Duke pritur në një stacion të policisë ruse, pasi u arrestua në një protestë të opozitës në vitin 2021, fotografi Dmitry Markov ngriti në mënyrë të fshehtë “iPhonein”, shkrepi një foto dhe e postoi në Instagram. Imazhi i një oficeri policie trupmadh me mbrojtëse trupi dhe një maskë, i ulur poshtë një fotografie të presidentit Vladimir Putin, u bë shpejt viral. Për shumë njerëz ai u bë një simbol i brutalitetit të regjimit rus, shtypjes së tij ndaj disidencës dhe për shkak se oficeri i policisë fshihte fytyrën e tij, fotografia paraqiste edhe frikën e Kremlinit ndaj popullit të vet.
Ishte karakteristikë e aftësisë së Markovit për të kapur një moment të tillë dhe stilit i tij i fotografisë e çoi shikuesin thellë brenda Rusisë moderne. Që nga vdekja e tij në fillim të këtij muaji, Markov, 41 vjeç, është vlerësuar si një nga fotografët më të mirë të Rusisë. Edhe pse vdekja e tij u njoftua vetëm pak orë pas vdekjes së liderit të opozitës Alexei Navalny, nuk pati asnjë dyshim.
“Ai ishte një ‘Cartier-Bresson rus’, thotë Kirill Serebrennikov, një regjisor kryesor i teatrit rus që bashkëpunoi me Markovin. E krahason atë me fotografin ikonik francez. “Ai ishte në gjendje të kapte shpirtin e njerëzve, ADN-në e tyre. Nëse doni t’i kuptoni rusët, duhet të shikoni fotot e Dima Markov”.
Pa diplomë universitare dhe pak në rrugën e trajnimit zyrtar, Markov filloi të fotografonte në Moskë në fillim të këtij shekulli. Që në fillim ai nuk kishte asnjë interes për ndërtesat historike apo personazhet e famshme. Në vend të kësaj ai u tërhoq nga vende të tilla si stacionet e trenave, tregjet dhe skajet e qyteteve ruse, që janë një labirint i blloqeve të rrënuara të banesave të epokës sovjetike.
Subjektet e tij ishin gjithmonë më të rrezikuarit në shoqëri: jetimët, alkoolistët, të varurit, të pastrehët, të moshuarit e të vdekurit, rekrutët dhe fëmijët. Ishte një anë e Rusisë që mungonte në narrativat zyrtare bombastike nën Putinin, por një anë që u dallua menjëherë nga shumica e rusëve.
“Shumë njerëz jetojnë në Rusinë që fotografoi Dima Markov. Por, ata nuk e shohin atë siç e pa ai. Ata e shohin atë si diçka të tmerrshme, diçka të turpshme dhe diçka që duhet harruar”, thotë Serebrennikov. “Dima e shikoi atë dhe ishte në gjendje të shihte bukurinë, erotizmin dhe një lloj magjepsjeje”.
E takova Markovin për herë të parë në vitin 2007, kur ishim vullnetarë në një jetimore shtetërore për fëmijë me aftësi të kufizuara mendore dhe fizike në një fshat në Rusinë perëndimore. Ai ishte intensiv dhe i pëlqente të debatonte, por ishte gjithashtu i sjellshëm dhe bujar. Ndjeshmëria e tij për fëmijët e bllokuar në sistemin e jetimoreve të Rusisë ishte e dukshme.
Përfundimisht Markov braktisi kamerat tradicionale dhe kaloi ekskluzivisht në një “iPhone”. Ai krijoi një llogari në Instagram, që më pas tërhoqi pothuajse një milion ndjekës.
Jo nga lloji i artistit që ruante një distancë nga subjektet e tij, Markov bashkoi fotografinë dhe filantropinë dhe përdori talentin e tij të jashtëzakonshëm për të mbështetur kauza bamirësie nga skemat e integrimit të jetimëve, te grupet e të drejtave të njeriut dhe programet e rehabilitimit të personave nën varësi të drogave. “Drejtësia është mbretëria e djallit; mbretëria e Zotit janë bamirësia dhe falja”, do t’i thoshte ai një intervistuesi në vitin 2020.
Ndoshta një nga arsyet pse Markov u tërhoq nga ata që ishin në margjinat e shoqërisë ishte historia e tij. Fillimisht filloi të përdorte heroinë në moshën 18-vjeçare, kur u rrit në qytetin Pushkino afër Moskës, dhe vitet e fundit kishte qenë shumë publik për luftën e tij dydekadash me varësinë, ashtu siç ishte për traumat e tij të fëmijërisë, duke përfshirë një baba alkoolist.
“Ai nuk kishte turp të fliste për demonët e tij”, tregon Aleksei Pivovarov, një gazetar rus dhe mik i Markovit.
Kreativiteti ishte një nga mënyrat që ai u përpoq të merrej me të kaluarën e tij dhe ai tha në shumë raste se pa fotografinë do të kishte vdekur shumë kohë më parë. “Shikuesit i shohin disa nga temat e mia si të zymta, nëse jo le të jemi të sinqertë, dëshpërues. Por unë ndiej të kundërtën: paqen”, shkroi ai në draftlibrin e tij të vitit 2018. “Kur arrij ta shpreh këtë zymtësi në një tekst apo fotografi, ndihem sikur bëhet pak më pak brenda meje.”
Pasi Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt 2022, Markov mbeti i shtangur. Qe një vendim për të cilin ai vuajti dhe që ngjalli shumë kritika në internet. Ndërsa kundërshtonte luftën, ai nuk ishte në gjendje të shihte një të ardhme artistike për veten jashtë Rusisë dhe ndihej i lidhur me njerëzit dhe vendet që njihte.
“Nuk mund të ndaloj së dashuruari ata që janë pranë meje dhe të filloj t’i urrej ata”, ka shkruar ai në një nga postimet e tij të fundit në rrjetet sociale. “Unë nuk di si të veproj siç duhet në këtë situatë dhe të jem një person i mirë për të gjithë, ose nëse, me të vërtetë është e mundur”
Në ditët pas vdekjes së tij ka pasur një vërshim vlerësimi për fotografinë e tij, me disa kritikë që e vendosin atë në një traditë të artistëve rusë të orientuar nga shoqëria, që përfshin piktorin e shekullit të 19-të, Ilya Repin.
Pivovarov e krahasoi atë me mjeshtër të Rilindjes si Caravaggio. “Njerëzit do të gjykojnë se si ishin fillimet e viteve 2000 nga fotografitë e Dimas”, ka thënë tha ai. “Ai pa dritën brenda njerëzve të papërshkrueshëm dhe shkëlqeu dashurinë e tij mbi ta. Dhe ata bëhen qendra e universit”.
(Marrë nga “The Guardian”, Howard Amos)
