Çfarë na bën të qeshim?

Në diskursin e përditshëm të shoqërisë kosovare, protagonistët dhe përmbajtja e barcoletave ndryshojnë vazhdimisht. Realiteti politik, social, ekonomik e kulturor meshumë lehtësi merr trajtë humori. Ndër më të shpeshtat janë shakatë në llogari të politikanëve dhe vendimeve të tyre.

Në kohë krizash e izolimi, humori është një lloj prehje, lehtësim emocional dhe një dritare shprese. Në vitin e pandemisë së koronavirusit, kur qytetarët u ngujuan nëpër shtëpi, në rrjete sociale shpërtheu kreativiteti. Regjisori Agon Myftari është shembulli më i mirë: nën trysninë e ngujimit të detyrueshëm në shtëpi, ai krijoi personazhet që brenda natës u bën sensacion në “Instagram” dhe “Facebook”. Nëpërmjet tyre, sot e asaj dite thumbon realitetet shoqërore.

Socilologia Greta Avdyli, shpjegon rolin e humorit në shoqëri dhe mënyrën sesi ndër vite ka ndryshuar përmbajtja e skeçeve humoristike me ndryshimin e rrethanave socio- e politike.

“Në rastin e Kosovës, humori mund të thuhet se ka pasur një rol të dyfishtë: së pari ka qenë argëtimi i publikut përmes skeçeve humoristike dhe e dyta ka qenë që të tejkalohen situatat e vështira dhe të reprezantohet gjendja aktuale qoftë ekonomi, politike e sociale. Mirëpo kryesisht në rastin e Kosovës mund të them se ajo që na ka bërë më së shumti të qeshim është satirizimi i situatave aktuale në vendin tonë”, thotë Avdyli.

Rëndësia e humorit dyfishohet në kohë izolimi. Në rastin e Kosovës, në vitet ’90, një shkëndije shprese e optimizmi përçohej nëpërmjet kasetave analoge. E në izolimin e shkaktuar nga pandemia, kjo dozë e energjisë pozitive u zhvendos në rrjete sociale.

“Humori përgjatë viteve ka kaluar nëpër trajta të ndryshme. E dimë që para viteve ’90 ka qenë humori me kaseta, pastaj në teatër me profesorin Faruk Begolli në “Dodona”. Mandej ka kaluar në seriale televizive e deri tash në periudhën e pandemisë kur po e vërejmë që përmes një video mund të bëhesh viral me humorin tënd”. Megjithatë humori e ka rëndësinë shumë të madhe sidomos në periudhën e pandemisë, kemi pasur mundësi ta vërejmë që përveç asaj gjendjes së kaosit dhe kolapsit shoqëror që na shkaktoi pandemia, prapë kemi mundur të gjallnojmë në njëfarë forme me humor”, shton ajo.

Rasim Thaçi, i njohur si Cima, është veterani i humorit që pushtoi zemrat e publikut qysh në vitet ’80 e ’90, në kohë krizash e luhatjesh politike. Në skeçet që depërtonin në shtëpitë e familjeve kosovare nëpërmjet kasetave, bashkë me Ibrahim Krajkovën e Sevdai Radogoshin, nën emrin “Treshi përsheshi” jo rrallë thumbohej edhe pushteti i atëhershëm.

“Në vitet ’90 ishte një humor pak më specifik, i filitruar sepse sistemi nuk lejojke të bësh humor përshembull me pushtet. E ne ishim disa humoristë pak më në emër që nuk e dëgjojshim, mirëpo kemi pasur edhe pasoja. Por ne ishim të rinj dhe nëse atë sistem pak nuk e kritikojshin, thonin që je frikacak, por nëse bëje ndonjë barcoletë në dëm të atij pushteti, atëherë ishe dikushi dhe shkurt e trup duhej të rrezikoje pak. Ka qenë Mustafë Halili atëhëerë në TV Prishtina, ai vërtetë ishte guximtar sepse ai ishte kryeredaktor dhe barrën kryesore e kishte ai. Ai lejojke dhe thoshte: nëse shkojmë në burgh, shkojmë edhe unë sikryeredaktor më shumë, edhe ju më pak”, shprehet humoristi Rasim Thaçi – Cima.

Sot edhe Cima komunikon me publikun duke i shfrytëzuar rrjetet sociale. Por, përveç mënyrës së plasimit të barcoletave, sot shumëçka ka ndryshuar thotë ai.

“Atëherë lufta ka qenë më e vështirë se pandemia, edhe pse edhe pandemia po merr goxha jetë. Por, sikur atëherë që humori e ka luajtur rolin kur ka qenë më së vështiri në luftë, edhe tash e ka bërë. Dhe unë dy-tri herë përmes ekranit te shtëpia, përmes telefonit me Artanin, kam xhiruar se njerëzit kanë kërkuar t’i bëj me qesh. Ishin disa të shtrirë nga virusi dhe kërkonin, ‘Aman bre Cimë, më ka rënë virusi e s’po kam çfarë të bëj në shtëpi’. Pesëmbëdhjetë ditë s’kishin çare pa qëndruar në shtëpi. E unë edhe përmes ‘Youtube’-it kam postuar, kjo ka ndikuar mjaft dhe ka qenë shumë e qëlluar, sepse njerëzit nisën të humbin durimin. Sepse ti çdo ditë ke shkuar në kafe, punë dhe prej sotit asgjë. Do të thotë ndërroi gjithçka për 180 shkallë, e kjo është vërtet e rëndë. E prapë humori, sikur në ato kohë, e dha provimin e vetë”, thotë Cima.

Në shtigjet e jetës kulturore paraele të vitet ’90, vend kryesor zë teatri “Dodona”, si institucion i rezistencës. Në skenën e këtij teatri, aktori Armond Morina e nisi karrierën, si pjesë e serisë me shfaqje komike “Jam Talent se Jo Mahi” me Faruk Begollin.

Me nostalgji, kujton humorin që asokohe zhvillohej në skenën teatrore nën rrethana të vështira.

“E mbaj mend që duke u afruar lufta, audienca vinte edhe më shumë në teatër, sepse si dukej rrethanat u bënë më të vështira edhe në lokale, sepse kishte kontrolla më të mëdha të policisë. E është e çuditshme magjia e teatrit që edhe Policia aty nuk vinte shumë për kontrolla, sigurisht që ka të bëjë edhe me artin. Pra do të thotë në kohë ka qenë një ushqim vërtet shpirtëror. Ka pasur pjesë që dukeshin në esencë edhe tragjiko-komike, me personazhin e Luan Jahës që ia kishin gjetur një letër që kishte votuar ilegalisht në zgjedhje. Dhe ai keqkuptimi i gjuhës me policë serbë ndillte shumë të qeshura edhe pse ata e maltretonin. Mirëpo kjo është magjia e humorit, ta transformojë një situatë aq absurde dhe të rrezikshme, ta kthejë në humor”, deklaron aktori Armond Morina.

Në vitet e pasluftës, humori u zhvendos në seriale televizive, që ironizonin me institucionet, lirinë e lëvizjes, praninë e misioneve ndërkombëtare etj. “Familja moderne” ku luante edhe Morina, përvetësoi zemrat e shikuesve, duke ua servuar humorin tashmë të ekranizuar e lehtësisht të qasshëm.

Pandemia e koronvirusit e nxori në shesh atë që studiuesit gjermanë e njohën si një zhanër të ri: korona-humorin. Në kohën e krizës shëndetësore, humori u bë edhe më i rëndësishëm sesa në situata normale dhe rrjetet sociale sot vlojnë nga shakatë e ndërtuara në llogari të virusit.

Një mënyrë tjetër e shprehjes kreative dhe humorit të sofistikuar është karikatura. Jeton Mikullovci është autor i karikaturave që publikohen në “Kohën Ditore” dhe rrjetet sociale të grupit KOHA. Me shumë mjeshtëri dhe mprehtësi, Jemi ironizon me realitetin e hidhur. Në veprat e tij, ngjarjet gati tragjike, marrin nuanca komike. Karikaturat e tij e thonë troç: jemi ku jemi.

© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.