Me mijëra koncerte, performanca nëpër klube e mbi 150 këngë, ai iu përkushtua ruajtjes së këngës klasike popullore amerikane, të shkruar nga Cole Porter, Gershwins, Duke Ellington, Rodgers dhe Hammerstein e të tjerë. Si këngëtar jazzi në fillim e i dueteve me këngëtarë të rinj zhanresh e brezash të ndryshëm, që realizoi viteve të fundit, ai ishte tejet aktiv si tekstshkrues këngësh ashtu edhe si argëtues i përjetshëm e kërkues fisnik
Nga suksesi fillestar si këngëtar jazzi e deri te duetet me gjenerata të ndryshme këngëtarësh, karriera e tij prej më shumë se shtatë dekadash kujtohet si për jetëgjatësinë ashtu edhe për qëndrueshmërinë.
Tony Bennett vdiq të premten në shtëpinë e tij të kahershme në Manhattan. Ai ishte 96-vjeçar. Bennet mësoi se vuante nga Alzheimeri në vitin 2016, ka treguar gruaja e tij, Susan Benedetto për “AARP The Magazine”, në shkurt të vitit 2021. Por ai kishte vazhduar të performonte dhe të incizonte pavarësisht sëmundjes së tij. Paraqitja e tij e fundit publike qe në gusht të vitit 2021, kur ai u shfaq me Lady Gagan në “Radio City Music Hall”, në një ngjarje të quajtur “One Last Time” (Për herë të fundit).
Në mbi njëqind koncerte, performanca nëpër klube e mbi 150 këngë, ai iu përkushtua ruajtjes së këngës klasike popullore amerikane, të shkruar nga Cole Porter, Gershwins, Duke Ellington, Rodgers dhe Hammerstein e të tjerë.
Si këngëtar jazzi, i cili mahniti audiencën në “Paramount” të “Times Square” në fillim të viteve 1950, në duete me këngëtarë të rinj zhanresh e brezash të ndryshëm që mbajti viteve të fundit – më së shumti Lady Gagan, me të cilën regjistroi albume në vitet 2014 dhe 2021 e bëri turne në 2015 – ai ishte tejet aktiv si tekstshkrues këngësh ashtu edhe si argëtues i përjetshëm e kërkues fisnik.
Bennett u rezistoi me kokëfortësi producentëve të diskografive që me plot insistim i propozonin këngë zhanresh të tjera apo kur në vitet ‘60 dhe në fillim të viteve ‘70, ata ishin të sigurt se rock ‘n’ rolli e kishte zhvendosur muzikën që ai e preferonte, të përdorur vetëm nga një popullsi e pakësuar e të moshuarve dhe atyre që i kapte nostalgjia.
Në vend të kësaj, ai ndoqi rrugën e këngëtarëve më të mëdhenj amerikanë të popit të shekullit XX – Louis Armstrong, Bing Crosby, Judy Garland, Billie Holiday, Frank Sinatra – dhe e çoi pishtarin për ta në shekullin XXI. Arriti kulmin në vitin 1962 me një koncert të famshëm në “Carnegie Hall” dhe publikimin e këngës përfaqësuese “I Left My Heart in San Francisco”. Megjithëse pa popullaritetin e tij të zbehej atëherë kur nisi të dëgjohej rocku, kur në vitet ‘70 karriera e tij mori teposhtën e kur vështirësitë profesionale u përkeqësuan për shkak të një martese të dështuar dhe problemeve me drogën, në fund të fundit ai ishte më se i justifikuar sa i përket gjykimit të tij muzikor.
“Unë desha të këndoja këngët më të mira, këngë të cilat i mendoja si shumë të rëndësishme për njerëzit”, kishte thënë ai në “The Good Life”, një autobiografi e shkruar nga Will Friedwalt.
Ai fitoi dy “Grammyt” e tij të parë me “San Francisco”, në vitin 1963 dhe të fundit për albumin “Love for Sale” me Lady Gagan, vitin e kaluar. Të gjithë së bashku ishin 20, përfshirë Çmimin për arritje jetësore në vitin 2001. Bazuar në disa të dhëna ai shiti më shumë se 60 milionë kopje albumesh.
Talenti që lindi këtë sukses dhe popullaritet nuk është i lehtë për t’u shpjeguar. Ai e nuk kishte timbrin e këndshëm të Crosbyt apo lëkundjen e turpshme të Sinatrës. Nëse zëri i Armstrongut ishte dukshëm më i ashpër, ai i Bennetit nuk ishte i qetë, ‘sandy’ i përshtatej më shumë. Gati askush nuk e mohoi se zëri i tij ishte tërheqës, por kritikët u përpoqën shumë ta përshkruanin atë e më pas ta justifikonin tërheqjen e tij
“Zëri që është mjeti bazë i Bennettit është i vogël, i hollë dhe disi i ngjirur”, kishte shkruar John S. Wilson në “The New York Times”, më 1962. “Por ai e përdor atë me zgjuarsi dhe me një mungesë të aftë shtirjeje”.
Në vitin 1974, Whitney Balliett, kritik i moçëm i jazzit për “The New Yorker” e çmoi Bennettin pikërisht për zërin.
“Ai mund të jetë një këngëtar me zë të fuqishëm që arrin fortissimon lëkundës”, kishte shkruar Balliett. “Ai këndon një baladë po aq të lartë dhe intime sa Sinatra. Ai mund të jetë një këngëtar jazzi i gëzueshëm dhe plot shkëlqim”. Ai mund të jetë një interpretues i ulët, performues nëpër restorante. Por, shtoi ai, “zëri i Bennettit lidh të gjitha kordat e tij vokale së bashku".
“Ka cilësi që të lejon të hysh në të”, kishte shkruar Alec Wilder.
Në të vërtetë, ajo që shumë dëgjues – përfshirë kritikët – zbuluan për zotin Bennett, dhe asaj që ata iu përgjigjën, ishte diçka e paprekshme: kujdesi me të cilin ai trajtoi këngën dhe publikun.
Ai kishte hijeshinë e një tregimtari lirik, sigurinë e një jazz-këngëtari me melodi dhe në performancat e tij më të bukura ai i jepte ato me mirëseardhjen e organizatorit të festës, një dashuri të prekshme dhe infektive. Në performancën e tij, këngët që ai i donte dhe i këndoi – “Just in Time”, “The Best Is Yet to Come”, “Rags to Riches” dhe “I Wanna Be Around”, për të përmendur një pjesë të vogël të hiteve të tij emblematike – u bënë shëmbëlltyra tërheqëse, që përqafojnë jetën.
Frank Sinatra, të cilin Bennett e konsideronte si mentor dhe mik, dikur u shpreh ndryshe.
“Tony Bennett është këngëtari më i mirë i llojit”, i kishte thënë ai revistës “Life” më 1965. “Ai më emocionon kur e shikoj. Më nxit të vallëzoj. Ai është këngëtari që kupton atë që kompozitori ka në mendje, dhe ndoshta pak më shumë”.
Bennett e kaloi jetën duke pasur një imazh të padëmtuar, aq sa është e mundur që një personazh i famshëm të ketë. Të gjesh kritika të lehta ndaj tij në rishikime dhe intervista nuk është diçka e keqe. Përjashtim ishte thirrja e tij për legalizimin e drogës, e bërë pas vdekjes së Michael Jackson, Amy Winehouse dhe Whitney Houston nga droga.
Me përjashtim të ish-bashkëshorteve të tij, të gjithë dukej se e donin Tony Bennettit. Gazetarët skeptikë herë pas here përpiqeshin të depërtonin në atë që ata e perceptonin si fshehje e përsosur e tij, por në përgjithësi zbuluan se nuk kishte shumë për të gjetur.
“Bennett është mizor”, kishte shkruar Simon Hattenstone në “The Guardian”, në vitin 2002. "Ai mitizon veten, ju drejton drejt altruizmit të tij, është veturues deri në pahije. Ai duhet të jetë i patolerueshëm, por ai është një nga njerëzit më të ëmbël, më të përulur që kam takuar ndonjëherë”.
Djalë i “Queensit”
Anthony Dominick Benedetto u lind më 3 gusht 1926, në lagjen “Long Island City” të Queens dhe u rrit në atë lagje të klasës punëtore, në Astoria. Babai i tij, Giovanni, kishte emigruar nga Kalabria, në Italinë jugore, në moshën 11-vjeçare, duke u larguar vetëm dy ditë para shpërthimit të malit Vezuv, në prill 1906. Nëna e tij, Anna (Suraci) Benedetto, u lind në New York më 1899, pasi kishte udhëtuar në barkun e nënës nga Italia në SHBA. Martesa e tyre ishte bërë me ndërmjetësues. Giovanni dhe Anna ishin kushërinj; nënat e tyre ishin motra.
Në New York, ku Giovanni Benedetto u bë John, ai punonte si shitës produktesh ushqimore, por shëndetlig dhe shpesh i paaftë për të punuar. Anna ishte rrobaqepëse fabrike dhe merrej me qepje shtesë për të mbajtur familjen. Anthony ishte fëmija i tyre i tretë, djali i tyre i dytë dhe i pari nga i Benedettëve që u lind në spital. Giovanni, i cili u këndoi fëmijëve të tij këngë popullore italiane – “Babai im më frymëzoi dashurinë për muzikën”, kishte shkruar Bennett në autobiografinë e tij – vdiq kur Anthony ishte 10 vjeç.
Anthony këndoi që në moshë të re, vizatonte dhe pikturonte gjithashtu. Si i rritur, ai do të bëhej piktor i nderuar duke pikturuar kryesisht peizazhe dhe natyra të qeta me bojëra uji dhe ngjyra vaji, si dhe portrete të muzikantëve që ai admironte, duke nënshkruar pikturat e tij me një “Benedetto”. Mësuesi i tij i parë i muzikës e bëri të mundur që ai të këndonte përkrah kryebashkiakut Fiorello La Guardia në hapjen e urës “Triborough” (tani ura “Robert F. Kennedy”) më 1936.
Për njëfarë kohe ai ndoqi Shkollën e Lartë të Arteve Industriale (tani Shkolla e Lartë e Artit dhe Dizajnit) në Manhattan, por nuk u diplomua kurrë. E braktisi shkollën dhe gjeti punë si një gazetar i ri për “Associated Press”, si shërbyes në lavanderi dhe si operator ashensori.
“Nuk mund ta kuptoja se si ta bëja ashensorin të ndalonte në vendin e duhur”, kishte kujtuar ai. “Njerëzve iu desh të zvarriteshin midis kateve”.
Natën ai performonte nëpër shfaqje amatore dhe punonte si kamerier e këngëtar. Kishte filluar të merrte punë me pagesë si këngëtar, duke përdorur emrin artistik Joe Bari, por që u ndërpre, sepse u rekrutua në ushtri.
Ai mbërriti në Evropë në fund të Luftës së Dytë Botërore, ku shërbeu si pjesë e këmbësorisë, e cila kishte shkuar në Gjermani. Kaloi kohë në vijën e frontit, një përvojë që ai e përshkroi si “një ndenjëse në rreshtin e parë të ferrit” dhe ishte mes trupave që arritën të çlironin të burgosurit në kampin e përqendrimit Landsberg, dhe nënkampin në Dachau.
Pasi Gjermania u dorëzua, Bennett u bë pjesë e forcave pushtuese, i caktuar në shërbime speciale, ku përfundoi si këngëtar me grupet e ushtrisë dhe për njëfarë kohe u shfaq në një version të çuditshëm të mjuziklit “On the Town”, nën regji të Arthur Pennit.
Ai u kthye në New York në gusht të vitit 1946 dhe nisi karrierën si muzikant. Këndoi në klubet e natës në Manhattan dhe Queens.
Pasuan një sërë pushimesh. Ai u shfaq në emisionin radiofonik “Arthur Godfrey's Talent Scouts”, “American Idoli” i kohës së tij. Ka versione të ndryshme të pushimit më të madh në karrierën e hershme të zotit Bennett, por siç shkruan në “The Good Life”, ai kishte kënduar herë pas here në një klub në “Greenwich Village”, ku pronari i kishte ofruar Pearl Baileyt një koncert si titullar; ajo pranoi, por vetëm me kushtin që Joe Bari të qëndronte në skenë. Atij i pëlqeu aq shumë Joe Bari, saqë i kërkoi të bëhej pjesë e Teatrit Paramount. Megjithatë, kishte një kusht: atij nuk i pëlqente emri Joe Bari dhe këmbënguli që të ndryshohej. Duke e hedhur poshtë emrin Anthony Benedetto si shumë të gjatë për t'u përshtatur, e pagëzoi këngëtarin e ri me Tony Bennett.
Hitet e bujshme
Producenti i Bennet, Mitch Miller, nënshkroi me “Columbia Records” në vitin 1950. “Bulevard of Broken Dreams” ishte kënga e tij e parë. Miller ishte i njohur për krijimin e hiteve, një dhuratë që shpesh përfshinte edhe bashkëpunime me këngëtarë të talentuar e këngë të reja apo edhe që përpunonin hitet e të tjerëve, për të cilat u kritikua nga fansat më seriozë të muzikës e ndonjëherë edhe nga vetë këngëtarët.
Ai dhe Bennett kishin një marrëdhënie kundërshtuese. Bennett u rezistoi përpjekjeve të tij për mashtrim; Miller, i cili besonte se producenti dhe jo këngëtari ishte në krye të një regjistrimi, zbatoi autoritetin e tij. Megjithatë, së bashku ata arritën sukses të madh.
Nga mesi i vitit 1951, Bennett pati hitin e tij të parë në krye të top-listës, “Because of You”. Po atë vit, versioni i tij bërë baladës së Hank Williams, “Cold, Cold Heart” gjithashtu u rendit në krye të top-listës; tre vjet pasi që Williams vdiq më 1953, në nder të tij, Bennett e këndoi në “Grand Ole Opry” në Nashville.
Pasuan hite të tjera, si: “Rags to Riches” në 1953; “Stranger in Paradise”, nga shfaqja e Broadwayt “Kismet”, po në vitin 1953; “Just in Time” të Jule Styne dhe Sammy Cahn, nga shfaqja “Bells Are Ringing”, në vitin 1956. Po atë vit, Bennett ishte drejtuesi i shfaqjes televizive të varietetit, një zëvendësim veror për një shfaqje tjetër të ngjashme ku luante një këngëtar i njohur italiano-amerikan, Perry Como. Në vitin 1958, ai regjistroi dy albume me grupin “Count Basie”, duke e prezantuar atë me audiencën e xhazit.
Në vitin 1950, Bennett nisi turneun për herë të parë, luajti në Las Vegas për herë të parë dhe u martua për herë të parë me Patricia Beech, një fanse që e kishte parë të këndonte në Cleveland. Martesa do të fundosej në vitet 1960, e mbingarkuar nga turneu i përhershëm i Bennettit, por dy djemtë e tyre do të kishin rol të rëndësishëm në karrierën e Bennettit: më i madhi D’Andrea, i njohur si Danny, u bë menaxheri i babait të tij dhe Daegal, i njohur si Dae, u bë producent muzikor dhe producent incizimesh.
Në korrik të vitit 1961 ishte duke performuar në “Hot Springs, Ark.”, dhe ishte gati të nisej në turne kur Ralph Sharon, pianisti i moçëm i tij, luajti një këngë të shkruar nga George Cory dhe Douglass Cross, që kishte dy vjet që qëndronte në sirtar. Sharon dhe Bennett vendosën që ajo ishte perfekte për koncertin e radhës, në “Hotelin Fairmont” në San Francisko, dhe ashtu doli.
Ai incizoi këngën – natyrisht ishte “I left my heart in San Francisco” – gjashtë muaj më vonë, në janar të vitit 1962. I siguroi Bennettit dy “Grammyt” e parë, për performancën më të mirë solo dhe këngën e vitit, dhe famën botërore. Në “The Good Life”, ai shkruante se ishte pyetur shpesh nëse ai lodhej ndonjëherë së kënduari këtë këngë.
“U përgjigja, ‘A lodheni ndonjëherë së bëri dashuri?’”, kishte shkruar ai.
Vetëm pesë muaj më vonë, Bennett performoi në “Carnegie Hall” me Sharon dhe një orkestër të vogël. Mori komente të bujshme dhe videoja e koncertit tani konsiderohet si klasike.
Por teksa vitet ’60 kalonin dhe rocku dominonte gjithnjë e më shumë, popullariteti i Bennettit filloi të binte. Në vitin 1969, ai iu nënshtrua presionit të drejtorit të ri të “Columbia Records”, Clive Davis, për të incizuar versionet e tij të këngëve bashkëkohore dhe rezultati “Tony Sings the Great Hits of Today!" – duke përfshirë “Eleanor Rigby” dhe “Something” të Beatles – ishte një fatkeqësi muzikore, një album për të cilin Bennett i tha më vonë një intervistuesi se e bëri për të vjellë.
Marrëdhënia e tij me “Columbia” u përkeqësua edhe më dhe më në fund përfundoi nga mesi i viteve ‘70. Bennett formoi kompaninë e vet, “Improv Records”, ku incizoi dy nga albumet e para më të vlerësuara të kritikës, duete me pianistin e jazit, Bill Evans. Së bashku hapën “Newport Jazz Festival”, i cili lëvizi për në New York, në “Carnegie Hall”, më 1976.
“Improv” u mbyll më 1977 dhe pa një kontratë incizimi Bennett mbështetej për punë të rregullt gjithnjë e më shumë në Las Vegas, atëherë në rënie. Nëna e tij vdiq atë vit dhe jeta e shthurur që ai kishte jetuar në Beverly Hills nisi t’i hakmerrej. Autoritetet e tatimit e kërcënonin se do t’ia merrnin shtëpinë.
Një ditë, në vitin 1979, i droguar dhe në panik ai bëri një banjë që të qetësohej dhe për pak vdiq në vaskë. Në vitet e mëvonshme ai do të minimizonte seriozitetin e ngjarjes, por ai shkroi për të në “The Good Life”, duke e përshkruar si moment ku gjendej afër vdekjes: “Një dritë e artë më mbuloi me një shkëlqim të ngrohtë. Ishte mjaft paqësore; në fakt, kisha ndjenjën se do të nisja një udhëtim shumë imponues. Por papritmas u trondita nga vizioni. Vaska ishte e tejmbushur dhe Sandra po qëndronte sipër meje. Ajo kishte dëgjuar ujin që rridhte për një kohë të gjatë, dhe kur hyri brenda, unë nuk po merrja frymë. Ajo më goditi në gjoks duke më kthyer në jetë”.
Bennett iu drejtua djalit të tij të madh për ndihmë. Danny Bennett mori përsipër menaxhimin e karrierës së tij, duke synuar që standardet muzikore amerikane që ishin forca e tij, dhe trajtimi i tij prej tyre, të ndiqeshin nga gjeneratat e reja.
Disi çuditërisht, strategjia funksionoi. Një artikull në revistën “Spin”, e themeluar në vitin 1985, shpalli Bennettin dhe James Brown si dy këngëtarë më me ndikim në rok n’roll, dhe revista vazhdoi me një profil të gjatë e admirues.
Ringjallja e karrierës
I inkurajuar nga ndryshimet ekzekutive në “Columbia Records”, Bennett u kthye në grupin e “Columbias” në vitin 1985. Vitin tjetër publikoi albumin “The Art of Excellence”. WBCN në Boston u bë stacioni i parë rock që i dha transmetim të rregullt. I lëshuar në formatin e ri të CD-ve, ai nxiti shitjet e albumeve të mëhershme të Bennettit, pasi fansat e muzikës filluan t’i zëvendësonin disqet e tyre vinyl me CD.
Në vitin 1993, së bashku me dy anëtarë të “Red Hot Chili Peppers”, Bennett prezantoi “Çmimet MTV's Video Music”. Vitin tjetër ai dha një performancë njëorëshe për serinë “Unplugged” të MTV-së, që përfshinte duete me K.D. Lang dhe Elvis Costello. Regjistrimi i shfaqjes fitoi “Grammy” për albumin e vitit.
Ringjallja e karrierës së Bennettit ishte e plotë. Jo vetëm që ai kishte kthyer popullaritetin që kishte gëzuar 40 vjet më parë, por ishte pranuar edhe nga një audiencë krejtësisht e re. Incizoi albume që nderonin muzikantët që ai admironte – Duke Ellington, Louis Armstrong, Frank Sinatra dhe Billie Holiday – dhe bashkëpunoi me këngëtarë sa gjysma, ose më pak se gjysma e moshës së tij. Në albumin e vitit 2006, “Duets: An American Classic”, ai këndoi “If I Ruled the World” me Celine Dion, “Smile” me Barbra Streisand dhe “For Once in My Life” me Stevie Wonder dhe incizoi këngën e tij të parë në “Columbia”, “Boulevard of Broken Dreams”, me Sting. Pesë vjet më vonë, në “Duets II”, bashkëpunëtorët e tij përfshinin Aretha Franklin, Queen Latifah, Willie Nelson dhe Winehouse.
Ndërsa shekulli ndryshoi, ai përsëri po bënte turne, duke dhënë deri në 200 shfaqje në vit dhe duke incizuar suksesshëm.
Marrë nga “The New York Times”. Përktheu: Mirjetë Sadiku