Kulturë

“Armiku” i luftës edhe në Kosovë, vjen në kërkim të paqes

Takimet me ish-ushtarë francezë dhe italianë që kanë shërbyer në misionin e tyre në ish-Jugosllavi për rivendosje të paqes, janë burimi kryesor i performancës “Enemy” në teatrit “Oda” me lojën e dyshes Mélodie Lasselin dhe Léa Pérat

Janë pikërisht Kosova e lufta e saj që lënë shenjë në idenë e performancës franceze “Enemy – a Peace Conference” e cila pa fjalë vjen si hulumtim nëpër të kaluarën e luftërave në ish-Jugosllavi tek kërkon paqen. “Kam ardhur këtu në korrik të vitit të kaluar dhe kam filluar të hulumtoj për luftërat në ish-Jugosllavi. Kemi shkuar në të gjitha vendet e Ballkanit për të kuptuar sesi njerëzit po mundohen të bëhen sërish bashkë dhe të lidhin pjesëzat e territorit. Është shumë emocionale për ne ta sjellim këtë performancë për herë të parë në Kosovë”, ka thënë Simon Capelle, i cili bashkë me Mélodie Lasselin nënshkruajnë konceptin e shfaqjes dhe të hulumtimit

“Enemy” ka në thelb nocionin e paqes në raport me konfliktet aktuale dhe ato të kaluara. Publiku me përjetimet e tilla e gjen lehtë veten aty, njashtu edhe në Prishtinë. Por vetë e kaluara e vendit është njëra shtyllë prej ku është ndërtuar rrëfimi i performancës. “Armiku”, me “Një konferencë paqeje” që vjen si nëntitull, pyet pikërisht për paqen. Një rrugë paradoksale ku përballja me traumat e luftës, në vend të fjalëve, bëhet nëpërmjet klithmave e frymëmarrjes. Ajo e lë publikun ta perceptojë vetë shfaqjen derisa trazohen kujtimet e përjetimet e së kaluarës.

Projekti hulumtues “Barbare” i francezëve Mélodie Lasselin dhe Simon Capelle në krejt vendet e Evropës prej vitit 2019 deri më 2022 i ka paraprirë performancës. Mozaiku i historive, rrëfimeve, të së kaluarës dhe të tashmes është shkrirë në art skenik. Qëllimi: krijimi i një vepre për paqe dhe për ta lëkundur imazhin e figurës së armikut.

Takimet me ish-ushtarë francezë dhe italianë që kanë shërbyer në misionin e tyre në ish-Jugosllavi për rivendosje të paqes janë burimi kryesor i performancës. Teatri “Oda” në kryeqytet ka qenë nikoqir i saj të shtunën mbrëma.

Interpretueset Mélodie Lasselin dhe Léa Pérat dalin në skenë të veshura me uniforma lufte. Të heshtura qëndrojnë gjatë para publikun, më pas nisin të veprojnë. Veshin dorezat, nxjerrin qeramikat e thyera nga xhepat të cilat i rendisin në dy vija paralele. Ngjan në një rrugë që krijohet me shumë mundime që atyre u shkakton lodhje dhe rëndim të gjendjes shëndetësore. Derisa ecin nëpër atë çfarë kanë krijuar, nisin të bërtasin. Sikur kërkojnë përgjigje por hasin në ulërima kafshësh.

Kur nis melodia me muzikë elektronike, gjithçka e humb kuptimin dhe përshtypjen paraprake. Sikur e ndërron krejt kahun e rrëfimit. Mllefi dhe hovi për veprim ndalen shpejt dhe sikur treten në ritëm. Një seri e lëvizjeve me duar përsëritet vazhdimisht, por që kërkon të ndalojë e të mos shohë.

Ndërrimi i kaheve të asaj “rruge” të krijuar me ornamente të thyera ngjan se është simbol i hapjes së kufijve dhe depërtimi i njërës palë në territore të tjera. Një lojë pas shpine që mbulohet me mjete të tjera e që në performancë vjen nëpërmjet muzikës origjinale për performancën.

Kur ato të dyja ndajnë rrugët sikur zhvillojnë luftë brenda tyre. “Kufijtë” ndryshojnë vazhdimisht, shkapërderdhen. Ushtaret qeshin e ngrysen shpejt. Lëvizjet e trupit janë forma e komunikimit.

“Kemi punuar bazuar në historitë që Simon i ka mbledhur në Ballkan, në Francë dhe në Itali gjithashtu. Kemi filluar me shumë material dhe më pas jemi munduar t’i vendosim ato për të ngritur zërat tonë pa folur”, ka thënë interpretuesja e performancës Léa Pérat.

Mélodie Lasselin që bashkë me të kanë zbërthyer historitë nëpërmjet lëvizjeve të trupit, ka thënë se performanca e lë publikun ta perceptojë lirshëm rrëfimin në të.

“Mund të jetë e lehtë të mos flasësh në fakt, sepse është interpretimi yt, i audiencës në përgjithësi për atë që ne sjellim me trupat tanë. Historia e secilit e bën kuptimplotë atë. Është më i hapur për të projektuar historinë, përjetimet. Donim që njerëzit ta ndienin dhe të jenë të lirë ta kuptojnë dhe përjetojnë nga perspektiva e tyre”, ka thënë Lasselin, koreografja dhe valltarja e performancës.

Rehatia e argëtimi dhe në anën tjetër lufta për territor e shfrytëzimi i momentit janë disa prej temave. Sikur njëra palë “copëtohet” pasi hipnotizohet. Nis të vallëzojë në ritmin e muzikës derisa tjetra vazhdon të mbledhë të gjitha copëzat për vete.

Së pari, ato janë në paqe, pastaj njërës palë i bëhet një komplot. Është edhe një lloj naiviteti për gjendjen e zhvillimet politike. Duket se paqja arrihet vetëm kur shenjat e luftës hiqen. Ato heqin dorezat, shkatërrojnë kufijtë e krijuar nga urrejtja, paragjykimet dhe humbjet. Nis një luftë e brendshme. Ngjarja e rëndë shkon duke u mbuluar me muzikë. Vjen si një shtresë që i jep tjetër kontekst, mbulohen rënkimet.

Simon Capelle, i cili e ka bërë koreografinë dhe konceptin bashkë me Lasselin, ka thënë se Prishtina ka qenë pikënisja e krejt procesit për performancën.

“Kam ardhur këtu në korrik të vitit të kaluar dhe kam filluar të hulumtoj për luftërat në ish-Jugosllavi. Kemi shkuar në të gjitha vendet e Ballkanit për të kuptuar sesi njerëzit po mundohen të bëhen sërish bashkë dhe të lidhin pjesëzat e territorit. Është shumë emocionale për ne ta sjellin këtë performancë për herë të parë në Kosovë”, ka thënë Capelle derisa ka thënë se kuptimi i performancës ka të bëjë më shumë me mënyrën sesi publiku e interpreton atë.

“Është vallëzim, nuk ka tekst. Ka të bëjë me armikun. Janë dy figura që nganjëherë përballen mes vete, nganjëherë janë në paqe. Në secilin vend që shkojmë, njerëzit lidhen me historitë e tyre. Në Armeni, njerëzit lidhen me situatën në Azerbajxhan, në Qipro njerëzit lidhen me qytetin e ndarë të Nikozisë, në Ballkan është për shembull raporti mes Kosovës dhe Serbisë. Është bërë për të qenë një diskutim historik ndërmjet njerëzve”, ka thënë ai.

Copelle ka treguar se qëllimi për performancën është të dërgohet në të gjithë Evropën. Ajo është shfaqur në Armeni, Mal të Zi e Qipro. Pas Prishtinës do të ketë edhe destinacione të tjera.

“Qëllimi është për ta dërguar performancën në gjithë Evropën, por pas Kosovës do të shfaqet edhe në Rumani brenda 10 ditësh, më pas në Maltë, Kroaci e Portugali”, ka treguar ai.

Me “Enemy” nis dialogu ndërmjet komuniteteve nëpërmjet kërcimit. Ofrohet një narrativë e paqëndrueshme që përzien traditën me fatin e saj në të ardhmen, trashëgiminë me imagjinatën.

Performanca mori Çmimin Special të Jurisë në edicionin e 38-të të Festivalit Ndërkombëtar të Teatrit Alternativ në Podgoricë të Malit të Zi, që u mbajt prej 8 deri më 17 shtator.

Historia në “Enemy” do të eksplorohet edhe një herë në Kosovë më 24 nëntor në Mitrovicë.