Bordi i ri i OSHP-së i hap rrugë kontraktimit të barnave pa garanci të cilësisë

Barnat në Kosovë rrezikojnë që të blihen nga institucionet shëndetësore edhe nëse kompanitë nuk kanë certifikatë të cilësisë për to. Kjo për shkak të një vendimi të bordit të Organit Shqyrtues të Prokurimit Publik, i cili ia ka dhënë dritën jeshile blerjes së insulinave edhe pa Autorizim Marketingu, dokument ky që e garanton kualitetin e barnave

Një vendim i bordit të ri të Organit Shqyrtues të Prokurimit Publik (OSHP) mund ta vërë në pikëpyetje cilësinë e barnave që blihen nga shteti nëpërmjet tenderëve publikë.

Shkak për këtë është bërë një tender për insulina, për rreth 15 mijë pacientë me diabet që janë të varur prej këtij medikamenti.

Vendimi i disa ditëve më parë i OSHP-së i hap rrugën kontraktimit të barnave pa garanci të cilësisë, të efikasitetit dhe të sigurisë së barit. Janë dy kompani që kanë konkurruar në tenderin disa miliona eurosh për insulina, pronarët e të cilave më herët kanë qenë partnerë biznesi.

Tenderi i tri qeverive

Për tenderin që është në procedurë qysh nga viti 2020, Ministria e Shëndetësisë në Qeverinë Kurti ka marrë vendim për anulim.

Në Qeverinë e mëhershme të udhëhequr nga Avdullah Hoti, në kuadër të së cilës ministër i Shëndetësisë ishte Armend Zemaj e sekretar ishte Ardian Mehmeti, ani se në dosje të tenderit kriter ishte Autorizimi i Marketingut, Ministria e Shëndetësisë pati përzgjedhur kompaninë pa këtë certifikatë. Kompania tjetër tenderuese ishte ankuar në OSHP dhe lënda ishte kthyer në rivlerësim. Herën e dytë, Ministria e ka përzgjedhur kompaninë që ka dëshmi të cilësisë, sigurisë dhe efikasitetit, por që ofertën e kishte më të shtrenjtë për 400 mijë euro.

Kur tenderi u anulua nga Ministria e Shëndetësisë disa javë më parë, lënda prapë ka përfunduar në OSHP. E OSHP-ja, e cila njihet si Gjykatë e tenderëve, më 11 tetor ka konsideruar që një kompani mund të marrë tender edhe pa certifikatë të cilësisë, sigurisë dhe efikasitetit.

“Në kuptim të natyrës së kësaj çështjeje, kjo qasje e autoritetit kontraktues paraprakisht i eliminon operatorët ekonomikë të tjerë, pa nevojë për vlerësimin e ofertave”, thuhet në vendimin e OSHP-së.

Bordi i OSHP-së është lëshuar edhe në interpretime të infrastrukturës ligjore të Ministrisë së Shëndetësisë. Vendimi e gjen fajtor Ministrinë e Shëndetësisë për që nuk e ka sqaruar në publik një Udhëzim Administrativ për çështjen.

“Bazuar në shkresat e kësaj lënde, OSHP-ja vëren se Udhëzimi Administrativ nr. 2-2014 përbën çështje kyç gjatë tërë rrjedhës së këtij prokurimi, lidhur me faktin se kur dhe ose në cilat rrethana i njëjti gjen zbatim. Nga ky aspekt, paneli mendon se autoriteti kontraktues nuk i ka plasuar gjerë në shkallë të duhur në opinionin publik informatat relevante për këtë UA, për t’i evituar dilemat eventuale”, thuhet në opinionin e OSHP-së.

Në vitin 2014 ishte nxjerrë një Udhëzim Administrativ për futjen e barnave në Kosovë pa Autorizim Marketingu, në rast se nuk ka barna të njëjta në certifikatë të cilësisë. Ligji për Produkte dhe Pajisje Mjekësore e përcakton qartë si kriter posedimin e certifikatës së cilësisë, me anë të dy paragrafëve në nenin 20.

“1. Sigurimi i cilësisë së produkteve medicinale ka të bëjë me arritjen e poseduesit të Autorizim Marketingut, që me anë të dokumentacionit të kënaqshëm dhe fakteve fizike që ekzistojnë dëshmon se një produkt medicinal përmbush standardet e cilësisë të parapara për plasim në apo për eksport nga Republika e Kosovës, me qëllim të mbrojtjes së shëndetit publik”, thuhet në paragrafin e parë të Ligjit.

Paragrafi i dytë shpjegon që procesi duhet të kalojë nëpërmjet laboratorit të kontrollit të cilësisë.

“2. AKPPM-ja në bazë të rekomandimit të laboratorit të kontrollit të cilësisë ka të drejtë të ndërmarrë çfarëdo procedure të sigurimit të kualitetit që është e përshtatshme për produktin e caktuar medicinal, me qëllim të mbrojtjes së shëndetit publik. Procedurat do të përcaktohen me akt nënligjor, në përputhje me këtë Ligj”, specifikohet në Ligj, duke i saktësuar edhe rastet kur produktet nuk kanë certifikatë të cilësisë.

Sqarimi jepet në nenin 12 të Ligjit, porse në të thuhet se në rast se ka mungesë të ndonjë bari të njëjtë që ka certifikatë të cilësisë, atëherë qytetarët që kanë nevojë për të, nëpërmjet raportit mjekësor, mund të futin në Kosovë barna të caktuar. Për këtë ekziston një procedurë e veçantë ligjore, e cila është e përmbledhur në dy paragrafë të Ligjit.

“Personat fizikë kanë të drejtë të importojnë sasi të arsyeshme të produkteve medicinale për një tretman, të nevojshme për përdorimin e tyre personal të dëshmuar me raportin mjekësor apo recetën nga mjeku dhe diagnozën e përcaktuar nga një qendër mjekësore në rastet kur këto produkte nuk kanë Autorizim Marketingu, të lëshuar nga AKPPM-ja, apo kanë Autorizim Marketingu të lëshuar nga AKPPM-ja, por nuk kanë licencë importi të lëshuar nga AKPPM-ja brenda një viti”, thuhet në Ligj.

Në paragrafin pasues, një mundësi e tillë u mundësohet edhe kompanive, porse ndryshe prej rastit me insulina, kur ato marrin barna për pacientë konkretë, që kanë nevojë për medikamente të cilat ende nuk kanë regjistrim në Kosovë.

“Importi për personat fizikë do të bëhet edhe nga qarkulluesit e licencuar farmaceutikë me shumicë, derisa autorizimi i importit është dhënë në emrin e personit fizik, i cili para marrjes së produktit medicinal, merr edhe këshillat profesionale për përdorimin e tij”, thuhet në Ligj.

Për dallim nga Ligji, Udhëzimi Administrativ nuk ka kufizim të sasisë së produktit që mund të hyjë në Kosovë pa Autorizim Marketingu. Lidhur me këtë, KOHA i ka adresuar pyetje OSHP-së.

Në një përgjigje të gjatë, bordi i ri i zgjedhur muaj më parë ka mohuar se është vendosur një presedan i ri, ndonëse lëndën e ka kthyer në rivlerësim dhe ka konstatuar që një bar mund të kontraktohet edhe pa Autorizim Marketingu.

“Ju kujtojmë se OSHP-ja nuk ka marrë vendim për blerjen e barnave apo për shitjen e tyre, me certifikatë apo pa certifikatë, sepse kjo çështje bie nën kompetencat parësore të autoriteteve kontraktuese, së paku në kuptim të nenit 4 (paragrafi 1.13), lidhur me nenin 8 (Planifikimi i Prokurimit) dhe nenin 9 (Përcaktimi i nevojave që duhet përmbushur). Prandaj, në ndajshtesë të këtij shpjegimi, fakti se cilët barna kanë apo nuk kanë certifikatë nuk përfshihet nën juridiksionin e OSHP-së”, kanë bërë të ditur në OSHP.

Katër interpretime, OSHP-ja i beson hallkës më të dobët

Në disa shkresa të deponuara para OSHP-së gjatë procesit, kompania pa certifikatë të cilësisë ka insistuar se duhet që të zbatohet Udhëzimi Administrativ. E për këtë çështje janë dhënë katër interpretime.

Njëri është i datës 5 shkurt 2021, i lëshuar nga zyrtarja e Agjencisë Kosovare për Produkte dhe Pajisje Mjekësore, Fikrije Hoti. Sipas saj, këto barna lejohen që të futën pa garanci të cilësisë, sigurisë dhe efikasitetit dhe se që të tria e përbëjnë Autorizim Marketingun.

“Ju lejohet importi i produktit me ATC CODE, në bazë të UA 02-2014, pasi që ndryshon niveli i fundit i kodit ATC me produktet që janë të regjistruara”, thuhet në emailin e siguruar nga KOHA.

Dy muaj më vonë, eprori i Hotit, kryeshefi i atëhershëm i Agjencisë, Ardian Rugova, ka bërë të ditur nëpërmjet një emaili se Agjencia nuk është kompetente për interpretime ligjore, por Zyra Ligjore në Ministrinë e Shëndetësisë.

“Mendoj se opinionin e tillë duhet ta japë Departamenti Ligjor i MSH-së. Ne do të kishim mundur të ndihmonim në këtë drejtim nëse do ta kishim pasur të funksionalizuar zyrën tonë ligjore. Megjithatë, si institucion zbatues, në fazën e analizës për dhënien e opinionit ligjor nga zyra ligjore e MSH-së, jemi të gatshëm ta japim ndihmën tonë me informata konkrete”, thuhet në përgjigjen e ish-kryeshefit Rugova, të cilën e kishte në posedim edhe OSHP-ja.

Pas kësaj, Zyra Ligjore ka autorizuar këshilltarin e jashtëm, të angazhuar nga Banka Botërore, Isuf Zejna, i cili edhe e nxori përfundimin se certifikata e cilësisë apo Autorizim Marketingu është kërkesë ligjore që nuk mund të tejkalohet. Në Zyrën Ligjore kanë shprehur pajtimin për këtë opinion. Mirëpo OSHP-ja i besoi përgjigjes së Hotit.

“Në vështrim të shkresave të kësaj lënde, Paneli vëren se brenda autoritetit kontraktues dominojnë dy mendime nga të cilat janë krijuar dy veprime paralele për të njëjtin aktivitet. Mes këtyre dy opsioneve, paneli ia fal besimin AKPPM-së, etnitet kompetent brenda autoritetit kontraktues”, është theksuar në vendimin e OSHP-së.

Organi Shqyrtues i Prokurimit Publik ka pasur në dosje edhe një shkresë nga UNOPS-i, agjenci kjo e Kombeve të Bashkuara, që ka kryer prokurimin e të gjitha barnave për Ministrinë e Shëndetësisë gjatë vitit të shkuar. Shkresa e UNOPS-it specifikon se në rastin me insulina e ka eliminuar kompaninë që nuk ka certifikatë të cilësisë, me justifikimin se ky dokument është kriter përcaktues që dikush të marrë tender.

“Megjithatë, dokumenti i kërkesës kërkon shprehimisht që produktet medicinale të regjistrohen në AKPM dhe të kenë Autorizim Marketingu. Kjo kërkesë për Autorizim Marketingu u përfshi në bazë të konsultimeve të ndërsjella ndërmjet ekipit të prokurimit të UNOPS-it dhe homologëve të tyre nga Ministria e Shëndetësisë”, thuhet në shkresën e siguruar nga KOHA.

OSHP-ja ndërkaq e ka mohuar në mënyrë kategorike precedentin në këtë rast.

“Nëse për ju si gazetare, është e qartë në masën e mjaftueshme shpjegimi i dhënë lidhur me pyetjen e parë, rrjedhimisht kuptohet se OSHP-ja nuk ka krijuar precedentë të tillë sepse precedentët krijohen nga Institucionet e Pushtetit Shtetëror, tek të cilat ushtrimi i funksioneve parësore të tyre është kompatibil me natyrën e vendimit të tyre”, thuhet në përgjigjën e OSHP-së për KOHËN.

Në Ministrinë e Shëndetësisë kanë thënë se aktualisht nuk mund të japin ndonjë përgjigje për çështjen.

“Faleminderit për interesimin lidhur më këtë çështje të bartur nga ish-qeveritë​ dhe vendimet e tyre. Lidhur me ​çështje​n që po përmendet do të njoftoheni me kohë, pasi e njëjta është duke u trajtuar. Gjithsesi në asnjë rast nuk do të lejohen praktikat që potencialisht do t’u hapnin rrugë abuzimeve”, ka deklaruar ushtruesja e detyrës së ministres së Shëndetësisë, Dafina Gexha-Bunjaku.

---

Ndarja e bordit në vendimmarrje

KOHA ka mësuar se anëtarët e bordit të OSHP-së kanë pasur dallime rreth mënyrës se si e shohin këtë çështje. Siç ka mësuar KOHA, tre anëtarë të bordit kanë votuar për dhe dy kundër.

Për këtë arsye, KOHA ia ka kërkuar institucionit procesverbalin, porse në përgjigjen nga bordi është vlerësuar se një kërkesë e tillë “i tejkalon kompetencat e gazetarisë”.

“Supozoj se para vetes e keni vendimin e këtij institucioni, i cili u referohet kompetencave të këtij institucioni, të sanksionuara posaçërisht me nenin 98 dhe 99, sipas të cilave OSHP-ja është organ i pavarur shqyrtues dhe ushtron autoritetin, kompetencat, funksionet dhe përgjegjësitë e përcaktuara në këtë Ligj, lidhur me nenet 103, 104, 105, sipas të cilave parashikohen shprehimisht kompetencat e këtij institucioni. Prandaj, kompetencat e OSHP-së janë manifestuar në aktin përfundimtar administrativ, i cili është në dispozicion të palëve dhe të publikut dhe se kërkesa juaj për të kërkuar lista të votimeve për vendime të këtij apo atij bordi apo institucioni, i tejkalon autorizimet e gazetarisë”, është theksuar në përgjigjen e dhënë për KOHËN nga ky institucion.

Pas përgjigjes, KOHA prapë ka adresuar pyetje dhe ka kërkuar konfirmim nëse anëtarët Nita Bejta e Agon Ramadani kanë votuar kundër, ndërsa Kimete Gashi, Vjosa Gradinaj e Vedat Poterqoi pro hyrjes së produkteve pa Autorizim Marketingu, porse nuk ka marrë përgjigje.

Anëtarët e bordit të Organit Shqyrtues të Prokurimit Publik janë zgjedhur gjatë kohës së Qeverisë Kurti 2.