S’ka kohë për të humbur

Këtë muaj, Bill Gates e publikoi librin e tij të ri “How to Avoid a Climate Disaster: The Solutions We Have and the Breakthroughs We Need”.

Connie Hedegaard: Më lejoni së pari ta bëj një pranim: Për vite me radhë kam menduar se ju jo veçanërisht keni qenë të interesuar për ndryshimet klimatike. Më kujtohet qartë një seancë e mbyllur në Davos, disa vjet më parë. Diskutimet u përqendruan në klimë, në vend se në temat e tjera të qëndrueshmërisë, dhe ju u larguat nga dhoma.

Tani ju në mënyrë të fuqishme dhe empatike bëni thirrje për veprim urgjent rreth klimës. E nisni librin tuaj me përshkrimin e këtij rrugëtimi. Në fillim, ishte “e vështirë të pranohet se për aq kohë sa njerëzit emetojnë sasi sado të paktë të gazeve serrë, temperaturat do të vazhdojnë të ngrihen”. Kjo ishte pak kohë pasi i ktheheni një grupi të shkencëtarëve të klimës “disa herë me pyetje pasuese” saqë në fund “u mbyt”. Cilës gjë ia atribuoni rezistencën fillestare dhe si mundet përvoja juaj t’u zbatohet edhe të tjerëve në këtë anije?

Bill Gates: Bota ndodhet sot në një vend shumë më ndryshe sesa që ishte kur unë fillova të studioj mbi ndryshimet klimatike. Dimë më shumë dhe kemi arritur më shumë konsensus lidhur me problemin. Por, është ende goxha e vështirë për shumë njerëz që të pranojnë se vetëm nëpërmjet uljes së emetimeve, pa e çuar në pikën zero, nuk është bërë mjaftueshëm. Është po ashtu vështirë të pranohet fakti se edhe sa shumë inovacion do të nevojitet për të arritur në pikën zero – në mënyrë që të rikrijohet prej thelbi industria energjetike, biznesi më i madh në botë. Në libër, unë e nge çështjen që mua më ka bindur dhe me shpresën që t’i bind edhe të tjerët. I nxis aktivistët e klimës që ta ndjekin shtegun e zeros dhe të reduktojnë emetimet në atë mënyrë që ta vënë në shtegun e duhur.

CH: Nga analogjia juaj e vaskës deri tek alegoria e peshkut, ju i kushtoni rëndësi domethënëse faktit që konceptet abstrakte apo të dhënat komplekse të jenë më konkrete apo të qasshme. A mendoi se kjo qasje është çelësi që më në fund të ndryshohet mendësia e atyre që, përkundër të gjitha të dhënave shkencore, ende duket se besojnë që mund t’i vazhdojmë punët si zakonisht? A ju kanë ndihmuar qasjet e ngjashme në punën tuaj për ta shtyrë kufirin teknologjik në “Microsoft” apo në avancimin e shëndetit global dhe zhvillimit në “Fondacionin Gates”?

BG: Ndonëse libri nuk i dedikohet specifikisht skepticizmit mbi ndryshimet klimatike, sinqerisht shpresoj se ai do t’i bindë ata se ne kemi nevojë të investojmë seriozisht në energji të pastër. Vendet që bëjnë më së shumti për ta ushqyer inovacionin në këtë fushë do të jenë shtëpi e gjeneratave të ardhshme të kompanive të përparuara – bashkë me të gjitha vendet e punës dhe aktivitetet e punës që i shoqërojnë. Kjo është arsyeja pse investimet janë gjëja e mençur që duhet bërë, edhe nëse nuk e hani versionin e kahershëm të rrëfimit se njerëzit janë duke i shkaktuar ndryshimet në klimë, të cilat do të kenë pasoja katastrofike po qe se lihen të patrajtuara.

CH: Pandemia e COVID-19 jo vetëm se i lartësoi kostot e anashkalimit të shkencës, por dëshmoi gjithashtu se ndryshimi i përnjëhershëm, masiv i sjelljes është i mundur dhe ka treguar se liderët që marrin përgjegjësi për adresimin e problemeve mund të fitojnë respekt. Por, siç cekni ju, ka mbartur edhe një mësim themelor: ulja relativisht e ulët (10 për qind) në emetimin e gazeve serë, të cilën e kanë gjeneruar izolimet globale, kanë treguar se ndryshimet në sjellje, si fluturimet apo ngasjet më të rralla të veturave, nuk janë as përafërsisht të mjaftueshmes? A ekzistojnë mësime të tjera që i kemi nxjerrë gjatë pandemisë e që mund të zbatohen në çështjen e ndryshimeve klimatike? Si mund t’i zbatojmë ato më së miri për veprim klimatik?

BG: Një mësim është që të lihet mënjanë ideja se fluturimi dhe ngasja më e rrallë e veturave nuk është e mjaftueshme. Kemi nevojë për sasi të jashtëzakonshme inovacioni në mënyrë që njerëzit të mund të fluturojnë, ngasin apo të participojnë në mënyrë tjetër në ekonominë moderne, pa shkaktuar emetime. Kjo padyshim është një sfidë akoma më e madhe se sa prodhimi dhe distribuimi i vaksinave kundër COVID-19 (e cila ishte fushata më e madhe e shëndetit publik, ndonjëherë). Por do ta kërkonte të njëjtin bashkëpunim mes Qeverive në të gjitha nivelet, dhe gjithashtu me sektorin privat. Dhe mu ashtu siç të gjithë ne duhet ta kryejmë hisen tonë të punës, duke bartur maska dhe ruajtur distancën, individët gjithashtu duhet ta luajnë një rol në reduktimin e emetimeve. Ata mund t’i mbrojnë politikat që e përshpejtojnë kalimin në zero emetime dhe mund ta reduktojnë “Premiumin e Gjelbër”, duke blerë produkte me nivel të ulët apo zero të karbonit, si veturat elektrike dhe hamburgerët me bazë në bimë. Kësisoj do të joshej garë më e ashpër në ato fusha dhe përfundimisht kalimi në të gjelbrën do të bëhej më i lirë.

CH: Sikurse për përfundimin e pandemisë, ju argumentoni se adresimi i ndryshimeve klimatike varet kryesisht prej shkencës dhe inovacionit. Në përgjithësi, ju jeni “optimist se mund të shpikim (mjetet që na duhen), t’i përdorim ato, dhe nëse veprojmë mjaftueshëm shpejt, të shmangim një katastrofë klimatike”. Cilat përvoja apo mësime jua rrënjosën këtë besim?

BG: Kam parë me sytë e mi sesi investimet në “R&D” mund ta ndryshojnë botën. Kërkimet e sponsorizuara nga Qeveria dhe kompanitë amerikane i bënë të mundur mikroprocesorët dhe Internetin, të cilat gjeneruan një sasi të jashtëzakonshme të energjisë ndërmarrëse për krijimin e industrisë personale të kompjuterëve. Po kështu, përpjekja e qeverisë amerikane për hartimin e gjenomit njerëzor shpiu drejt trajtimit historik kundër kancerit dhe sëmundjeve të tjera vdekjeprurëse. Sa i përket arritjes në pikën zero, vetë kam parë të kryhet punë e mrekullueshme. “Breakthrough Energy Ventures”, një fond ky privat të cilin e krijova me një sërë partnerësh, ka investuar në më se dhjetëra kompani që punojnë mënyrat me nivel të ulët apo zero karbon për prodhimin e çimentos dhe çelikut, gjenerimin dhe ruajtjen e sasive të mëdha të energjisë së pastër, kultivimit të bimëve dhe rritjes së kafshëve, transportimit të njerëzve dhe mallrave përreth botës, si dhe në ngrohjen dhe ftohjen e ndërtesave tona. Shumë prej këtyre ideve nuk do të shtrohen. Por ato që do të shtrohen, mund ta ndryshonin botën.

CH: Siç e cekni, megjithatë, “inovacioni nuk është vetëm një çështje e zhvillimit të mjeteve të reja. Është edhe e zhvillimit të politikave të reja, në mënyrë që të mund t’i demonstrojmë dhe zbatojmë këto inovacione në treg, sa më parë që është e mundur”. Bashkimi Evropian (dhe tani edhe Kina) ka nisur angazhimin në inovacion të tillë politik.

Në përpjekje për ta përmirësuar një strukturë nxitëse me të meta, që ka dështuar t’i marrë në konsideratë ato që ju i quani “Premiume të Gjelbra”, shumë vende evropiane kanë zbatuar mekanizma për tatime vënë emetimit të CO2-shit, humbjes së burimeve dhe ndotjes. A po e ndryshojnë këto politika strukturën nxitëse në mënyrë domethënëse? A do të ndihmonte mekanizmi i rregullimit më të gjerë në nxitjen e përparimit?

BG: Caktimi i një çmimi për karbonin është politikë që do ta bënte ndryshimin, si pjesë e një qasjeje të përgjithësuar, ku synimi është që të rriten si furnizimi ashtu edhe kërkesa për energji të pastër. I përmendi një mori idesh të tjera në libër. Për shembull, një gjë që Qeveritë mund të bëjnë është për zgjerimin e furnizimin me inovacion është që ta zgjerojnë dramatikisht financimin e energjisë së pastër për “R&D”. (E rekomandojnë rritjen e pesëfishtë). Për sa i përket kërkesës, pos një çmimi për karbonin, janë gjërat si standardet se sa energji elektrike apo karburante duhet të gjenerohen prej burimeve zero-karbon.

Kemi nevojë për inovacion në politika, sikurse edhe në teknologji. E kemi parë edhe më herët përafrimin e politikës dhe teknologjisë për zgjidhjen e problemeve të mëdha. Siç kam dokumentuar në libër, ndotja e ajrit është një shembull i madh; Akti amerikan i Ajrit të Pastër ka kryer punë goxha të mirë në largimin e gazeve helmuese prej ajrit. Zgjidhjet e tjera jashtëzakonisht efikase politike në SHBA përfshijnë elektrifikimin rural, zgjerimin e sigurisë energjetike dhe nxitjen e rimëkëmbjes ekonomike pas Recesionit të Madh të 2008-s. Tani duhet që t’u kthehemi politikave botërore dhe IQ-së së teknologjisë për eliminimin e emetimeve. Ekipi im në “Breakthrough Energji’, rrjeti i iniciativave që kam themeluar për përshpejtimin e transicionit në energji të pastër, është duke punuar me zell për zhvillimin dhe mbrojtjen e politikave që i përmbushin synimet klimatike të botës.

CH: Qeveritë, thoni ju, shpesh kanë tentuar që t’i përdorin rregullat e adoptuara për zgjidhjen e problemeve të tjera për reduktimin e emetimeve – një qasje kjo e ngjashme me përpjekjen për “të krijuar inteligjencë artificiale, me përdorimin e një kompjuteri të viteve 1960”. Por prezantimi i një ligji të ri është i vështirë, jo vetëm për shkak se prodhuesit u rezistojnë standardeve më të larta dhe ndryshimeve të tjera të kushtueshme. Si një person që keni qenë në anën e “rregulluar” të ekuacionit rregullator, çfarë zgjidhje apo njohurie e mendoni për kapërcimin e problemit të politikave në ngecje?

BG: Kemi nevojë për veprim qeveritar për zgjidhjen e këtij problemi – po flasim për transicionin e të gjithë sistemit energjetik të botës, me një shpejtësi të pashembullt. Vetëm investimet e sektorit privat nuk do të ishin të suksesshme po qe se nuk kemi kushte në treg që e shpërblejnë inovacionin dhe e lejojnë konkurrimin e teknologjive të pastra dhe kemi nevojë për Qeverinë që të ndihmojë në krijimin e këtij mjedisi. Andaj, kemi nevojë për veprim qeveritar dhe ai duhet të jetë i shënjestruar, i fuqishëm dhe i parashikueshëm.

Kjo është gjithashtu arsyeja pse flas rreth inovacionit jo vetëm në teknologji, por edhe në politika e tregje. Na duhen politikëbërës që mendojnë kreativisht rreth mënyrave të duhura që nxisin inovacion në energji të pastër, e nivelojnë fushëlojën dhe e përshpejtojnë transicionin energjetik. Ekipi im në “Breakthrough Energy” është duke bashkëpunuar me liderët përreth Qeverisë për zhvillim dhe mbrojtje të politikave që na duhen për emetimet zero.

CH: Përtej politikave, ju sugjeroni se Qeveritë duhet të jenë më të vendosura kur të investojnë në kërkime dhe zhvillim lidhur me klimën. Çfarë roli mund të luajnë universitetet në këtë mes, si në aspektin e kërkimit ashtu edhe në transmetimin e njohurive të nevojshme për formësimin e politikave?

BG: Universitetet ofrojnë një mjedis që i ushqen idetë dhe ato zhvillojnë teknologji të pastra. Shkenca, kërkimi dhe inxhinieria në universitetet botërore janë mes faktorëve më të rëndësishëm për të na ndihmuar në arritjen e cakut prej zero emetime. Natyrisht, zbulimet duhet të zhvendosen prej lokacioneve universitare, t’i informojnë politikat e reja dhe t’ formësojnë tregjet. Disa institucione akademike janë duke bërë përpjekje konkrete për t’i ndihmuar profesorët që të komunikojnë në mënyrë më efikase, që kërkimet e tyre të bëhen më relevante për politikëbërësit dhe që zbulimet e tyre teknologjike të vihen në veprim nëpër kompani dhe tregje. Këto copëza janë jetësore për shmangien e një katastrofe klimatike.

CH: Ju keni nënvizuar se aspekti moral i veprimit klimatik është poaq i fuqishëm sa dhe ai ekonomik, për shkak se ndryshimet klimatike i dëmtojnë disporporcionalisht më të varfrit e botës. Por, veprimi klimatik ka edhe implikacione të distribuimit. Siç bëni të ditur, edhe niveli shumë i ulët i “Premiumit të Gjelbër” për dekarbonizimin e të gjithë sistemit energjetik të Amerikës mund të mos jetë i përballueshëm për amvisëritë me të ardhura të ulëta, dhe vendet në zhvillim janë në një pozitë larg më të dobët që fare ta sjellin një transformim të tillë. Si mund të kapërcehen këto sfida? A ngërthen ndonjë mësim në këtë aspekt puna juaj në angazhimin e teknologjive të tjera për mjediset me të ardhura më të ulëta?

BG: Kjo është një temë jashtëzakonisht e rëndësishme. Vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme do të përdorin më shumë energji në dekadat në vijim, teksa dalin prej varfërisë. Të gjithë do të duhej të dëshironim që kjo energji të jetë e pastër – por ato do t’i përkushtohen përdorimit të energjisë së pastër vetëm nëse është po aq e lirë sa dhe karburantet fosile, sot. Andaj, nëse jeni lider i një vendi të pasur do të duhej të pyeteshit se çfarë është duke bërë qeveria apo kompania juaj për ta bërë të përballueshme në të gjithë botën – përfshirë në vendet me të ardhura të mesme dhe dikur edhe ato të ulëta – për të kaluar në alternativën e gjelbër. Investimi i zgjeruar në “R&D” dhe politika të tjera duhet të synohet në këtë cak. Shumë prej kompanive në të cilat kam investuar janë duke punuar në idetë që do të ishin të përballueshme për vendet me të ardhura të ulëta.

CH: Jeni njëri prej liderëve të numërt të biznesit që tani e pranoni publikisht rolin kritik të Qeverisë në çdo ndërmarrje masive. Edhe mes atyre ndërmarrësve, ndryshimet klimatike ngecin prapa. A do të kërkonte përmbushja e sfidave një rol më të madh për sektorin publik – në përgjithësi apo në një fushë të caktuar – sesa që edhe zërat më të shquar proqeveritar janë mësuar ta pranojnë?

BG: Transicioni në energji të pastër duhet të nxitet nëpërmjet bashkëpunimit nga Qeveritë dhe sektori privat – njëjtë sikurse në kohën e revolucionit kompjuterik. Kjo do të thoshte rol më të madh për qeverinë, por jo vetëm për shkak se roli ka qenë relativisht i vogël deri më tani. Kijeni parasysh ngritjen e pesëfishtë në “R&D” të sektorit publik, të cilin e diskutuam më herët. Kjo ngritje do ta vinte kërkimin mbi energjinë e pastër në një vijë me kërkimin shëndetësor në SHBA. Dhe njësoj siç i kemi Institutet Kombëtare për Shëndetësi që e mbikëqyrin dhe koordinojnë këtë punë, edhe ne duhet të krijojmë Institute Kombëtare për Inovacion Energjetik (NIEI) për ta shmangur duplifikimin dhe për t’i përdorur më së miri këto resurse. Një Institut për Transportimin e Dekarbonizimit do të ishte përgjegjës për punën në karburantet me nivel të ulët karboni. Institucionet e tjera do të kishin përgjegjësi të ngjashme dhe autoritetet për kërkime në ruajtjen e energjisë, në energjinë e ripërtëritshme dhe kështu me radhë. NIEI do të ishte gjithashtu përgjegjës për koordinimin me sektorin privat. Synimi do të ishte që të kemi kërkime nga laboratoret kombëtare që shpien drejt produkteve që burojnë në treg në shkallë të gjerë. Kemi nevojë për politika që e përshpejtojnë të gjithë inovacionin në gazsjellës, që prej fazës së hershme të kërkimit deri në zbatim masiv.

CH: Në një pikë në libër ju shkruani se “përtej gjetjes së mënyrave për të krijuar materiale me zero emetime, ne thjesht mund të përdorim më pak gjëra”. Disa do të argumentonin se kapitalizmi varet nga konsumi – sa më shumë, aq më mirë. A varet zgjidhja e përnjëmend për krizën klimatike te një vizion i ri mbi kapitalizmin e shekullit njëzetenjë? A është e mundur, le të themi, që një botëkuptim më cilësor i “ngritjes” t’i formësojë themelet e një sistemi të tillë?

BG: Mendoj se njerëzit në botën e kamur mund dhe duhet të heqin dorë nga emetimet e tyre. Por përdorimi i energjisë do të dyfishohet botërisht deri më 2050, nxitur nga ngritja domethënëse në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Kjo ngritje është e mirë në aspektin se nënkupton që njerëzit jetojnë më shëndetshëm dhe kanë jetë më produktive. Por këtë duhet ta bëjmë në mënyrën që nuk e bën klimën problem më të ndërlikuar për ta zgjidhur. Kjo është arsyeja pse kemi nevojë për inovacionin që e bën atë mjaftueshëm të lirë për këdo përreth botës në emër të eliminimit të emetimeve.

CH: Ju shkruani se “libri juaj flet për atë se çfarë do të duhet për (të shmangur një katastrofë klimatike) dhe pse mendoj se mund ta bëjmë”. Dorën në zemër: A besoni se do të mund të veprojmë me kohë?

BG: Po. Siç shkruaj në fund të librit, jam thellësisht optimist, ngase kam parë çfarë teknologjia mund të bëjë dhe kam parë se çfarë njerëzit mund të bëjnë. Ajo që duhet të bëjmë është që ta kalojmë dekadën e ardhme duke i përpiluar politikat, teknologjitë dhe strukturat e duhura të tregut ashtu që pjesa më e madhe e botës të mbërrijë në pikën e zero emetimeve deri më 2050. Nuk kemi më kohë për të humbur.

(Bill Gates, themelues dhe këshilltar teknologjik i “Microsoft Corporation”, është bashkëthemelues i “Fondacionit Bil & Melinda Gates”. Connie Hedegaard ka shërbyer si Komisionare Evropiane për Veprim Klimatik (2010-2014), dhe ministre e Danimarkës për Mjedis (2004-2007) si dhe ministre për Klimë dhe Energji (2007-2009). Ky vështrim është shkruar ekskluzivisht për rrjetin e gazetarisë ndërkombëtare “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).