Bora e Robert Walserit

Bora, bredhja, bardhësia dhe magjia: çfarë na mëson për jetën shkrimtari zviceran Robert Walser?

Në fund të vitit, një kolumnë larg politikës, larg dramave të mëdha e të vogla nëpër të cilat kaloi Kosova gjatë vitit 2025; larg problemeve të përditshme, luftërave dhe tërmeteve gjeostrategjike - jo për t’i injoruar ato, por për të ndarë pesë minuta për një prehje.

Kjo është një kolumnë për borën. Për atë që nuk bie më si dikur për shkak të ndryshimeve klimatike, por që gjendet ende në mbi 2000 metra lartësi. Për shembull, në fshatin Arosa të Zvicrës.

Shoqëruesi mbase më i mirë në ecjet në natyrë (dhe sidomos nëpër borë) është shkrimtari zviceran Robert Walser (15 prill 1878 - 25 dhjetor 1956). E kanë quajtur “Mbreti i shëtitësve”. Për të, bredhja në natyrë ishte mënyra më e mirë e ekzistencës. Aty gjente frymëzim për shkrimet e tij. Shtegtari në natyrë u bë edhe shtegtar gjuhësor. Walser shkruan: “Një herë dola të ecja gjatë dimrit. Përkundër stinës së ftohtë, mbaja veshur vetëm një kostum shumë të hollë e të lehtë. Këmisha dhe kapela mund të zgjonin ndonjë dyshim të heshtur dhe të lehtë. Të dyja kishin diçka të lehtë, ajrore dhe të leckosur. Rruga nuk ishte veçanërisht e pastër. Megjithatë, kjo nuk më pengoi aspak ta lëvdoja atë, domethënë rrugën fshatare, dhe ta quaja të lumtur këmbësorin që marshonte me gëzim mbi të, domethënë veten time. Sidoqoftë, një xhandari syprehtë e të kujdesshëm, mjerisht do t’i pëlqeja më pak” (nga proza e shkurtër “Përvojë e vogël në rrugën fshatare”).

Robert Walser u lind në vitin 1878 në Biel të Zvicrës. Përveç vendlindjes, Zürichu, Berlini dhe Berna shënojnë stacionet e tij më produktive të jetës. Walser e shijonte jetën e vagabondit dashamirës dhe vetmitar. Përballej me probleme financiare (një mallkim për gati çdo shkrimtar). Në asnjë vend pune nuk gjeti rehati; tentoi të punonte si nëpunës në zyrë, ndihmës avokati apo bibliotekar. Në romanin e Walserit “Vëllezërit e motrat Tanner”, personazhi Simon Tanner thotë: “Unë kam ikur shpejt nga çdo vend ku kam qenë, sepse nuk më pëlqente t’i çoja dëm forcat e mia të reja dhe të shuheshin në ngushtësinë dhe shterpësinë e zyrave. Deri më tani nuk më kanë përzënë nga asnjë vend. Gjithmonë jam larguar me dëshirën time të lirë për t’u larguar, nga pozicionet dhe zyrat”.

Legjendare janë marshimet e tij në këmbë. Në një kronikë të radios publike gjermane, Reto Sorg, drejtues i Qendrës Robert Walser në Bernë, thotë: “Njëherë ai u nis në mes të natës nga Berna për në Thun, u ngjit në malin Niesen, hëngri sardele me bukë, zbriti sërish, u kthye përmes Thunit në Bernë dhe kështu ishte në rrugë për gati një ditë e një natë të plotë. Ai shkoi gjithashtu një herë në këmbë nga Berna në Gjenevë dhe sërish u kthye”.

Në novelën e tij të njohur “Shëtitja”, Walser reflekton mbi veprimin e tij gjatë një shëtitjeje të qetë nëpër një qytet të vogël zviceran dhe në rrethinat rurale: “Shëtitja është absolutisht e nevojshme për mua, për të më gjallëruar dhe për të mbajtur lidhjen me botën e gjallë, pa ndjesinë e së cilës nuk do të mund të shkruaja as gjysmë shkronje dhe nuk do të mund të prodhoja as poezinë më të lehtë apo prozë”.

Duke shëtitur, Walser i dorëzohet çastit, të papriturës, befasisë dhe të rastësishmes. Për të nuk ka rëndësi qëllimi i ecjes, por vetë ecja. “Jeta nuk gjendet në rrugën e drejtë, por në rrugët tërthore”, thotë Walser. Dhe shton: “Pa shëtitur do të isha i vdekur dhe profesioni im, të cilin e dua me pasion, do të ishte shkatërruar. Pa shëtitur nuk do të mund të bëja asnjë vëzhgim dhe asnjë studim. Një shëtitje është gjithmonë plot me dukuri të rëndësishme që ia vlen të shihen e të ndihen. Ajo vlon kryesisht nga poezi të gjalla, nga magjitë dhe bukuritë natyrore, qofshin ato edhe shumë të vogla”.

Robert Walser nuk pati një jetë të lumtur. Njëzet e tre vjet i kaloi në një klinikë në Zvicrën lindore. Më 25 dhjetor 1956, në ditën e Krishtlindjeve, doli të shëtiste mbi fshatin Herisau. Aty gjeti vdekjen. Në një fotografi bardhezi shihet Robert Walser aty ku mbarojnë gjurmët e hapave të tij në rrugën e mbuluar me borë, i shtrirë gjerë e gjatë në shpinë. Kapela i ishte rrokullisur nga koka. Letrari i madh zviceran vdiq si shëtitës.

Walser thoshte: “Ngjyrat janë vetëm një rrëmujë e ëmbël. Unë e dua njëngjyrëshen, monotonen. Bora është një këngë kaq monotone. E bardha është si një murmurimë, pëshpërimë, lutje”.

Në romanin “Vëllezërit e motrat Tanner” ai e përshkruan kështu vdekjen e personazhit Sebastian, i cili ishte poet: “Sa admirueshëm e ka zgjedhur varrin e tij! Mes pishave të mrekullueshme të gjelbra e të mbuluara me borë, ai qëndron i shtrirë. Natyra vështron poshtë të vdekurin e saj. Yjet këndojnë lehtë mbi kokën e tij dhe zogjtë e natës gërhasin. Kjo është muzika më e mirë për dikë që as nuk dëgjon, as nuk ndien. Një qetësi madhështore, kjo shtrirje dhe ngrirje nën degët e pishave, në borë”.