mbetur emri Republika Srpska, pra jo kryetar i republikës, por kryetar i entitetit.
Kjo është ajo lojë homonimesh, sinonimesh, Ky është ai lloj mashtrimi i pandërprerë. Dhe vazhdon mitomania pa pushim, gjë që shërben vetëm për të siguruar që Milorad Dodiku t’i ketë 3 miliardë e 100 milionë euro pronë të vjedhur, sepse dyshoj se ka ndarë kursime nga rroga dhe janë 40 e kusur miliarderë në Serbi, miliarderë hej!
Borxhi i Serbisë ka tejkaluar 100 miliardë euro.
Tash po ndërtohet stadiumi kombëtar, i cili do të kushtojë një miliard euro. Do të mbahet ekspozita EXPO, e cila do të kushtojë 16.5 miliardë euro, kurse Lojërat Olimpike në Paris kushtuan 8 miliardë.
Surroi: Nëse kjo situatë vazhdon në rrethanat në të cilat ndodhemi sot, në shtator 2025, si do të duket Serbia në shtator 2026.
Çanak: Është krejtësisht e pamundur t’i përgjigjem pyetjes, sepse nuk ka më probleme të të tjerëve. Çdo problem në planet është i yni. Çfarë do të ndodhë me SHBA-në, e cila po futet me nxitim në diktaturën dhe fashizmin më të zi të mundshëm dhe tashmë ka filluar të zbatojë me sukses disa elementë të racizmit.
Surroi: Për shembull?
Çanak: Për shembull, njerëz po dëbohen nga SHBA-ja pavarësisht se kanë leje qëndrimi për shkak të etnisë së tyre.
Surroi: ... ose përkatësitë politike.
Çanak: Mos ta përmend këtë. Fundja në Rajhun e Tretë kampet u krijuan para së gjithash për gjermanët që nuk ishin për Gjermaninë Nacional Socialiste.
Surroi: Arsyetimi...nuk është arsyetim, por formulimi është se dëbohen për shkak të një aktiviteti a një ideje... Por le ta lëmë me kaq.
Çanak: E ke këtë. E ke edhe Putinin, i cili e shndërroi Rusinë në një vend fashist tipik ku njerëzit burgosen me dënime të gjata dhe pastaj vdesin në burgje, tubimet janë të ndaluara dhe mediat nuk ekzistojnë... po i shfaros pakicat, duke i dërguar në Ukrainë për të vdekur.
Sepse mobilizimi nga Moska është i dobët.
Surroi: - ... Dhe ka më shumë myslimanë dagestanas....
Çanak: Dhe kuptohet fakti se është kështu e, në të njëjtën kohë, kinse kërkon marrëveshjeje paqeje.
Çfarë marrëveshjeje paqeje? Mund të ketë paqe nesër nëse Rusia tërhiqet nga territori i njohur ndërkombëtarisht i Ukrainës, të cilin e njëjta Rusi e nënshkroi në Marrëveshjen e Budapestit, kur Ukraina hoqi dorë nga 1.600 koka bërthamore ushtarake.
Surroi: Ky është ndoshta momenti kur duhet ta mbyllim këtu këtë episod, sepse mendoj se po hyjmë në një temë tjetër, në një kontekst më të gjerë shqyrtimi, kështu që, këtu ju falënderoj për këtë episod e le të vazhdojmë episodin e dytë për të dielën e ardhshme, në të cilin do ta trajtojmë Serbinë dhe rajonin në një kontekst tjetër.
(Vijon)