Opsione që shmangin zgjedhjet e shpeshta të jashtëzakonshme në nivel lokal, janë propozuar në kuadër të diskutimeve për përmirësimin e procesit zgjedhor. Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal ka rekomanduar që në zgjedhje lokale të garojnë bashkërisht kryetari dhe nënkryetari i komunës në një pako. Nga propozimet tjera, është kërkuar që votimi jashtë vendit të mos vlejë edhe për zgjedhjet lokale. E BE-ja vazhdon të insistojë që të adresohen vërejtjet e dhëna ndër vite në funksion të përmirësimit të zgjedhjeve
Boshllëku institucional që krijohet në rastet e largimeve të parakohshme të kryetarëve të komunave deri në zgjedhjet e reja, synohet të adresohet në kuadër të ndryshimeve të ligjit për zgjedhje. Ky opsion është pjesë e Koncept Dokumentit për Zgjedhje të Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal, dikaster ky që mbikëqyrë nivelin e pushtetit lokal. Ndryshe nga qeveria qendrore ku administrata udhëhiqet nga një sekretar i përgjithshëm që garanton vazhdimësinë e punës pavarësisht ndryshimeve të pushtetit politik, në nivelin lokal një mundësi e tillë nuk është në dispozicion të plotë. Një situatë e tillë u krijua pas dorëheqjes së parakohshme të katër kryetarëve të komunave veriore të Kosovës, në të cilat do të ketë zgjedhje të jashtëzakonshme.
“Mundësia që në zgjedhje lokale të garojnë bashkërisht kryetari dhe nënkryetari i komunës në një pako, ofrojnë zgjidhje të pranueshme për të shmangur zgjedhje të jashtëzakonshme në rastet e përfundimit të mandatit të kryetarit para kohe. Kësisoj, nëse pozita e kryetarit mbetet vakante, detyrat dhe funksionet e kryetarit ushtrohen nga nënkryetari i komunës. Opsione të ngjashme ligjore duhet të shmangin zgjedhje të shpeshta të jashtëzakonshme, dhe të garantojnë stabilitetit institucional të komunave”, shkruan në koncept dokumentin e MAPL-së.
Deri në vitin 2008, menaxhimi i administratës komunale ishte detyrë e kryeshefit ekzekutiv. Por kjo pozitë nuk ishte paraparë me legjislacionin e vetëqeverisjes lokale. Pas ndryshimeve ligjore, kjo pjesë e përgjegjësive do t’i kalonte kryetarit të komunës.
Kryetari në pako me nënkryetarin
Eugen Cakolli nga Instituti Demokratik i Kosovës (KDI), që ka qenë pjesë e grupit për reformën zgjedhore, e cilëson të domosdoshëm aplikimin e një modeli të ri kur kryetarët lënë në gjysmë mandatin.
“Dokumenti i cili është përgatitur nga ana e Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal lidhur me zgjedhjet lokale, përbënë një bazë shumë të mirë për të pasur më shumë diskutime si duam ta rregullojmë çështjen e zgjedhjeve lokale, e veçanërisht mandatin e mbetur në gjysmë nga ana e kryetarëve, për shkak të shpeshtësisë së organizimit të zgjedhjeve nëpër komunat e ndryshme”, ka thënë Cakolli. Sipas tij, vetëm nga viti 2007 e tutje kur ka ndryshuar mënyra e zgjedhjes së kryetarëve, Kosova ka organizuar 12-13 palë zgjedhje të jashtëzakonshme vetëm për kryetarë të komunave, “të cilat përtej kostos buxhetore kanë pasur ndikim edhe në daljen e votuesve dhe madje kemi pasur raste kur mandati i marrë nga kryetari i zgjedhur ka qenë pak më shumë se gjashtë muaj deri në procesin e ardhshëm zgjedhor”.
“Duke qenë pjesë e këtij grupi, ne kemi rekomanduar qysh moti që në Kosovë të aplikohet, le të themi, modeli presidencial i zgjedhjeve për kryetar të komunave në atë mënyrë që kryetari i komunës të garojë në pako me nënkryetarin e komunës që do të evitonte rastet e shkuarjes në zgjedhje për shkak të dorëheqjes, dënimit apo çfarëdo arsye tjetër që pozita e kryetarit mbetet vakante. Ne kemi kërkuar që të paktën nëse kalon gjysma e mandatit të rregullt kohor të vazhdohet nga nënkryetari i komunës deri në përfundimin e plotë për shkak se me zgjedhje të shpeshta vetëm është duke u minuar në raste të caktuara edhe besimi i publikut në zgjedhje”, ka potencuar Cakolli.
Ligji për Vetëqeverisje Lokale dhe ai për Zgjedhjet Lokale, nuk ofrojnë ndonjë zgjidhje të përshtatshme e cila do të shmangte zgjedhjet e jashtëzakonshme, sidomos në rastet e humbjes së mandatit të kryetarit në prag të zgjedhjeve të rregullta të radhës. Raste të tilla të mbajtjes së zgjedhjeve të jashtëzakonshme në fund të mandatit të rregullt janë mbajtur më së shumti në katër komunat në veri të vendit që popullohen me shumicë serbe, por edhe në Podujevë (2020), e Drenas (2016).
Kërkohet heqja e votimit jashtë vendit për zgjedhjet lokale
Çështje e diskutueshme vazhdon të jetë edhe votimi jashtë vendit.
Sipas propozimit të MAPL-së, kritere të tjera ligjore duhet të vlejnë për ata qytetarë të cilët nuk kanë vizituar asnjëherë apo për një kohë të gjatë në komunën përkatëse.
“Zgjidhjet e propozuara orientojnë në mundësinë e votimit në zgjedhjet lokale përmes prezencës së tyre fizike nëpër qendrat e votimit në komunat ku ata kanë vendbanim, në mënyrë që përmes kësaj të shmangen vonesat, keqpërdorimet dhe të ulet kostoja buxhetore e zgjedhjeve”, thuhet në dokumentin e MAPL-së.
Por Cakolli vlerëson se shumë shtete nuk e kanë paraparë fare votimin jashtë vendit për zgjedhjet komunale.
“Ekziston një numër i madh i shteteve ku nuk parashihet votim jashtë vendit për zgjedhjet lokale për shkak edhe të mungesës së lidhshmërisë së qytetarëve me vendin në fjalë dhe faktit që për kandidatët për kryetarë komunash kërkohet që ata të jenë banorë të asaj komune për një periudhë tre vjeçare. Ndërsa në anën tjetër, votues mund të jetë edhe dikush që potencialisht nuk ka qenë asnjëherë në atë komunë, në këtë rast votuesit jashtë vendit që pastaj ngre dilema se sa është refleksion real i vullnetit të qytetarëve dhe a mund që dikush i cili nuk është fare banorë i një komune apo që nuk kalon asnjë moment në atë komunë të jetë përcaktues në zgjedhjen e kryetarit të një komune të caktuar”, ka thënë Cakolli.
BE-ja kërkon angazhim në finalizimin e reformës
Finalizimi i reformës vazhdon të jetë kërkesë e Bashkimit Evropian, që ka vendosur Mision Përcjellës të Zgjedhjeve që nga 14 nëntori. Ky mision të premten prezantoi gjetjet preliminare mbi progresin e deritanishëm në zbatimin e rekomandimeve të Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve të BE-së.
“Ne e mirëpresim progresin në fushën e financimit të fushatës dhe jemi të inkurajuar nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve për finalizimin e rishikimit të rregulloreve të tij. BE-ja fton më tej ligjvënësit që të adresojnë rekomandimet e Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve me një konsensus të gjerë dhe vullnet politik”, ka thënë shefi i Misionit Përcjellës të Zgjedhjeve i BE-së.
“E inkurajoj Komisionin Ad-Hoc të Kuvendit të Kosovës për Reformën Zgjedhore që të vazhdojë angazhimin me të gjitha palët e interesuara në mënyrë transparente dhe gjithëpërfshirëse, për të ndërtuar një nivel më të madh të besimit publik në procesin zgjedhor”.
Sipas komunikatës së BE-së, ata kanë në monitorim të vazhdueshëm zbatimin e rekomandimeve të Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve të BE-së.
“Puna për përmirësimin e procesit zgjedhor ka filluar dhe ne duam të shohim që ajo të çojë në përfundimin e reformës zgjedhore, e cila është pjesë e rëndësishme e procesit të integrimit evropian të Kosovës”, ka thënë ambasadori i BE-së në Kosovë, Tomas Szunyog.
Misioni i BE-së ka ofruar 23 rekomandime, duke përfshirë gjashtë prioritare, duke u fokusuar, ndër të tjera, në regjistrimin e votuesve jashtë Kosovës, financimin e partive dhe fushatave, mediat dhe fushatën online, si dhe qartësimin e dispozitave për zgjidhjet e kontesteve zgjedhore.
“Shumë nga rekomandimet e vitit 2021 janë të ngjashme me ato të ofruara nga misionet e mëparshme të BE-së, dhe ne do të vazhdojmë të kontribuojmë në proceset demokratike zgjedhore në Kosovë duke ndihmuar në përmirësimin e kornizës zgjedhore”, ka thënë Mandl.
Misioni Përcjellës i Zgjedhjeve i BE-së, i kryesuar nga Lukas Mandl, deputet i Parlamentit Evropian dhe Shef i Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve të BE-së për zgjedhjet komunale të vitit 2021, u vendos në Kosovë më 14 nëntor. Objektivat kryesore të këtij misioni janë të vlerësojë shkallën në të cilën janë zbatuar rekomandimet e BE-së për përmirësimin e kornizës zgjedhore, si dhe të diskutojë mënyrat për të arritur progres të mëtejshëm në reformën zgjedhore. Misioni do të qëndrojë në Kosovë deri më 8 dhjetor.
Ky mision ka takuar edhe përfaqësues të Komisionit Ad Hoc të Kuvendit për Reformën Zgjedhore, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, Panelit Zgjedhor për Ankesa dhe Parashtresa, Komisionit të Pavarur për Media, partitë politike, organizatat e shoqërisë civile dhe komunitetin ndërkombëtar. Një raport përfundimtar gjithëpërfshirës i Misionit Përcjellës të Zgjedhjeve të BE-së do të publikohet në javët e ardhshme.
Zgjedhjet në veri, diskutohen në takimin Kurti-Mandl
Shefin e Misionit Vëzhgues të BE-së të premten e ka pritur në takim kryeministri Kurti. Sipas njoftimit të qeverisë, mes tjerash u bisedua edhe për rëndësinë e mbarëvajtjes së zgjedhjeve në komunat veriore.
“Kryeministri Kurti theksoi se pluralizmi politik është shumë i rëndësishëm për demokracinë dhe zhvillimin e saj. Ai po ashtu e informoi për emërimin e Nenad Rashiq, ministër për Komunitete dhe Kthim nga radhët e komunitetit jo-shumicë serb në Kosovë, si dhe për planet për dorëzimin e aplikimit të Republikës së Kosovës për anëtarësim në Bashkimin Evropian”, shkruan në komunikatën e qeverisë.
Në korrik të këtij viti, Kuvendi i Kosovës themeloi Komisionin Ad-hoc për përmirësimin dhe forcimin e sistemit zgjedhor.
Cakolli ka përmendur edhe aspekte tjera përtej kërkesave të BE-së, të cilat do të ndikonin në forcimin e proceseve zgjedhore në vend.
“Unë besoj se meqë ka një lloj dakordimi në mes të forcave politike shqiptare të paktën në kuvend, është dashur që të shtyhen përpara edhe çështjet e ndryshimet e tjera, të cilat kanë të bëjnë me vetë sistemin por që nuk kërkojnë ndryshime kushtetuese të cilat tashmë dihet se janë të pamundura për shkak të bojkotit të Listës Serbe. Në këtë drejtim, do të mund të diskutohej për mënyrën se si numërohen votat pra Kosova mund të marrë opsione të ndryshme qoftë për t’i numëruar votat e kandidatëve në një vend tjetër dhe jo në vendvotime për shkak të problemeve që po dalin. Pastaj duhet të shihet çështja e votimit me kusht, për të cilën ne rekomandojmë se duhet të hiqet fare. Po ashtu duhet të trajtohet çështja e votimit jashtë vendit, përshtatshmëria e kandidatëve e shumë e shumë çështje të tjera që nuk janë teknike dhe jo domosdo janë pjesë e rekomandimeve të BE-së, por si të tilla do ta përmirësonin sistemin zgjedhor në Kosovë”, ka thënë Cakolli.
Në bazë të mandatit, puna e Komisionit do duhej të përfundonte në mars të vitit të ardhshëm. Por, sipas Cakollit do të jetë vështirë të mbërrihet ky afat për shkak të dinamikave të brendshme politike.
“Unë besoj se është vështirë e mundshme që Komisioni ta përmbyllë në tërësi punën e tij brenda një periudhe kaq të shkurtër kohore sidomos duke ditur faktin që ndodhemi në prag të pushimeve të fundvitit e që deputetët sapo ta përmbyllin sesionin, më nuk janë fare të interesuar që ta vazhdojnë punën në draftimin e ligjit të ri”, ka theksuar Cakolli.
Pas përmbylljes së ciklit të dëgjimeve dhe konsultimeve publike, Komisioni “ad hoc” tani duhet ta përgatisë draftligjin dhe i njëjti t’i përcillet Kuvendit për miratim.
