Që nga viti 2004, Ruanda ka zhvilluar dhe zbatuar Planin e saj Strategjik për Transformimin e Bujqësisë (PSTA). Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Politikave Ushqimore vlerëson se çdo dollar që qeveria shpenzon në bujqësi korrespondon me një fitim prej 2.05 dollarësh në PBB, duke nënkuptuar se programi dha 730 milionë dollarë fitime ekonomike midis 2018 dhe 2021, duke ndihmuar në nxjerrjen e 1.1 milion njerëzve nga varfëria
Pandemia e COVID-19, e shoqëruar nga ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit dhe inflacioni në rritje, ka nxjerrë në pah brishtësinë e sistemeve ushqimore të Afrikës, duke çuar në rritje prej 60 për qind të urisë në të gjithë kontinentin, vetëm në vitin 2020. Dhe ndryshimi i klimës, i cili pritet të degradojë ekosistemet e ujërave të ëmbla dhe tokat e punueshme, duke i bërë zona të gjera të Afrikës të pabanueshme, vetëm sa do t’i përkeqësojë gjërat.
Ndërkohë që pandemia dhe lufta në Ukrainë kanë përkeqësuar pasigurinë ushqimore globale, duke lënë miliona njerëz në varfëri ekstreme dhe duke kthyer mbrapsht progresin e dekadave, situata është edhe më e rëndë në vendet afrikane me të ardhura më të ulëta. Popullsia e kontinentit ka arritur në 1.4 miliard dhe mund të dyfishohet deri në vitin 2050, teksa produktiviteti bujqësor, pavarësisht përmirësimit, mbetet dukshëm nën standardet globale. Kjo i ka detyruar qeveritë të mbështeten më shumë në importet e ushqimeve, duke rritur çmimet.
Por ka disa pika të ndritshme. Etiopia, Maroku dhe Ruanda, për shembull, kanë arritur të rrisin produktivitetin bujqësor duke përcaktuar vizion për industritë e tyre vendase, duke bashkuar palët e interesuara publike dhe private, duke ndërtuar infrastrukturën e nevojshme dhe duke u angazhuar në mësim dhe përshtatje të vazhdueshme. Si rezultat, këto vende kanë rritur prodhimin bujqësor, kanë përmirësuar sigurinë ushqimore, kanë rritur të ardhurat e fermerëve dhe kanë forcuar qëndrueshmërinë e sistemeve lokale ushqimore ndaj goditjeve të jashtme.
Merrni parasysh Etiopinë, ku rendimentet e brendshme janë rritur me 76 për qind dhe prodhimi i përgjithshëm i ushqimit është rritur me 50 për qind, që nga themelimi i Agjencisë së saj të Transformimit Bujqësor në vitin 2010. Sipas vlerësimeve të kësaj agjencie, reformat bujqësore kanë shpëtuar 150 mijë njerëz nga vdekja prej urisë, duke reduktuar numri i etiopianëve të paushqyer me 11.5 milionë, dhe nxori nga varfëria rreth 286 mijë njerëz.
Në mënyrë të ngjashme, plani Maroc Vert i Marokut (Plani i Marokut të Gjelbër), i nisur në 2008 për të modernizuar bujqësinë vendase dhe për të promovuar rritjen e qëndrueshme ekonomike, ka rigjallëruar sektorin e bujqësisë. Agjencia e Zhvillimit të Bujqësisë, e krijuar për të mbështetur zbatimin e planit, vlerëson se PBB-ja bujqësore u rrit me 5.25 për qind në vit nga 2008-18, më shpejt se ekonomia në tërësi (3.8 për qind). Kjo rezultoi në një rritje prej 117 për qind të eksporteve bujqësore dhe 342.000 vende të reja pune. Menaxhimi i pellgut ujëmbledhës është përmirësuar gjithashtu, me sistemet e ujitjes me pika që janë katërfishuar në 542.000 hektarë.
Që nga viti 2004, Ruanda ka zhvilluar dhe zbatuar Planin e saj Strategjik për Transformimin e Bujqësisë (PSTA). Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Politikave Ushqimore vlerëson se çdo dollar që qeveria shpenzon në bujqësi korrespondon me një fitim prej 2.05 dollarësh në PBB, duke nënkuptuar se programi dha 730 milionë dollarë fitime ekonomike midis 2018 dhe 2021, duke ndihmuar në nxjerrjen e 1.1 milion njerëzve nga varfëria. Plani Strategjik i Ruandës ka përmirësuar gjithashtu menaxhimin e pellgut ujëmbledhës dhe ruajtjen e tokës.
E përbashkëta e këtyre tre vendeve është kuptimi i thellë i sfidave që presin, vizion i qartë për t’i përmbushur ato dhe angazhim i fortë për zhvillimin e mekanizmave të qeverisjes efektive të nevojshme për zbatimin e zgjidhjeve. Duke u mbështetur në këta shembuj, ne kemi identifikuar katër parime kyçe që mund të ndihmojnë vendet e tjera afrikane të transformojnë me sukses sektorët e tyre bujqësorë.
Për fillestarët, planifikimi i qëndrueshëm është kritik. Qeveritë duhet të vendosin mandate të qarta, të përcaktojnë prioritetet e tyre, të harmonizojnë politikat dhe të mobilizojnë burimet. Në Ruandë, mandati i PSTA ishte të përdorte rritjen e udhëhequr nga tregu për të riparuar bujqësinë e vendit kryesisht të bazuar në ekzistencë. Në përgatitjen e versionit të fundit të planit të saj, të njohur si PSTA 4, qeveria punoi me partnerët e zhvillimit për të hartuar një strategji largpamëse që përputhej me angazhimet e Ruandës sipas Deklaratës së Malabos të Bashkimit Afrikan dhe Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara. PSTA 4 fokusohet në inkurajimin e investimeve të sektorit privat dhe kalimin në mallra bujqësore me vlerë më të lartë për të rritur fitimet dhe për të kapur fitimet e produktivitetit, në përputhje me vizionin që qeveria e Ruandës parashtroi gati 20 vjet më parë.
Së dyti, për të siguruar që projektet të jenë të qëndrueshme në një afat më të gjatë, politikëbërësit duhet të sigurojnë mbështetjen e liderëve të lartë politikë, qeverive lokale përkatëse dhe palëve të tjera të interesuara si partnerët e zhvillimit dhe grupet e shoqërisë civile. Në Etiopi, kryeministri i atëhershëm Meles Zenawi mbështeti publikisht krijimin e ATA. Qeveritë e mëvonshme kanë vazhduar të mbështesin planin, madje duke i dhënë ATA-s prioritet në valutën e pakët të fortë për të financuar importet.
Së treti, duke strukturuar planet bujqësore rreth një organizate të përshtatshme për qëllimin, qeveritë mund të krijojnë një strukturë qeverisëse që mundëson stafin e aftë të punojë me të gjitha palët e interesuara në udhëheqjen e përpjekjeve të transformimit. ATA, për shembull, kombinon ekspertizën vendore dhe ndërkombëtare dhe koordinon me ministritë përgjegjëse për tokën, ujin, bujqësinë dhe industrinë për të zhvilluar dhe zbatuar politika.
Së fundi, një proces zbatimi i orientuar drejt rezultateve mund të çojë në rezultate më të mira. Duke zhvilluar një bazë të thellë njohurish për sektorin e bujqësisë dhe më pas duke u përshtatur me daljen e të dhënave të reja, qeveritë mund të identifikojnë fitime të shpejta dhe programe me potencial të lartë për zgjerim. Maroku, për shembull, hartoi plane specifike për 16 rajone dhe një udhërrëfyes që përcakton më shumë se 700 projekte. Për të gjurmuar progresin, zyrtarët monitoruan tregues specifikë të performancës si rendimenti dhe produktiviteti për blegtorinë, shpendët dhe sektorë të tjerë.
Afrika, natyrisht, është tepër e larmishme. Vendet e saj ndryshojnë në gjuhën, gjeografinë, madhësinë e popullsisë, sistemet politike dhe politikat ekonomike, duke përjashtuar një qasje të vetme që u përshtatet të gjithëve. Por Etiopia, Maroku dhe Ruanda, edhe pse shumë të ndryshme nga njëra-tjetra, kanë arritur të përmirësojnë sigurinë ushqimore dhe mirëqenien ekonomike duke iu përmbajtur katër parimeve të përcaktuara këtu. Suksesi i tyre tregon se një kontinent i qëndrueshëm dhe rezistent ndaj klimës është jo vetëm i mundur, por edhe i arritshëm.
Safia Boly është drejtoreshë ekzekutive e Iniciativës Afrikane të Transformimit të Bujqësisë me bazë në Nairobi. Omid Kassiri është partner në zyrën e “McKinsey & Company” në Nairobi. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”. Përktheu: Gent Mehmeti
