Sarajeva sot (e martë) do të jetë “nikoqire” e një laureati të çmimit “Nobel” për letërsi të cilin prej vitit 2019, e ka shpallur “persona non grata”. Shkrimtari austriak, Peter Handke, si personazh shfaqjeje do të shkojë në zemër të kryeqytetit të Bosnjë e Hercegovinës. Në realitet në pranverën e vitit 2021, ishte në Banja Llukë, ku bashkë me liderët e Republikës Serbe përuroi shtatoren kushtuar atij. Aty edhe shfrytëzoi rastin që prapë ta rendisë veten si mohues i gjenocidit të kryer nga Serbia në Srebrenicë, ku u vranë mbi 8 mijë civilë. Por tash si personazh do të hyjë në një institucion të krijuar bash në kohën kur Bosnjë e Hercegovina po përballej me luftën e Serbisë të udhëhequr nga Slobodan Millosheviqi.
Në kuadër të shfaqjes “The Handke Project” me tekst të Jeton Nezirajt e regji të Blerta Rrustemi-Nezirajt, personazhi Handke do të rrëfehet në Teatrin e Luftës që më 1992 u themelua si institucion ku arti i bënte ballë Sarajevës së rrethuar. Personazhi Handke në kuadër të Festivalit ndërkombëtar të teatrit, “MESS” në edicionin e tij të 63-të do të rrëfejë se si ka mësuar të mohojë gjenocidin, si gënjen publikisht, çfarë pyetje duhet ngritur për të heshtur dyshime mbi gjenocidin e si mund t’ia dalë që të mohojë një varr edhe kur gjendet mbi të. Këtë do ta bëjë tri ditë para shpalljes së laureatit të ri të “Nobelit” për letërsi.
Në projektin teatror të qendrës “Multimedia” bashkë me “Mittelfest” e Teatrin e Toskanës, Teatrin e Dortmundit, Teatrin Kombëtar të Sarajevës e festivalin e njohur botërisht të kryeqytetit boshnjak, “MESS”, Peter Handke zhvillon një bisedë me Joseph Goebbelsin. Udhëheqësi i propagandës së nazistëve i jep atij leksione se si duhet mohuar krimet e si duhet ngritur pyetje nëse ato janë të vërteta. Kasta e aktorëve: Arben Bajraktaraj, Anja Drljeviq, Adrian Morina, Ejla Bavçiq, Klaus Martini e Verona Koxha për rreth një orë e gjysmë përballë publikut do të dekonspiruar Handken siç kanë bërë nëpër disa qytete të Evropës e edhe në Beograd. Shfaqja ironizon skajshëm figurën e shkrimtarit që më 2019 fitoi çmimin “Nobel” për letërsi. Shtjellon temën nëse ka kufij etikë e njerëzorë për një krijues. E tërthorazi jep edhe përgjigje. Vjet qe dhënë në Teatrin Kombëtar në Sarajevë, e sivjet është në konkurrencë në festivalin që nisi më 30 shtator, e do të zgjasë deri në ditën e 8-të të tetorit.
Dramaturgu Jeton Neziraj ka thënë se të njëjtën shfaqje e kanë dhënë vjet në nëntor në Teatrin Kombëtar të Sarajevës, kurse tani po kthehen për ta luajtur Festivalin prestigjioz “MESS”.
“Për më tepër, shfaqjen po e luajmë në SARTR, në teatrin e themeluar gjatë kohës së rrethimit të Sarajevës dhe kjo vërtet është një simbolikë e shkëlqyer. Nuk ka vend më të duhur për ta luajtur ‘The Handke Project’ sesa në Sarajevë dhe sesa në SARTR. Kthimin tonë të dytë në Sarajevë e shoh si triumf të shfaqjes dhe si dëshmi që ajo ka komunikuar drejt me publikun atje”, ka thënë ai për KOHË-n të enjten në një komunikim me shkrim, derisa bashkë me ekipin ishte rrugës për në Sarajevë.
Teatri i Luftës në kryeqytetin boshnjak ka edhe një lidhje tjetër me Kosovën. Aty është pjesë e ansamblit rezident, aktori nga Kosova me nam botëror, Alban Ukaj.
“Teatri i Luftës në Sarajevë gjithmonë ka qenë teatër i lirisë, teatër i dialogut, teatër që ka mbrojtur grupet e margjinalizuara. Shfaqja “The Handke Project” e begaton teatrin tonë. Me padurim i presim kolegët nga Kosova. Ndërsa për mua është nder i veçantë që mundem kësaj here të jem nikoqir”, ka thënë Ukaj.
“The Handke Project” i kthehet Sarajevës, pasi muajin e kaluar ka shënuar dy suksese ndërkombëtare. Si dramë ka marrë edhe një vulë ndërkombëtare. Kësaj radhe atë të konkursit më të rëndësishëm të Francës sa u përket dramave, “Journées de Lyon des Auteurs de Théâtre” (Ditët e Lyonit të Autorëve të Teatrit). Në këtë konkurs, “The Handke Project” përkthyer në frëngjisht nga Sébastien Gricourt, ka marrë Çmimin për dramën më të mirë të huaj. Sipas organizatorëve, në konkurs kanë marrë pjesë 400 drama. Organizatorët e konkursit kanë njoftuar se të gjitha dorëshkrimet janë lexuar të paktën dy herë.
Kurse si shfaqje po në shtator është vlerësuar si më e mira në Festivalin Ndërkombëtar të Teatrit Alternativ (FIAT) në Mal të Zi. Është përshkruar si një përballje të dhimbshme sa i përket pozicionimit të krijuesve në raport me pushtetet. Pos kësaj, Çmimi aktori më i mirë i ka takuar aktorit nga Kosova me karrierë ndërkombëtare, Arben Bajraktaraj.
Jo pak zhurmë kishin bërë qarqet nacionaliste serbe pas dhënies së shfaqjes në Podgoricë. Mediat nacionaliste menjëherë kishin nisur propagandën për kapitull të kërcënimeve për “tradhti, fushatë antiserbe a skandal”, e deri te cilësimet se ky qe një “sulm” me një shfaqje nga “Kosova terroriste”. Titujt sensacionalë, si ai “Skandal në Mal të Zi! Shqiptarët nga Kosova e Metohia në Podgoricë organizojnë shfaqjen antiserbe”, i tabloidit “Alo.rs” qenë të pranishëm. Aty shënjestrohet edhe dramaturgia serbe, Bilana Srblanoviq, që ka bashkëpunuar me ekipin e shfaqjes. Po ashtu, edhe institucioni nikoqir i shfaqjes në kryeqytetin e vendit të shkëputur prej Serbisë më 2006, anëtar i NATO-s e aspirues për Bashkimin Evropian, por që shpesh sfidohet edhe prej partive parlamentare serbe, të cilat në programe kanë edhe tërheqjen e njohjes së Kosovës.
Ka pasur komente edhe për reagimet nga mediat proqeveritare serbe, “sërish rojë duke bërë punën e tyre propagandistike”.
Përshkrimet e shfaqjes, media të tilla i kanë pasur gati, pasi me po të njëjtën gjuhë ishin vënë në sulm edhe qershorin i vjetëm, kur shfaqja ishte dhënë edhe në Beograd, në teatrin “Bitef”.
“Cirkusi udhëtues paradramatik ‘Projekti Handke’, prapa të cilit qëndrojnë forcat e bashkuara, serbët e dytë autoshovinistë dhe fundamentalistë, ka ateruar në Podgoricë”, ka shkruar “Alo.rs”. Shfaqjes i jepte turli farë epitetesh dhe “ia gjen” edhe synimin që “është ashiqare”.
Në këtë projekt teatror, me pyetjet e tij, Handke vë në dyshim nëse ka ndodhur Masakra e Srebrenicës – ku në korrik të vitit 1995 shteti serb vrau 8 mijë boshnjakë – apo është një shpikje e propagandës kundër Serbisë. Handke e di realitetin, por përpëlitet që ta ndryshojë atë. Ironia shkon deri në atë masë që Handke i ndryshon edhe situatat që bota i ka parë të xhiruara. Si në rastin kur serbët e detyrojnë boshnjakun e quajtur Ramo që ta thërrasë djalin e tij, Nermin, të zbresë nga kodrina “pasi është i sigurt me serbët”. “The Handke Project” është produksion i Qendrës Multimedia në bashkëpunim me “Mittelfest & Teatro della Pergola” (Itali); Teatrin e Dortmundit (Gjermani); Teatrin Kombëtar të Sarajevës dhe Festivalin ndërkombëtar të teatrit “Scene MESS” (Bosnjë- Hercegovinë). Pos Malit të Zi dhe Serbisë, shfaqja është dhënë edhe në Itali e Gjermani.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
