Romani arab tani ka një traditë më se 100 vjet, duke marrë parasysh se kritika letrare arabe pranon se romani i parë, me gjithë përpjekjet më të hershme, është "Zaineb" i Muhammad H. Haikal, që doli në Kajro më 1913.
Dhjetë vjet më vonë kjo gjini letrare lëshoi rrënjët në Liban e Siri, ku u paraqit atje me disa romane pionieri me origjinë shqiptare Maruf Arnaut (1895-1949), për çka u zgjodh anëtar i Akademisë Shkencore Arabe (e themeluar më 1919). Me kohë romani arab u zhvillua dukshëm dhe u bë i njohur në botë me Nagib Mahfuzin, i cili fitoi çmimin “Nobel” për letërsi më 1988.
Përkundër kësaj tradite, zhvillimi i kësaj gjinie letrare varej prej zhvillimit shoqëror të vendeve arabe. Kështu vendet që ishin më afër Evropës e kulturës evropiane (Maroku, Algjeria e Tunizia) përjetuan një hov të zhvillimit të romanit, kurse vendet përreth Gjirit Persik mbetën të izoluara deri në zbulimin e naftës, madje deri në vitet ‘70 të shekullit XX.
Përjashtim bënte Kuvajti, i cili u shpall principatë kushtetuese qysh më 1960 dhe përjetoi një zhvillim të shpejtë shoqëror e kulturor. Ndaj nuk habit fakti se romani në Kuvajt u paraqit atëherë me Ismail F. Ismail (1940-2018) dhe Lejla al-Othman (1973) që u përkthye në shqip.
Po ashtu, nuk habit fakti se romani në vendet e tjera (Omani, Katari e të tjera) u vonua deri në fund të shekullit XX dhe në fillim të shekullit XXI. Kështu në Katar, që përjetoi një zhvillim të hovshëm në 20 vjetët e fundit, romani i parë me plot kuptimin e fjalës doli më 2011. / Muhamed Mufaku
Artikullin e plotë mund ta lexoni në numrin e sotëm të Kohës Ditore.