Përgatitja për luftë e ekonomisë së Evropës

Rritja e inflacionit do ta komplikojë problemin. Lufta po përkeqëson dhe po zgjat rritjen e çmimeve të mallrave dhe pengesat e ofertës që kanë nxitur inflacionin gjatë dy vjetëve të fundit. Rezultati do të jetë ngarkesa më e rëndë e borxhit publik, presioni në rritje mbi normën reale të interesit të ekuilibruar, paqëndrueshmëria në rritjen e prodhimit dhe rritja e mundshme e primeve të rrezikut në disa vende, gjë që mund të çojë në fragmentim financiar

Bashkimi Evropian ka treguar unitet të jashtëzakonshëm – për shumë njerëz - befasisht – politik në përgjigjen ndaj pushtimit rus të Ukrainës. Nga pezullimi i gazsjellësit “Nord Stream 2” deri te përjashtimi i disa bankave ruse nga sistemi i mesazheve financiare SWIFT për pagesat bankare ndërkombëtare deri te revokimi i statusit tregtar të Rusisë “komb më i favorizuar”, anëtarët e BE-së kanë ndërmarrë veprime vendimtare për të shtrydhur ekonomikisht Rusinë. Mirëpo, Evropa ende nuk ka ndërmarrë veprime adekuate për të mbrojtur ekonominë e saj nga pasojat e luftës së presidentit rus Vladimir Putin.

Në një takim jozyrtar në Versajë, javën e kaluar, presidenti francez, Emmanuel Macron, u kërkoi liderëve të tjerë të BE-së që të përqendroheshin fillimisht në atë që duhet të arrijnë dhe t’i linin diskutimet se si të arrinin aty për më vonë. Ishte këshillë e mençur nga një lider që kupton se instrumentet e reja të politikave, të cilat mund të nënkuptojnë ndarje më të madhe të barrës midis shteteve anëtare, priren të jenë shumë më përçarëse sesa qëllimet e përbashkëta.

Kështu, liderët e BE-së shprehën angazhimin e tyre “me vendosmëri” për të rritur investimet në aftësitë mbrojtëse. Gjermania, për shembull, do të ndajë 100 miliardë euro shtesë (111 miliardë dollarë) për mbrojtjen këtë vit. Dhe BE-ja ka zbuluar një plan për reduktimin e importeve të gazit rus me dy të tretat këtë vit, dhe përfundimin e varësisë së saj nga karburantet fosile ruse deri në vitin 2030 – proces që do të kërkojë transicion të përshpejtuar në energjinë e gjelbër.

Mirëpo, liderët e BE-së nuk e pranuan plotësisht përpjekjen e përbashkët që do të kërkohet për t’i arritur qëllimet e tyre, veçanërisht në një kohë të rritjes së shpejtë të erërave të kundërta ekonomike. Në fakt, politikëbërësit evropianë duket se po i nënvlerësojnë së tepërmi sfidat ekonomike përpara.

Evropa në mohim

Heshtja e liderëve evropianë për detyrat përpara është e çuditshme, sepse lufta në Ukrainë po transformon qartë peizazhin makroekonomik global. Në BE, më shumë se kudo tjetër në botë, qeveritë kombëtare do t'ju duhet t’i rrisin ndjeshëm shpenzimet publike, teksa përpiqen t’i forcojnë aftësitë e tyre mbrojtëse, të ndërtojnë infrastrukturë të re energjetike, të mbështesin familjet dhe bizneset që përballen me kosto të larta të energjisë dhe të përballen me krizën e madhe të refugjatëve. Për të plotësuar këto nevoja, qeveritë do të marrin më shumë borxhe dhe do ta bëjnë këtë në kohën kur bilancet e tyre tashmë janë rënduar nga borxhet e krijuara pas krizës financiare të vitit 2008 dhe gjatë pandemisë.

Rritja e inflacionit do ta komplikojë problemin. Lufta po përkeqëson dhe po zgjat rritjen e çmimeve të mallrave dhe pengesat e ofertës që kanë nxitur inflacionin gjatë dy vjetëve të fundit. Rezultati do të jetë ngarkesa më e rëndë e borxhit publik, presioni në rritje mbi normën reale të interesit të ekuilibruar, paqëndrueshmëria në rritjen e prodhimit dhe rritja e mundshme e primeve të rrezikut në disa vende, gjë që mund të çojë në fragmentim financiar.

Deri më tani, Komisioni Evropian është duke bërë pak për t’i zbutur këto rreziqe. Ka diskutuar pakon ekonomike me tri shtylla: ripërdorimin e kredive të lëshuara në kuadër të fondit të rimëkëmbjes së pandemisë së gjeneratës tjetër të BE-së, borxhin e ri për të mbledhur para për kreditë në rast të rritjes së çmimit të energjisë dhe udhëzime të reja për miratimin e shpejtë të subvencioneve shtetërore. Mirëpo, pas takimit të Versajës, duket se vetëm masa e tretë do të marrë mbështetje. Nuk është as e qartë nëse liderët e BE-së do të pranojnë të shtyjnë rivendosjen e rregullave fiskale të Bashkimit, të cilat ishin pezulluar gjatë pandemisë COVID-19.

Një vetëkënaqësi alarmante e ngjashme mund të shihet në Bankën Qendrore Evropiane. Më 10 mars, njoftoi orarin për rikthimin e blerjeve të aktiveve dhe publikoi projeksione jashtëzakonisht optimiste makroekonomike për eurozonën.

BQE-ja pret rritje mesatare të PBB-së reale prej 3.7% këtë vit, vetëm 0.5 pikë përqindjeje më e ulët se vlerësimi i saj nga dhjetori 2021. Në vitin 2023, parashikon një normë rritjeje ende të fortë prej 2.8%, duke reflektuar rishikimin në rënie prej vetëm 0.1 pikë përqindjeje. Ndërkohë, politikëbërësit presin që inflacioni të arrijë në 5.1% këtë vit, më pas të bjerë në 2.1% në 2023. Është e qartë, BQE-ja nuk parashikon një shkëmbim të madh midis inflacionit dhe prodhimit në të ardhmen e afërt, e lëre më që eurozona të mbërthehet nga stagflacioni.

Mirëpo, parashikimet e BQE-së janë optimiste, për të mos thënë hiç. Merrni parasysh projeksionin që inflacioni do të bjerë ndjeshëm vitin e ardhshëm, i cili bazohet në një analizë të normave të interesit të tregut dhe nuk supozon asnjë ndryshim në qëndrimin e politikës. Rrjedhimisht, rënia e parashikuar e BQE-së është nxitur tërësisht nga një parashikim i zhvillimeve të çmimeve të energjisë bazuar në çmimet e së ardhmes për naftën. Mirëpo, në horizontin njëvjeçar, tregu i të ardhmes së naftës është shumë i hollë dhe për rrjedhojë një udhërrëfyes jo i besueshëm. Për më tepër, mund të shtrohet pyetja se përse BQE-ja po shtrëngon politikën e saj monetare nëse inflacioni parashikohet të bjerë për shkak të një rënieje ekzogjene të çmimeve të naftës.

Realitet i kthjellët

Tregjet financiare sigurisht nuk janë të bindura nga vlerësimi i BQE-së. Tregu i shkëmbimeve të inflacionit nënkupton një pritje që Indeksi i Harmonizuar i Çmimeve të Konsumit – indeksi që BQE-ja përdor për të synuar inflacionin e eurozonës – do të qëndrojë në 4% në shkurt 2024.

Parashikime të tilla duken më të besueshme, sesa parashikimet e BQE-së. Kompanitë evropiane tashmë po luftojnë me mungesat e furnizimit dhe rritjen e çmimeve të mallrave. Ndërsa ekonomia reale nuk po shfaq ende shenja të qarta ngadalësimi, të gjitha shenjat tregojnë për një goditje masive të ofertës që do të çojë në kosto dukshëm më të larta të prodhimit.

Vlen të kujtohet se, në periudhën që nga viti 1945, shumica e recesioneve ekonomike u paraprinë nga një goditje nafte e lidhur me një luftë. Nëse çmimi i naftës do të arrinte 200 dollarë për fuçi, bota me siguri do të përballej me një recesion aq të rëndë sa ai i vitit 1979. Ndërsa inflacioni i viteve 1970 u frenua përfundimisht, falë ish-kryetarit të Rezervës Federale të SHBA-së, Paul Volcker, rritja pësoi ndjeshëm gjatë rrugës.

BQE-ja mund të mos presë një shkëmbim të mprehtë midis rritjes dhe inflacionit, por së shpejti kjo zgjedhje e zymtë mund të bëhet e pashmangshme. A do të ndërmarrë BQE-ja veprime të ashpra ndaj inflacionit, edhe nëse eurozona është e zhytur në recesion? Dhe a do ta bëjë këtë edhe kur autoritetet fiskale rrisin shpenzimet publike me rreth 1.5-2% të PBB-së, me shumë gjasa të financuara nga borxhi kombëtar? Nuk është e vështirë të shihet se kombinimi i lehtësimit fiskal dhe shtrëngimit monetar do të rëndonte si financat publike ashtu edhe performancën ekonomike.

Realiteti i ri ekonomik

Sfida me të cilën përballet BE-ja sot është e jashtëzakonshme. Zgjidhjet e nxjerra nga i njëjti libër i vjetër, i fokusuar në shënjestrimin e inflacionit dhe rregullat fiskale, nuk do të funksionojnë. Dhe masat për të cilat blloku ka rënë dakord – duke përfshirë lehtësimin e përkohshëm të rregullave të ndihmës shtetërore (në mënyrë që qeveritë të mund t’i ndihmojnë kompanitë që përballen me probleme likuiditeti si rezultat i sanksioneve të vendosura ndaj Rusisë) dhe përpjekjet për të reduktuar varësinë nga energjia ruse – nuk janë të mjaftueshme. Sa më shpejt që liderët e Evropës ta kuptojnë këtë, aq më mirë.

Lajmi i mirë është se BE-ja ka dëshmuar se mund të përballet me një sfidë të jashtëzakonshme, duke zbatuar instrumente të reja dhe duke pranuar nevojën për të ndarë rrezikun. Kur filloi pandemia, blloku ideoi dhe ra dakord me shpejtësi për gjeneratën e ardhshme të BE-së, e cila, e financuar nga emetimi i borxhit të përbashkët për herë të parë ndonjëherë, kanalizoi më shumë se 800 miliardë euro drejt rimëkëmbjes dhe rindërtimit ekonomik. Skema, e mbështetur nga programi i blerjes së emergjencës pandemike (PEPP) prej 750 miliardë eurosh të BQE-së, mundësoi një kombinim të fuqishëm të mbështetjes fiskale dhe monetare.

Por, BE-ja nuk është një federatë dhe aftësia e saj për të ofruar politikë të unifikuar në një krizë është subjekt i kufizimeve politike dhe ligjore. Kjo mund të pengojë veprimin që nevojitet sot. Më pak se dy vjet pas reagimit të jashtëzakonshëm ndaj COVID-19, shumë evropianë mund ta shohin të dyshimtë thirrjen për masa më të veçanta. E jashtëzakonshme ose jo, ajo që përsëritet, sipas tyre, mund të bëhet e përhershme.

Masat që i duhen BE-së për të përballuar luftën në Ukrainë kanë vërtet shumë të përbashkëta me ato të zbatuara në përgjigje të pandemisë. BE-ja ka nevojë për një strukturë të re kontingjente për t’i financuar shpenzimet emergjente që do të kërkohen, së bashku me një angazhim nga BQE-ja për të prezantuar një program të ngjashëm me PEPP, nëse është e nevojshme, për të siguruar likuiditet në treg dhe për të luftuar fragmentimin financiar. Në rrethana të tilla të pasigurta, BQE-ja duhet të marrë në konsideratë fleksibilitetin në shpërndarjen gjeografike të blerjeve të aktiveve dhe të tregojë shumë kujdes në tërheqjen e mbështetjes monetare.

Mbi të gjitha, autoritetet monetare dhe fiskale të BE-së duhet të koordinojnë dhe kalibrojnë instrumentet që përdorin për t'iu përgjigjur krizës. Mjetet fiskale janë më të pajisura për të përballuar një kompromis midis inflacionit dhe prodhimit, sepse ato mund të synohen më saktë se politika monetare. Dhe politika monetare është e nevojshme për të mbështetur funksionimin e tregut dhe për të parandaluar rreziqet heterogjene të vendeve që të nxisin fragmentimin financiar brenda eurozonës.

Të dhënat historike tregojnë qartë se ndërtimi i kapaciteteve për të zhvilluar një politikë të përbashkët të mbrojtjes dhe të jashtme, siç janë zotuar liderët e BE-së, do të kërkojë ndërtimin e kapaciteteve të përbashkëta ekonomike. BE-ja tani duhet ta përshtatë qeverisjen e saj ekonomike me këtë imperativ. Pas një dekade në të cilën siguria e vetme ka qenë paqëndrueshmëria e shtuar, BE-ja duhet të jetë në gjendje të zbatojë masat që i nevojiten – pavarësisht se sa “të jashtëzakonshme” mund të duken ato – në kohën e duhur dhe koherente.

(Lucrezia Reichlin, ish-drejtoreshë e kërkimeve në Bankën Qendrore Evropiane, është profesoreshë e Ekonomisë në Shkollën e Biznesit në Londër dhe administruese e Fondacionit Ndërkombëtar të Standardeve të Raportimit Financiar. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”).