Bazuar në analizimin që KIPRED ua ka bërë postimeve në rrjete sociale të cilat partitë i kanë bërë, rezulton se nga 101 sosh që i ka publikuar, Vetëvendosja ka mbajtur vijë të ashpër në 61 postime, ndërsa ka përdorur gjuhë stigmatizuese në 2 të tjera. PDK-së i janë analizuar 22 postime, 19 nga të cilat kanë pasur vijë të ashpër. Te LDK-ja, 15 nga 19 postimet kanë qenë polarizuese. E, gjuhën më polarizuese e ka përdorur Lista Serbe. Nga 147 postime që i janë analizuar, asnjë nuk ka qenë me gjuhë pajtuese, në 111 ka pasur vijë të ashpër, kurse në 11 gjuhë stigmatizuese
Një studim i Institutit KIPRED ka konstatuar se në Kosovën bashkëkohore “temperatura” e marrëdhënieve ndëretnike formohet më pak nga ndonjë armiqësi e fiksuar shoqërore dhe më shumë nga mënyra se si elitat politike zgjedhin ta përcaktojnë ndryshimin, ligjshmërinë dhe bashkëpunimin.
Studimi me titull “Marrëdhëniet ndëretnike dhe pajtimi në Kosovë: narrativat politike dhe të mediave në perspektivë”, është publikuar të enjten. Ai shqyrton se si elitat politike, shoqëria civile, mediat dhe vetë qytetarët, së bashku, i formësojnë marrëdhëniet ndëretnike dhe pajtimin në Kosovë.
Studimi ka kombinuar katër shtylla empirike: intervistat dhe kodimin e përmbajtjes në Facebook të partive politike; intervistat me organizata të shoqërisë civile që merren me marrëdhëniet ndëretnike; intervistat me gazetarë dhe redaktorë, të plotësuara me analizë narrativash të raportimit në 16 media në gjuhën shqipe dhe serbe; si dhe një anketë përfaqësuese të opinionit publik mbi perceptimet e qytetarëve për marrëdhëniet ndëretnike, mediat dhe narrativat politike.
Në studim është dhënë përfundimi se që të katër seksionet e tij, e tregojnë një diagnozë të qëndrueshme dhe në disa aspekte shpresëdhënëse të marrëdhënieve ndëretnike në Kosovë.
“Gjetja qendrore është se temperatura e marrëdhënieve formësohet shumë më pak nga ndjenjat e komunitetit sesa nga mënyrat se si një grup relativisht i vogël aktorësh politikë dhe mediatikë i përcaktojnë dallimet, incidentet dhe bashkëpunimin. Kur elitat mbështeten në narrativa të ashpra, të fokusuara në siguri, dhe posaçërisht në momente krize, ato e amplifikojnë polarizimin edhe pse bashkëjetesa e përditshme dhe interesat e përbashkëta vazhdojnë nën nivelin e politikës kryesore”, thuhet në studim. “Intervistat me udhëheqësit politikë dhe analiza e mediave sociale këtë dinamikë të drejtuar nga elita e theksojnë në terma të mprehtë. Në të gjitha partitë kryesore shqiptare dhe në Listën Serbe, komunikimi ndëretnik mbizotërohet nga një kornizë e linjës së ashpër, që sigurinë e vë në plan të parë, me pothuajse asnjë investim të qëndrueshëm në narrativa pajtuese”.
Në studimin e KIPRED-it theksohet se në rastin e Listës Serbe, kjo përfshin gjithashtu një sasi të konsiderueshme stigmatizimi të qartë.
Studimi ka analizuar edhe postimet në rrjete sociale që kanë bërë partitë kryesore.
Vetëvendosjes i janë analizuar 101 postime, në 5 prej të cilave është konstatuar gjuhë pajtuese, në 61 vijë e ashpër, në 2 stigmatizim, ndërsa 33 janë cilësuar neutrale.
“Komunikimi i VV-së është i shtyrë nga incidentet dhe i përqendruar te sovraniteti. Ndërsa mesazhet pajtuese janë të pranishme, ndjekësit janë më shpesh të ekspozuar ndaj një strukturimi të sigurisë/ligjor dhe disa kushteve të tjetërsimit që mund të normalizojnë konfrontimin, pos kur vendet neutrale përdoren qëllimisht për të përcjellë sinjale përfshirëse”, thuhet në studim.
Partisë Demokratike i janë analizuar 22 postime. Nga to ka rezultuar se asnjë nuk ka qenë me gjuhë pajtuese, 19 kanë pasur vijë të ashpër, stigmatizuese asnjë dhe 3 kanë qenë neutrale.
“Mostra e PDK-së është pothuaj monolite në kornizën e saj të sigurisë. Mungesa e përmbajtjes stigmatizuese sugjeron që kjo kornizë e ashpër nuk shoqërohet sistematikisht me fyerje të hapura etnike ose tjetërsim të qartë, por prapëseprapë e përforcon një narrativë të përqendruar në konflikt, në të cilën rreziqet e sigurisë dhe konfrontimet dominojnë agjendën”, thuhet në studimin e KIPRED-it.
Edhe Lidhjes Demokratike i janë analizuar 19 postime. Nga to, nuk ka pasur me gjuhë pajtuese, vijë të ashpër kanë pasur 15, stigmatizuese nuk ka pasur, ndërsa neutrale kanë rezultuar të jenë 4 sosh.
“Komunikimi i LDK-së në këtë mostër normalizon një këndvështrim që vë sigurinë në radhë të parë në çështjet ndëretnike. Mungesa e përmbajtjes stigmatizuese tregon se ky kuadër i vijës së ashpër nuk shoqërohet vazhdimisht me fyerje të qarta etnike apo me tëhuajsim të hapur”, thuhet në studim.
Lista Serbe i janë analizuar 147 postime. Nga to ka rezultuar se asnjë nuk ka qenë me gjuhë pajtuese, ndërsa vijë e ashpër është mbajtur në 111 postime, përkatësisht 75.5 për qind, kurse stigmatizuese 11 postime ose 7.5 për qind. Vetëm në 25 postime është konstatuar gjuhë neutrale.
“Përmbledhja e Listës Serbe është kryesisht konfrontuese dhe i sigurimuar. Ky diskurs praktikisht nuk lë hapësirë për dialog, kompromis ose zgjidhje të përbashkët të problemeve. Në vend të kësaj, ky e normalizon një narrativë kërcënimi, konfrontimi dhe pakënaqësie, me anë të stigmatizimit të herëpashershëm të qartë dhe me asnjë investim të dukshëm retorik në pajtim”, thuhet në studimin e KIPRED-it.
Në studim janë shqyrtuar edhe 4 postime të Nenad Rashiqit, i cili është oponent i Listës Serbe dhe ka mbajtur postin e ministrit në Qeverinë Kurti 2. Nga postimet, gjysma kanë pasur gjuhë pajtuese, vijë të ashpër e stigmatizuese asnjë, kurse neutrale kanë qenë 2 sosh.
“Mostra e Nenad Rashiçit, edhe pse shumë e vogël (n=4), tregon një diskurs vazhdimisht jo konfrontues. Me dy artikuj të koduar si pajtues dhe dy si neutralë, mesazhi i tij luhatet midis promovimit aktiv të dialogut, bashkëjetesës ose de-eskalimit dhe përcjelljes së informacionit në një mënyrë të shkëputur dhe burokratike”, thuhet në studim.
Në të është konstatuar se mjedisi në hapësirën e informacionit të qytetarëve e normalizon një agjendë të përqendruar në konflikt dhe dërgon sinjale të përsëritura se dialogu është diçka e veçantë, i rrezikshëm ose i paligjshëm dhe jo një pjesë rutinore e jetës demokratike.
“Tronditjet periodike, të tilla si retorika përshkallëzuese, fushatat e shpifjes ose incidentet e sigurisë, mund të fshijnë shumë shpejt vite të tëra të punës graduale. Tkurrja e hapësirës qytetare, delegjitimimi i politizuar i ndërtuesve të urave, narrativat e pazgjidhura të luftës së viteve 1990 dhe pasiguria kronike e financimit, të gjitha ngushtojnë hapësirën për iniciativa të qëndrueshme pajtimi”, thuhet në studim. “Pamja e përgjithshme nuk është ajo e dështimit të shoqërisë civile, por e suksesit të kushtëzuar, ku progresi është i mundur, por që duhet të rivendoset sa herë që aktorët shtetërorë dhe partiakë të dërgojnë sinjale përjashtuese në vend të mesazheve pajtuese”.
Aty është thënë se edhe mjedisi mediatik zë një hapësirë midis përmbajtjes dhe polarizimit.
“Mediat kryesore në gjuhën shqipe dhe serbe, sipas shumicës së të dhënave, janë më të disiplinuara profesionalisht sesa në të kaluarën, me Kodin e Etikës, mbështetjen e donatorëve dhe mësimet e vështira nga viti 2004 dhe 2008 që kanë reduktuar gjuhën e hapur të urrejtjes dhe stereotipet e ashpra etnike. Megjithatë, nga ana strukturore, mbulimi mbetet i anuar drejt sigurisë, krizës dhe politikës së lartë, me pak vëmendje të qëndrueshme ndaj bashkëjetesës së përditshme, interesave të përbashkëta ose bashkëpunimit lokal”, thuhet në studim. “Kufizimet strukturore, veçanërisht deficitet gjuhësore midis gazetarëve, prania e kufizuar në terren në zonat me shumicë serbe dhe dy ekosisteme informative që kryesisht janë paralele, e përforcojnë atë që mund të përshkruhet si një stereotip mungese, në të cilin jeta e zakonshme ndërkomunitare thjesht nuk shfaqet në lajme, ndërsa një rrip mediatik i politizuar dhe i drejtuar nga klikimet përfiton nga identiteti dhe pakënaqësitë”.
E, sondazhi i opinionit që është realizuar për llogari të studimit, ka treguar se marrëdhëniet ndëretnike dhe pajtimi nuk janë shqetësime anësore për qytetarët, pasi gati katër në pesë të anketuar ato i konsiderojnë të rëndësishme ose shumë të rëndësishme në jetën e tyre dhe gati dy të tretat duan që udhëheqësit politikë ta përcaktojnë një agjendë më të qartë dhe më të hapur për avancimin e pajtimit.
“Në të njëjtën kohë, besimi te ndërmjetësit kryesorë është shumë i ulët. Mediat shihen gjerësisht si me ndikim në çështjet ndëretnike, por atyre u beson vetëm rreth një e treta e të anketuarve në përgjithësi, me një mosbesim veçanërisht të mprehtë midis serbëve të Kosovës. Narrativat politike njihen gjithashtu si përcaktues të fuqishëm të agjendës, dhe shumica në të gjitha grupet besojnë se ato formësojnë ndjeshëm perceptimet e marrëdhënieve ndëretnike. Megjithatë, vlerësimet e ndikimit të tyre ndryshojnë ndjeshëm, me të anketuarit shqiptarë që kanë tendencë të shohin një efekt pozitiv neto, të anketuarit serbë një efekt tejet negativ dhe komunitetet e tjera që tregojnë një përzierje distancimi dhe skepticizmi”, thuhet në studim. “Të marra së bashku, këto rryma tregojnë një asimetri themelore”.
Në studim janë dhënë edhe rekomandime.
“Presidenca, Qeveria, Kuvendi dhe partitë politike duhet të angazhohen për një doktrinë të të folurit të përgjegjshëm që shmang gjuhën e urrejtjes, fyerjet etnike dhe fajësimin kolektiv, hedh poshtë kornizat e ekzagjeruara të fokusuara në siguri që i portretizojnë të gjitha komunitetet si kërcënime, dhe që përdorin gjuhë të bazuar në fakte që është e qetë në kriza dhe e fokusuar në uljen e tensioneve dhe në të drejta, dhe posaçërisht në kohë krize”, thuhet në studimin e KIPRED-it. “Ky standard duhet të përfshihet në rregullat e partive dhe strategjitë e komunikimit, dhe retorika gjithëpërfshirëse duhet të përputhet me garanci konkrete përmes zbatimit të vazhdueshëm të të drejtave gjuhësore, përfaqësimit proporcional të komuniteteve joshumicë në institucionet publike dhe konsultimit transparent me përfaqësuesit e zgjedhur lokalë të komuniteteve serbe dhe të komuniteteve të tjera joshumicë”.
Udhëheqësve politikë dhe zyrtarëve shtetërorë u është rekomanduar edhe të përmbahen nga delegjitimimi i nismave ndëretnike dhe në vend të kësaj ta afirmojnë publikisht punën e aktorëve të shoqërisë civile të angazhuar në dialog, drejtësi tranzicionale dhe të drejtat e grupeve joshumicë.