Fillimi i vitit ishte i zbehtë me një rënie ekonomike prej minus 3.9 për qind, ndërsa u përmbyll me një rritje rekorde prej 10 përqindësh. Ringjallja ekonomike e vendit u bë edhe në kurrizin e qytetarëve, meqë produktet e konsumit pësuan rritje të vrullshme
Viti 2021 do të mbahet mend si viti i dy rekordeve. Nisi me rënie prej minus 3.9 për qind, ndërsa u përmbyll me shifër dyshifrore të rritjes. Hapja e ekonomisë ndikoi në rritje të konsumit, u shtuan vizitat nga diaspora e u shtuan edhe eksportet. Krahas këtyre u rritën çmimet duke rënduar shportën e konsumatorit. Pagat mbetën të njëjta
Viti 2021 do të njihet si vit i ekstremeve dhe rekordeve për ekonominë e vendit. Fillimviti ishte i zbehtë me një rënie ekonomike prej minus 3.9 për qind. Por rritja u bë e hovshme. Viti u përmbyll me një rritje rekorde prej 10 përqindësh.
Hapja e ekonomisë dhe kufijve rriti konsumin. U shtuan vizitat e diasporës.
U rritën çmimet në mënyrë të vrullshme. E pagat mbetën në nivel të njëjtë. Por shkalla e papunësisë u ul për 1.2 për qind krahasuar me fundin e vitit të kaluar, duke rënë në 25.8 për qind.
U ndërruan qeveritë. Pas ardhjes në pushtet të Kurtit, u rishikua buxheti, duke rritur të ardhurat për rreth 150 milionë euro.
Çmimet e frikshme
Ringjallja ekonomike e vendit u bë edhe në kurrizin e qytetarëve, meqë produktet e konsumit pësuan rritje të vrullshme. Nga shtatori rritja ishte më e madhe, duke bërë që inflacioni të arrijë në shkallën prej 6.9 përqindësh, që është më i larti në dekadën e fundit, pas atij të vitit 2011.
U rrit çmimi i bukës, miellit, bulmetit, vajit e shumë produkteve të tjera. Rritje pati edhe te produktet vendore. Një paketim 800 gramë të djathit vendor në fund të gushtit mund ta blije me 3,49 euro. Tash i njëjti kushton 1 euro më shumë.
Në shumë furra, buka është shtrenjtuar nga 10 deri 15 centë, me arsyetimin e rritjes së çmimit të miellit.
Vaji është produkti që ka shënuar rekord të rritjes së çmimit. Sipas platformës së vëzhgimit të çmimeve “Sakushton”, rritja e çmimeve ushqimore ka shkuar deri në 80 për qind. Vaji ushqimor i prodhimit vendor, nga 97 centë gjatë vitit u rrit për 84 për qind dhe tash në rafte e gjen me 1 euro e 79 centë.
Pensionisti Ismet Avdiu nga Fushë-Kosova thotë se me pensionin e tij prej 100 eurosh e ka të pamundur që të mbulojë shpenzimet mujore.
“Unë jam pensionuar, jetojmë me 100 euro në muaj, e mbaj familjen, e kam një biznes të vogël rrobaqepësi, por ka rënë biznesi, ka rënë gjithçka, shtrenjtime në çdo gjë. Ushqimi, ekstrem i rritur”, thotë ai.
Gjatë 2019-s konsumatori do të mund të blinte 1 kilogram miell gruri, 1 litër vaj, 1 kilogram djathë dhe 30 copë vezë me një mesatare prej 8 euro e 66 centësh. Një vit më pas çmimet u rritën për afro 30 centë më shumë për këto produkte. Ndërsa më 2021 për t’i blerë këto produkte nevojiten diku 13 euro.
Rritja e paparalajmëruar e çmimeve ka ngjallur edhe dyshime te qytetarët dhe shoqëria civile për abuzime nga ana e tregtarëve.
Dardan Abazi nga INDEP thotë se ngritja e çmimeve e ka vështirësuar jetën e qytetarëve dhe se mekanizmat institucionalë nuk kanë bërë sa duhet për mbrojtjen e tyre.
“Ne iu kemi bërë thirrje institucioneve për të mbrojtur konkurrencën e lirë në treg, të bëjnë monitorimin më të thuktë të tregut nëse identifikojnë këto kartele apo marrëveshje të ndaluara”.
Rritja e çmimeve sipas kryetarit të Odës Ekonomike të Kosovës, Berat Rukiqi, është pasojë e çrregullimeve në tregjet botërore.
“Duke qenë vend importues dhe duke qenë vend i varur nga lëvizjet në tregjet e tjera, edhe ne jemi ballafaquar dhe po ballafaqohemi me rritje të çmimeve”, ka thënë Rukiqi.
Rritja e çmimit të produkteve është edhe shkak i krizës energjetike që po përballen shumë vende të Evropës. As Kosova nuk do t’i shpëtojë kësaj krize.
Paralajmërimet për krizë energjetike, si dhe “kërcënimet” për rritje të vazhdueshme të çmimeve përbënë vështirësi tjetër për qytetarët, sidomos për ata me të ardhura të ulëta.
Edhe vetë ministrja e Ekonomisë, Artane Rizvanolli, ka paralajmëruar mundësinë e rritjes së çmimeve, duke thënë se Kosova nuk është e izoluar nga ndikimi i çmimeve.
Shpresa është që kriza energjetike në Kosovë të jetë më e butë për shkak të strukturës së prodhimit që mbështetet kryesisht nga djegia e qymyrit.
Rritje pati edhe në çmimin e naftës. Por që këto filluan të bien në fundvit.
Shoqëri konsumuese
Hapja ekonomike dhe e kufijve ka ndikuar në performancën e ekonomisë. Sipas BERZh-it, Kosova përbënte një rast unik në botë, ku diaspora masivisht ka vizituar atdheun e tyre, pas lirimit të masave.
Ardhja e diasporës, e konsumit dhe të tjerë indikatorë ndikuan që vendi të përmbyllë vitin me rritje dyshifrore, si asnjëherë më parë. Rritja e konsumit ndikoi edhe në rritjen e të hyrave në Doganë dhe në ATK. Sipas të dhënave, Dogana grumbulloi 1 miliard e 290 milionë, apo 32 për qind më shumë sesa vitin e kaluar. Edhe ATK-ja deri në fund të nëntorit ka grumbulluar 552.7 milionë euro, apo 126 milionë më shumë se viti i kaluar.
“Rritja që ka karakterizuar Kosovën gjatë 2021-tës i dedikohet sektorit privat, kryesisht nga konsumi i lartë. Kjo është pjesa më e keqe e gjithë këtyre zhvillimeve, pasi Kosova ka një ekonomi ku dominon konsumi”, thotë kryetari i Odës Ekonomike Amerikane në Kosovë, Arian Zeka.
Me këtë rritje, sipas kryeministrit Albin Kurti, brenda një dekade Kosova do t’i afrohet Kroacisë.
“Lajmi kryesor që i frikësohen është rritje dyshifrore ekonomike. A e dini çfarë do të thotë nëse ne vazhdojmë për rritjen 10%, do t’i afrohemi Kroacisë”, kishte thënë Kurti.
Por, sipas Arian Zekës, nga OEAK, me zhvillimin ekonomik që ka Kosova nuk i afrohet as Shqipërisë, ndër vendet më pak të zhvilluara në Evropë.
“Kosova në asnjë aspekt apo në asnjë indikator ekonomik nuk mund të krahasohet me Kroacinë. Deklarata të tilla janë të ngutshme. Është mirë që ne të vazhdojmë të zhvillohemi ndoshta pa bërë pika të referencave të vendeve që ekonomikisht qëndrojnë më mirë”, thotë Zeka.
Sipas ekonomistëve, Kosova ka shumë për të bërë për të zënë vendet e rajonit, para se të krahasohet me vendet e BE-së që janë industri të fuqishme.
Edhe pse gjatë këtij viti pati rritje të investimeve të huaja direkte, ato po konsiderohen pa efekte të mëdha në ekonomi. Kjo për faktin se nga 230 milionë sa ishin vetëm në gjashtëmujorin e parë të këtij viti, 142 milionë euro kanë shkuar në sektorin e patundshmërisë. Këto investime i atribuohen diasporës, e cila investon shuma të mëdha në ndërtimin e shtëpive dhe në blerjen e apartamenteve.
Sipas të dhënave të Bankës Qendrore të Kosovës, Gjermania është shteti me më së shumti investime të huaja direkte, pasuar nga Zvicra. Këto janë dy shtetet ku jeton numri më i madh i qytetarëve nga Kosova.
Por, pavarësisht rritjes, Kosova renditet e fundit në rajon për vlerën e këtyre investimeve.
Kryeministri Albin Kurti, në një ngjarje ekonomike ka thënë se pengesa më e madhe për tërheqjen e investimeve është korrupsioni në prokurim publik. U zotua se do të angazhohen që të mos ketë dosje të pluhurosura nëpër gjykata, por trajtim të duhur e në kohë.
“Njerëzit paguajnë më shumë taksa kur e dinë se Qeveria nuk keqpërdor. E kemi dhe Gjykatën Komerciale që angazhohet që të mos kemi dosje të pluhurosura, por do të trajtohen me drejtësi”, ka theksuar Kurti.
Mbi 700 milionë euro eksporte
Për herë të parë në histori, Kosova do të tejkalojë shifrën prej 700 milionë eurosh të mallrave që janë eksportuar në tregjet e Bashkimit Evropian dhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Zëdhënësi i Doganës, Adriatik Stavileci, ka thënë se eksportet janë rritur për 65 për qind më shumë sesa në vitin e kaluar.
“Viti 2020, në periudhën janar-nëntor, Kosova ka eksportuar produkte në vlerë prej 394 milionë eurosh, ndërsa tani që flasim për të njëjtën periudhë, Kosova ka eksportuar 651 milionë euro, pra rritja është për 256 milionë euro më shumë sesa vitin e kaluar”, ka bërë të ditur Stavileci.
Produktet që më së shumti janë eksportuar në këto tregje janë mobiliet e ndryshme dhe pijet joalkoolike, krahas produkteve të çelikut dhe hekurit.
Shkaqet e rritjes së eksporteve, sipas kryetarit të Odës Ekonomike Amerikane të Kosovës, Arian Zeka, janë çrregullimet në zinxhirët globalë të furnizimit si pasojë e pandemisë COVID-19.
“Kanë qenë çrregullimet që janë krijuar nga zinxhirët globalë të furnizimeve, kryesisht si pasojë e pandemisë, edhe pse në rastin e Kosovës disa produkte që janë eksportuar këta dy vjet kanë shfrytëzuar çrregullimet në tregjet globale, më konkretisht me kontinentin e Azisë, si pasojë e përplasjeve në mes të SHBA-së, BE-së dhe Kinës, si njëri nga aktorët kryesorë”, ka thënë Zeka.
Për herë të parë në histori, Kosova do të tejkalojë shifrën prej 700 milionë eurosh të mallrave që janë eksportuar në tregjet e Bashkimit Evropian dhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Por, kjo rritje mund të rrezikohet në rast se do të ketë rritje të çmimit të energjisë, si pasojë e krizës me të cilën po përballet Evropa. Për këtë, Zeka ka kërkuar nga Qeveria që të ketë një plan intervenues, në mënyrë që ndërmarrësit të mos humbin përparësinë konkurruese dhe të mos bjerë ky trend i eksporteve.
Me rishikimin e buxhetit, Qeveria Kurti proklamoi një pako të ringjalljes ekonomike në vlerë prej 420 milionë eurosh, të ndarë në pesë shtylla.
E para i takon punësimit, për të cilin janë ndarë 50 milionë euro. Këtu përfshihen ata që kanë humbur punën gjatë pandemisë dhe për skema të veçanta të të punësuarve.
Për biznese e prodhues janë ndarë 108 milionë euro, ndërsa për familjet me asistencë sociale 50 milionë.
Institucionet publike do të përfitojnë 112 euro, ndërsa në pako përfshihen edhe infrastruktura e ambienti me 100 milionë euro, me mundësi rritjeje përmes donacioneve.
Por në raportin nëntëmujor të Ministrisë së Financave shihet se janë shpenzuar rreth 127.9 milionë euro. Bazuar në atë dokument, deri në fund të vitit pritet të shpenzohen rreth 170 milionë euro.
Në kohën e parafushatës zgjedhore për zgjedhjet lokale, Qeveria Kurti ndau 35 milionë euro shtesa për pensione dhe për personat me asistencë sociale. Në të njëjtën kohë, Qeveria Kurti proklamoi edhe ndërtimin e rrugës Prizren-Tetovë, që kap vlerën e mbi 150 milionë eurosh. Por në buxhet për këtë projekt ka ndarë vetëm 400 mijë euro që janë për fazën e projektimit.
Projektbuxheti 2022 parasheh rreth 705 milionë euro për projekte kapitale. Krahasuar me këtë vit, projektet pritet të rriten për 37.3 për qind.
Ekonomistët këshillojnë që të riformulohet struktura ekonomike dhe të përshpejtohen çështje ekonomike dhe sociale, që kanë minuar përparimet ekonomike të vendit. Sipas tyre, institucionet duhet të shfrytëzojnë mundësinë që të adoptojnë politika që sjellin ndryshime reale, ndërsa bizneset duhet të riorganizohen duke ndjekur transformimin digjital.
